Тарих (518)
Бу воқеа ҳижрий тўртинчи йил, рабиул-аввал ойида бўлиб ўтган. Ибн Саъд ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам бир куни муҳожир ва ансорлардан иборат бир қанча саҳобалари билан Қубо масжидига бориб намоз ўқидилар.
Пайғамбаримиз алайҳиссалоту вассаломнинг сийратларини китобат ҳолига келтириш у зотнинг суннатларини, яъни ҳадисларини ёзишга нисбатан олганда вақт жиҳатдан кейинги ўринда туради.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сийратлари ва у зот туғилиб ўсган Арабистон яримороли ҳақида сўз юритишдан один Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам олам ичра айни маконда пайғамбар қилиб юборилишларини ва айнан араблар юртида Исломий даъват бошланишини тақозо қилган бир илоҳий ҳикматни ўрганиб чиқмоғимиз лозим. Буни баён этишдан олдин аввало арабларнинг ўзига хос фази-латларини ва Ислом келишидан олдинги хулқ-атворларини ўрганишимиз, улар яшаётган маконнинг жуғрофиясини яхши билишимиз ҳамда шу билан бир қаторда ўша пайтдаги форс, рум, юнон ва ҳинд каби бошқа халкдарнинг урф-одатларини, маданияти қандай ҳолатда эканини тасаввур қилишимиз лозим бўлади. Шунинг учун келинг, мавзуимизни Ислом келишидан бир оз олдин Арабистон яримороли атрофида яшаган бошқа халқларнинг турмуш тарзлари билан қисқача танишувдан бошлайлик.
Адий насроний эди. У ўз қавмида обрў-эътиборли киши эди. Жанглардан тушган ўлжаларнинг тўртдан бирига эгадорлик қилар эди. (Араблар удумига кўра бундай микдорни фақат уларнинг катталари, бошлиқлари олади). Адий ибн Ҳотим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг даъватларини эшитгач, бу нарса унга ёқмади ва қавмини тарк қилиб, Шом насронийларига қўшилиб кетди. Адий: "Шомликлар билан бирга туришни уни (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни) ёмон кўришдан ҳам қаттиқроқ ёмон кўрдим. Кейин ўзимга-ўзим айтдим: Унинг олдига бораман. Агар подшоҳ ёки ёлғончи бўлса, дарҳол билиб оламан, агар рост-гўй бўлса, унга эргашаман", деди ва йўлга чиқиб, Мадинада турган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келдим. Масжидда эканлар, кириб салом бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Кимсан?", дедилар.
Валид ибн Язид 709 йили туғилган. Унинг онаси Уммул-Хажжож Ироқ волийси Хажжож ибн Юсуфнинг жияни бўлган. Валид ибн Язид отаси Язид ибн Абдулмалик (720-724) васиятига кўра, амакиси Хишомдан кейин халифа бўлиши керак эди. Аммо Валид хулқи ёмон бўлганлиги ва маст қилувчи ичимлик истеъмол қилганлиги сабабли Ҳишом унга тахтни топширишни хоҳламади ва ўзининг ўғли Масламани валиаҳд қилишни ният қилди. Шу воқеа сабабли халифа Ҳишом ва Валид ибн Язид муносабатлари ёмонлашди. Валид Ҳишомнинг ўлимига қадар кўчманчилар орасида ҳаёт кечирди. Халифа Ҳишом фитна тарқалишидан қўрқар эди. Шунинг учун Валидни ҳокимиятдан четлатиш ҳақида кўрсатма бермади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижрий еттинчи йилнинг Муҳаррам ойи охирларида Хайбарга юриш қилдилар. Хайбар Мадинанинг шимолидан юз мил узоқликда жойлашган Шом тарафдаги катта шаҳардир.
Язид ибн Муовия вафотидан сўнг унинг ўғли Муовия иккинчи халифа бўлди. Бироқ унинг халифалиги уч ойдан ошмади. У умрининг охирида одамларни масжидга тўплаб шундай васият қилди: “Мен сиз-ларнинг халифалик ишингизни бажаришга заифлик қилдим. Бу ишга Абу Бакр Умарни тавсия қилганидек, сизларга бир кишини таъйин қилиб кетмоқчи эдим. Бироқ Умардек кишини орангиздан топмадим, Умар олти кишининг номзодини кўрсатгани-дек, номзодлар кўрсатмоқчи эдим. Бироқуларни ҳам орангиздан топмадим. Шу сабабли бу ишни ихтиёрингизга ҳавола қилдим, кимни хоҳласангиз шуни халифа қилинг”. Муовия хутбадан сўнг уйига кириб кетди ва вафотигача уйидан чиқмади. У вафот этганида йигирма ёшга ҳам тўлмаган эди.
Аллоҳ таоло Айюб алайҳиссаломни жуда қаттиқ синовга дучор этди. Ҳаёти давомида эришган обрўси, мол-дунёси ва бола-чақасидан бутунлай айрилгани етмасдан, унга аламли оғир дард ҳам берилди. Бу синов муддати жуда узоқ давом этди. Ниҳоят, Айюб алайҳиссаломнинг сабр-тоқатлари, Аллоҳдан ноумид бўлмасдан, унга ибодатда бардавом бўлишлари, имонларининг зангламасдан, заррача дарз кетмасдан, аксинча, аввалги неъматни шукрига шу азоб баробар эваз бўлармикан, деган фикрга бориб, азобдан завқ олишлари натижасида яна Аллоҳнинг марҳаматига эришдилар ва асл ҳолларига қайтдилар. Мазкур қиссада ҳам китобхон учун муҳим ибратлар бор:
Қуръони каримда жуда кўп қавмлар, жойлар ва шахслар ҳақида ҳам оятлар нозил бўлганки, гап нима ҳақда, ким ҳақида кетаётганини билмасдан туриб уларнинг мазмунини тушуниш қийин. Қуйида биз шундай оятлардан бир нечтасини келтирамиз ва уларнинг нозил бўлишига сабаб бўлган шахслар ва жойлар билан таништирамиз.
Бу ғазот Оллоҳнинг Китоби у ҳақда сўзлагани ва алоҳида эътибор қаратганини ҳисоби билан бошқа ғазотлар етмаган мавқега эга бўлди. Сиз Тавба сурасида Оллоҳ Йўлида жон билан ҳам, мол билан ҳам курашишнинг аҳамиятини ва бу нарса мусулмоннинг Исломи чинлигига ягона далолат қилувчи ҳамда у мусулмонлар билан мунофиқларнинг орасини ажратиб турувчи нарса эканини баён қилган оятларни, балки саҳифаларни ўқишингиз мумкин. Шунингдек, у оятларда мунофиқлар ва уларнинг хуфёна, маразли ғаразлари ҳам фош қилинган.
Тарихдан маълумки, бир халқни ўзига тобе қилишни истаган кучлар аввало уни ўзлигидан, тарихидан, мадания тидан жудо қилишга интилади. Босиб олинган мамлакш халқлари маданий-маънавий тараққиётини бўғиб қўйиш истилочи, босқинчи мамлакатлар томонидан мустамлака чилик тартибларини сақлаб туриш ва мустаҳкамлашниш тарих синовидан ўтган азалий, анъанавий йўлларидан бири ҳисобланади. Истилочи мамлакат итоат қилдирилган халк ларни бора-бора ўзига сингдириб юборишни, бунинг учуи ўз мафкураси ва ғояларини уларга мажбуран жорий этиш, маданиятига шикаст етказиш, миллий тили, миллий урф одатлари ва миллий қадриятлари ривожига йўл бермаслик ни ўз сиёсатининг асосий мақсади деб билади...