Аллоҳ таоло: «У кунда дўстлар бир-бирига душмандир, магар (Аллоҳ йўлида дўстлашган) тақводор зотларгина (мангу дўстдирлар)» (Зухруф сураси, 67-оят), деб айтган.

677/1. Абу Саид ва Абу Ҳурайралардан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ қайси бир пайғамбарни юборса ёки халифани тайин этса, албатта, уларнинг икки қисм сирдошлари бўлади. Бири яхшиликка буюриб, унга далолат қилади. Иккинчиси ёмонликка буюриб, унга далолат қилади. Аллоҳ асраган одам пок кимсадир», дедилар. Имом Бухорий ривоятлари.

678/2. Оишадан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Агар Аллоҳ бир амир (бошлиқ) га яхшиликни ирода қилса, унга ростгўй вазирни насиб қиладики, бошлиқ эсидан чиқарган нарсани у эсига солади. Агар эсида бўлса, уни рўёбга чиқаришга ёрдам беради. Бордию Аллоҳ бошлиққа ёмонликни ирода қилса, унга ёмон вазирни насиб қиладики, агар бошлиқнинг эсидан чиқса, у эсига солмайди. Агар эсласа, ёрдам бермайди», дедилар. Бу ҳадисни Абу Довуд Имом Муслимнинг шартларига мувофиқ яхши иснод билан ривоят қилганлар.

680/1. Ибн Умардан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам ансорий бир киши олдидан ўтаётгандилар, у ансорий биродарига насиҳат қилиб турган экан (яъни жуда қаттиқ ҳаёли бўлма! Ўзингга қийин бўлади, деб). Шунда Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Буни ўз ҳолига қўйгин. Чунки ҳаё иймондандир (яъни иймони бор кишининг ҳаёси бўлади)», дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.
Фойда: Ҳаё иймонни мукаммаллигидандир. Чунки ҳаёли киши ёмон амалларни қилишдан ўзини тўхтатади. Ҳаё тоатга ундайди. Ҳаё инсон хилқатида бор бўлган ғариза бўлиб, хулқланиш, уни касб қилиш ва шариат одобларига амал қилиш орқали кучайтирилади.

681/2. Имрон ибн Ҳусайндан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ҳамиша яхшилик олиб келади», дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.
Имом Муслимнинг ривоятларида: «Ҳаёнинг ҳаммаси хайрлидир», дейилган.

682/3. Абу Ҳурайрадан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Иймоннинг етмиш нечта ёки олтмиш нечта ҳам бўлаги (шўъбаси) бордир. Уларнинг афзали «Ла илаҳа иллаллоҳ»дир. Энг пасти йўлдан азият берувчи нарсани олиб ташлашдир. Ҳаё ҳам ўша иймон бўлакларидан биридир», дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.

683/4. Абу Саид ал-Худрийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам парда ортидаги бокира қиздан ҳам ҳаёлироқ эдилар. Агар у зот бирор нарсани кариҳ кўрсалар, биз у зотнинг юзларидан билиб олар эдик. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.

Уламолар: «Ҳаё бир хулқдирки, кишини ёмон иш қилгани қўймайди. Ҳамда ҳақдорнинг ҳаққини адо қилишда пайдо бўладиган сустликдан ман қилади», дейишган.
Абулқосим Жунайд айтадилар: «Ҳаё — Аллоҳнинг неъматларини ва ўзининг шукридаги қусурликни ҳис этишдир. Буларнинг ўртасидаги бир ҳолат юзага келадики, у ҳаё деб номланади. Валлоҳи аълам».

679/1. Абу Мусо ал-Ашъарийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Мен ва амакимнинг икки ўғли Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига кирдик. Улардан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ сизни бошлиқ этган мамлакатнинг баъзи жойларига бизни амир қилсангиз», деди. Иккинчиси ҳам аввалгига ўхшаш сўз айтди. Шунда Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ номига қасамки, биз бошлиқликка талабгор бўлиб, унга хирс қилган бирор кишини у вазифага тайинламаймиз», дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.

Аллоҳ таоло: «Аҳдга вафо қилинглар. Зеро аҳд-паймон (Қиёмат куни) масъул бўлинадиган ишдир» (Исро сураси, 34-оят), деб айтган.

684/1. Абу Саид ал-Худрийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни Аллоҳ ҳузурида ёмон мақомдаги киши шундай кишики, у ўз хотини билан жинсий алоқада бўлиб, бир-бирларининг аъзоларига назар ташлаб, кейин хотинидаги сирларни тарқатади», дедилар. Имом Муслим ривоятлари.

