Тарих (517)
Мансур Абу Жаъфар Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Али ибн Абдуллоҳ ибн Аббос. Унинг онаси - Салома - барбар аёли, умму валад (чўри) 95 йили туғилган. Бобосини кўрган, лекин ундан ривоят этмаган. Ўз отасидан, Ато ибн Ясордан, ўғли Маҳдидан ривоят қилган. Халифаликка акаси (Абдуллоҳ Абулаббос)нинг васиятига биноан байъат берилган.
Милоднинг 71 йилигача Қуддус яҳудий подшоҳлигининг пойтахти бўлиб келган. Бироқ ўша йили Рим қўшинлари кенг миқёсда юриш бошлашди ва яҳудийларни тор-мор қилиб, аҳолидан ваҳшийларча ўч олишди, яҳудийларни ўз ерларидан қувиб чиқаришди. Шу тарзда яҳудийлар учун дарбадарлик даври бошланди, Қуддус ва унинг атрофлари харобага айланди.
Саҳиҳ ҳадислар тўпламларида ва сийрат уламоларининг ривоятларида келганки, Абу Бакр розияллоҳу анҳу мусулмонларнинг Мадинага кетма-кет ҳижрат қилаётганларини кўриб, Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассаломдан ҳижрат қилишга изн сўраганида, у зот: "Бир оз кута туринг. Мен ўзимга (ҳижрат қилишга) изн берилишини умид қилиб турибман", дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу деди: "Ота-онам Сизга фидо бўлсин, Сиз шуни истайсизми?" У зот: "Ҳа", дедилар.
Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу халифалигининг иккинчи ярмида Куфа, Басра ва Мисрда халифа сиёсатидан норози бўлган фитначи гуруҳлар пайдо бўлди. Улар халифа Усмон розияллоҳу анҳуга бир неча ишларда айб қўйдилар. Шундай айбловлардан бири машҳур саҳобий Абу Зарр Ғифорий розияллоҳу анҳу билан боғлиқ эди. Фитначилар халифани Абу Зарр Ғифорийни Рабзага сургун қилганликда айблаганлар.
Ҳижрий 35 йил ражаб милодий 656 йил январ ойида фитначиларнинг бир гуруҳи Мисрдан умра қилиш баҳонаси билан Ҳижозга келди. Уларнинг асл мақсади халифа билан мунозара қилиб фитна оловини янада кучайтириш эди. Улар Ҳижозга етганларида Куфа ва Басрага ҳам одам юбориб, Мадинага боришга ундади. Шундан сўнг фитначилар Мадина томонга юрдилар. Ғофиқий ибн Ҳарб раҳбарлик қилган мисрликлар орасида Ибн Савдо ҳам бор эди. Улар Али ибн Абу Толибни халифа қилишни режалаштирди. Куфаликларга Амр ибн ал-Асам, басраликларга Ҳарқус ибн Зуҳайр етакчилик қилди. Ҳожилар билан келганлиги учун уларни миқдори ва мақсадларини аниқлаш имкони бўлмади. Шунингдек, турли минтақалардаги амир ва волийлар фитначиларнинг Мадинада Усмон розияллоҳу анҳуни ўлдиришга қодир эканлигини ҳаёлларига ҳам келтирмаган эди. Шунинг учун Мадинада халифани ҳимоя қилиш бўйича чора-тадбирлар кўрилмаган. Мисрликлар Зулмарвага, куфаликлар Аъвазга, басраликлар эса Зухушуб мавзесига ўрнашдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам пайғамбар бўлишларидан бошлаб то вафотларига қадар Исломий даъват тўрт босқични босиб ўтди:
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу қўшинининг Ҳажжож қўшинидан енгилишига бир неча омиллар сабаб бўлди. Улардан баъзиларини келтириб ўтамиз:
Шомда Умар розияллоҳу анҳу давридан буён Муовия ибн Абу Суфён волий эди. Шом аҳолиси унга итоат этар ва ундан бошқани ўзларига волий бўлишини хоҳламас эди. Шунинг учун Ибн Савдо бу ерда ўз гуруҳини шакллантира олмади. Халифа Усмон розияллоҳу анҳу ўлдирилганидан кейин Муовия розияллоҳу анҳу жиноятчилар жазо олмагунича янги халифага байъат қилмасликка қарор қилди. Шунинг учун Али розияллоҳу анҳу Басрадаги ишлар изига тушгач, Шом юришига тайёргарлик кўриш учун 656 йилнинг охирларида Куфага борди.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам мушриклар билан сулҳ тузишдан аввал Усмон ибн Аффонни бу тўғрисида гаплашиб келиш учун Қурайшнинг олдига юборган эдилар. Қурайш уни бир оз вақт ушлаб турди. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Усмон ўлдирилди деган хабар келган эди. У зот: "Бу қавм билан жанг қилмагунимизча жойимиздан жилмаймиз", дедилар. Ва одамларни байъатга чақирдилар. Ана шу ердаги бир дарахт остида бўлиб ўтган бу байъат Ризвон байъати деб номланди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларнинг қўлларини бирма-бир олар эканлар, улар билан бирга сабот билан туришга, ортга қайтмасликка байъатлашар эдилар. Байъат охирида у зот ўнг қўллари билан чап қўлларини ушлаб: "Бу Усмон тарафидан", дедилар. Байъат ниҳоясига етгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Усмон розияллоҳу анҳунинг ўлганлиги ҳақидаги хабар ёлғонлиги маълум бўлди.
Умавийлар сулоласининг тарихий илдизлари
Имом Муслим Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинаи мунавварада ҳаж қилмасдан тўққиз йил турдилар. Унинчи йили одамларга ҳаж қилмоқчи эканлигини эълон қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга ҳаж қилиш, у зотга эргашиш мақсадида ҳар тарафдан Мадинага жуда кўп мусулмонлар кела бошлашди.
Бу воқеа ҳижрий тўртинчи йил, рабиул-аввал ойида бўлиб ўтган. Ибн Саъд ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам бир куни муҳожир ва ансорлардан иборат бир қанча саҳобалари билан Қубо масжидига бориб намоз ўқидилар.