Мусулмон мутахассислари ёшларни радикаллашиб кетишининг асл сабабларини кўп марта айтганлар. Бу кўп қиррали ва чуқур илдиз отиб улгурган катта муаммодир. Муаммони тўлиқ тушуниш учун турли ҳил тарафдан ва турли хил нуқтаи назардан туриб масалани ўрганишимиз керак бўлади.

Имомлик шартлари ҳақида келган барча далил ва ҳужжатларни ўрганиб ва уларни керакли қоидаларга солиб чиққан уламоларимиз имомлик тўғри бўлиши учун қуйидаги шартлар мавжуд бўлиши керак деганлар:

Албатта ҳамду санолар Аллоҳникидир! Биз У зотни мақтаймиз. У зотдан мадад ва мағфират сўраймиз. Аллоҳдан ўз нафсимиз ва амалимиз ёмонликларидан паноҳ тилаймиз. Кимни Аллоҳ ҳидоят қилса, уни залолатга кетказувчи йўқ ва кимни залолатга кетказса, уни ҳидоят қилувчи йўқ. Гувоҳлик бераманки, ёлғиз ва шериксиз Аллоҳдан ўзга ҳақ маъбуд йўқ. Яна гувоҳлик бераманки, албатта, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг қули ва расулидир.

Биз: ”Ижтиҳод эшиги ёпилганми?”, ”ёпилган бўлса, бу қачон юз берган?” каби саволларни эшитиб турамиз. Марҳум Шайх Абдулмунъим ан-Намр ўзининг “Ижтиҳод” китобида биринчи саволга қуйидагича жавоб берган: ”Тилларимизда ва китобларда “ижтиҳод эшиги ёпилган” деган сўз такрорланаверади.

Мусулмонларнинг якдил фикри (ижмоъ) далилларидан фойдаланишдаги хатолар
Мусулмонлар бошқарув муддати борасида якдил бир фикрга эгалар деб таъкидлаш қийин, чунки якдил фикр давлат раҳбари лавозимини муддатсиз эгаллашига рухсат билан чегараланган – бу муддатни чеклаш тақиқланишини англатмайди. Асрлар давомида бу масалани ҳеч ким кўриб чиқмаган, чунки жаҳон амалиёти ва анъаналар шундай бўлган: Византия, Миср, Эрон, Эфиопия ва Исломгача араблар ҳам “чекланган бошқарув муддати” тушунчасини билмаган.

Фиқҳ – қонун чиқарувчи олдида жавоб берадиган ижрочиларнинг ҳаракатларини тартибга соладиган шариат амалий меъёрларини билишдир. Бу фиқҳга бериладиган классик таъриф ҳисобланади. Фиқҳ бир неча қисмга бўлинади ва унинг бўлимлари диний маросимлар ва ибодат, оилавий муносабатлар ва хайр-эҳсон, савдо ва битимлар, қонунбузарликлар учун жазоларни ўз ичига олади. Сиёсий фиқҳ мавжуд эканлигининг ҳам ҳеч қандай ажабланарли жойи йўқ.

Келинг, мазҳаблар Исломнинг фундаментал институтлари эмаслигини тан олайлик. Қуръонда ҳам, Суннатда ҳам улар ҳақида очиқ-ойдин айтилмаган. Бунинг устига, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинги дастлабки асрларда ҳам мазҳаблар бугунги кўринишда мавжуд бўлмаган, улар анча кейин пайдо бўлишган.