685/2. Абдуллоҳ ибн Умардан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Умарнинг розияллоҳу анҳу қизлари Ҳафса бева бўлиб қолганида, Умар розияллоҳу анҳу Усмон ибн Аффонга йўлиқиб, Ҳафсани Усмонга розияллоҳу анҳу таклиф қилиб: «Хоҳласангиз, қизим Ҳафсани сизга никоҳлаб қўяман», дедилар. Усмон розияллоҳу анҳу: «Бир ўйлаб кўраман», дедилар. Умар розияллоҳу анҳу: «Бу гапдан кейин бир кеча кутдим. Сўнгра Усмон розияллоҳу анҳу менга йўлиқиб: «Равшан бўлдики, бугунги кунда уйлана олмас эканман», дедилар. Кейин Абу Бакр Сиддиққа розияллоҳу анҳу йўлиқиб. Агар хоҳласангиз, қизим Ҳафсага сизни уйлантириб қўяман», десам, у зот бирор нарса демай жим турдилар. Мен Усмонга розияллоҳу анҳу нисбатан Абу Бакрдан розияллоҳу анҳу хафа бўлдим. Шундан бир неча кун ўтгач Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам совчи бўлдилар. Мен қизимни Расулуллоҳга соллоллоҳу алайҳи васаллам никоҳлаб қўйдим. Кейин Абу Бакр розияллоҳу анҳу менга йўлиқиб: «Эй Умар, қизингни менга таклиф қилганингда бирор жавоб қилмасдан жим турганимдан хафа бўлган бўлишинг мумкин», дегандилар. Мен: «Ҳа», деб жавоб бердим. Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу: «Сен қизингни таклиф этганингда бирор монеълик йўқ эди. Лекин Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам қизингни никоҳларига олиш истаклари борлигини билар эдим. Мен у зотнинг сирларини фош қилмай, деб жавоб бермадим. Агар у зот қизингни никоҳларига олмаганларида, албатта, мен олар эдим», дедилар». Имом Бухорий ривоятлари.

686/3. Оишадан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳнинг соллоллоҳу алайҳи васаллам ҳамма хотинлари у зотнинг ҳузурларида туришган эди. Шу пайт қизлари Фотима розияллоҳу анҳу келиб қолдилар. Фотиманинг розияллоҳу анҳу юришлари оталарининг юришларидан ҳеч фарқ қилмас эди. Оталари Фотимани кўриб: «Марҳабо, хуш келибсиз, қизим», деб пешвоз чиқдилар. Кейин ўнг томонларига ёки чап томонларига ўтказдилар. Ва қулоқларига ниманидир пичирлаб гапирдилар. Фотима розияллоҳу анҳу бу сўздан қаттиқ йиғладилар. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам қизларидаги бетоқатликни кўриб, яна қизларининг қулоғига ниманидир пичирладилар. Фотима розияллоҳу анҳу бундан кулдилар. Шунда мен Фотимага розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам  шунча хотинлари ичида сизни хослаб, сир айтсалар, сиз нимага йиғлайсиз?» дедим. Кейин Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан туриб кетганларида, Фотимадан розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам сенга нима дедилар?» деб сўрасам, у: «Расулуллоҳнинг соллоллоҳу алайҳи васаллам сирларини фош қилмайман», деди. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида, мен яна Фотимадан розияллоҳу анҳу: «Оналик ҳаққи-ҳурмати, Расулуллоҳ ўша куни нима дедилар?» десам, Фотима розияллоҳу анҳу: «Энди майли, айтиб бераман. Аввалги гал қулоғимга пичирлаганларида айтдиларки: «Жаброил алайҳиссалом ҳар йили келиб бир (ё икки) марта Қуръонни кўрикдан ўтказардилар. Ҳозир икки марта Қуръонни кўрикдан ўтказдилар. Ажалим яқинлашиб қолганини ҳис қилаяпман. Аллоҳдан тақво қилиб, сабр этгин. Мен сен учун нақадар яхши пешводирман». Шу гапдан кейин сиз гувоҳи бўлган ўша йиғи зоҳир бўлди. Мендаги бетоқатликни кўриб, иккинчи марта қулоғимга пичирлаб: «Эй Фотима, мўмина аёлларнинг саййидаси ёки бу уммат аёлларининг саййидаси бўлишга рози эмасмисан?» дегандилар. Мана шу гапдан кейин сиз ўша гувоҳи бўлган кулгу зоҳир бўлди», дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари. Лафз Имом Муслимники.

687/4. Собит розияллоҳу анҳу Анасдан розияллоҳу анҳу қилган ривоятларида, Анас розияллоҳу анҳу: «Мен болалар билан ўйнаётган эдим. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ҳузуримизга келиб, салом бердилар ва мени бир иш билан бир жойга юбордилар. Ўша хизмат сабаб бўлиб, онамнинг хизматларидан кечикдим. Қачонки онам ҳузурларига келсам, онам: «Нима учун кеч қолдинг?» деб сўрадилар. Мен: «Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам мени бир иш билан юбордилар», дедим. Онам: «Нима иш экан?» деб сўрадилар. Мен: «У – сир», деб айтдим. Шунда онам: «Расулуллоҳнинг соллоллоҳу алайҳи васаллам сирларини ҳеч бир кишига айтмагин», дедилар. Анас розияллоҳу анҳу: «Аллоҳга қасамки, эй Собит, агар у сирни бирор кишига айтганимда, сенга аллақачон гапириб берган бўлар эдим», дедилар. Имом Муслим ривоятлари. Имом Бухорий эса баъзисини қисқа ҳолатда ривоят қилганлар.