Тарих (518)
644-йилда солиҳ халифа Умар (р.a.) вафотидан сўнг сайловлар бўлиб, унда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг яқин саҳобаларидан бири Усмон ибн Аффон янги ҳукмдор этиб сайланди.
Муовия ибн Абу Суфён ибн Ҳарб ибн Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманоф ибн Қусой, ал-Умавий, Абу Абдурраҳмон, у ва отаси Макка фатҳи куни исломга кирганлар. Ҳунайн ғазотида қатнашганда у “муаллафа қулуб”лардан эди. Кейинчалик яхши мусулмон бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг котибларидан бири эди. У орқали Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан 163 та ҳадис ривоят қилинган. Саҳобалардан: Ибн Аббос, Ибн Умар, Ибн Зубайр, Абуддардо, Жарир Бажалий, Нўъмон ибн Башир ва бошқалар у кишидан ҳадис ривоят қилганлар.
Ҳасан ибн Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳу, Абу Муҳаммад, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг набираси, нури дийдаси, ўз сўзлари бўйича, сўнгги халифа.
«Ушбу ҳукмдор ҳарбий юришларда чарчоқ билмас, етакчилик қобилияти яхши ривожланган, табиатан тап тортмас, дадил шахс эди. Юрт аҳолиси қурғоқчиликдан азият чеккан йили унинг ҳузурига қози Мунзир Балютдан чопар келиб, қозининг шахсий илтимосини, яъни халойиқ олдига чиқиб, Аллоҳдан ёмғир сўраб дуо қилиш илтимосини келтирди. Ушбу илтимосга жавобан ҳукмдор дастлаб эгнига дағал кийим кийди, сўнг тавба қилиб, Парвардигорга кўзда ёшла сажда қилганча: «Пешана гажагим Ўз ихтиёрингда (яъни мен тўла-тўкис Сенинг измингдаман), менинг ай-бим учун қавмимни жазолама. Мен неки иш қилсам Сендан яширин кечмайди!» - дея хитоб қилди. Бунн эшитган қозининг юзи яшнаб: «Ер юзидаги энг қудратли ҳукмдор бўйин эгар экан, самодаги Қудратлн Ҳукмдор ҳам раҳм-шафқат айлажак», - дея тахмин қилди. Шундан сўнг мусулмонлар ёмғир сўраб намоз ўқишди. Карами кенг Аллоҳ уларга мурувват қилди».(Сияру аъламун-нубала, 15 - 336.)
Имом Заҳобий
Эрон қадимий маданият давлати бўлиб, унинг илдизлари асрларга, камида 5000 йил олдинги даврга бориб тақалади. Милоддан аввалги 7-асрда пайдо бўлган Мидия Қироллиги Эроннинг биринчи йирик давлатига айланди. Мидия ўзининг гуллаб-яшнаган даврида Анадолудан Ҳиндистонгача бўлган ҳудудни, шу жумладан замонавий Эроннинг аксарият ҳудудини эгаллаган. Мидияликлар қадимги Эрон тилининг диалектларидан бирида гаплашган.
Иброҳим ибн ал-Валид ибн Абдулмалик Абу Исҳоқ. Акаси Язид ан-Ноқис ўлгандан кейин унга байъат берилди. Баъзилар Язид унга васият қилган баъзилар эса йўқ, васият қилмаган дейдилар.
Ас-Саффоҳ бани Аббоснинг илк халифаси, Абулаббос, Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Али ибн Абдуллоҳ ибн Аббос ибн Абдулмутталиб ибн Ҳошим.
Язид ан-Ноқис, Абу Холид ибн ал-Валид ибн Абдулмалик - аскарларнинг маошларидан чегириб қолгани учун “ноқис” лақаби берилган.
«Одамлар «иймон келтирдик» дейишлари билангина, имтиҳон қилинмаган ҳолларида қўйиб қўйилишларини ўйладиларми?»(«Анкабут» сураси, 2-оят.)
Марвон ал-Ҳимор - бани Умайянинг сўнгги халифаси. Абу Абдулмалик ибн Муҳаммад ибн Марвон ибн ал-Ҳакам ўз тарбиячиси ал-Жаъд ибн Дирҳамга нисбат берилиб ал-Жаъдий лақабини олган, шунингдек ҳимор (эшак) деб ҳам лақаб берилган, чунки ўзига қарши чиққан исёнчиларга жанг қилиб чарчамаган. Кетма-кет урушлар олиб борди, у уруш машаққатларига жуда бардошли бўлган. Ўхшатиш маъносида араблар “фалончи урушга эшакдан ҳам чидамли” дейдилар. Шунинг учун унга эшак деб лақаб қўйдилар.
Ҳишом ибн Абдулмалик, Абул Валид етмишинчи йилларда туғилган. Акаси Язиднинг васиятига биноан халифа бўлади.
Қирол Абдулазиз ибн Абдурраҳмон ибн Файсал ас- Сауд (1876 - 1953): Аллоҳ таоло айтади: «Албатта, одамлар учун қўйилган биринчи уй – Баккадаги муборак ва оламларга ҳидоят қилинган(уй)дир. Унда очиқ-ойдин аломатлар – мақоми Иброҳим бор. Ким унга кирса, омонда бўладир. Одамлардан йўлга қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилмоқ бурчдир. Кимки куфр келтирса, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир» (Оли Имрон, 96-67). Аллоҳ таоло мана шу муборак заминда Ўзининг қадимий уйини (Каъба) барпо этди ва бу муқаддас заминда Аллоҳ таоло пайғамбар ва элчиларнинг энг яхшиси – пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни юборди.
Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи ва саллам ўн икки ёшга етганларида амакилари Абу Толиб тижорат карвони билан Шомга сафар қилар экан у зотни ҳам ўзи билан бирга олиб кетди. Карвон Бусро номли жойга келиб, қўнганида, Инжилни яхши биладиган Буҳайро исмли роҳибнинг олдидан ўтиб қолишди. Шунда роҳибнинг кўзи Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи ва салламга тушиши билан у кишига диққат билан қарай бошлади, озгина гапга солиб кўриб, сўнг Абу Толибга қараб: "Ким бу бола", деди. "Ўғлим", деб жавоб берди. (Абу Толиб у зотни яхши кўрганлигидан "ўғлим", деб чақирар эди). Шунда Буҳайро: "У сенинг ўғлинг эмас. Бу боланинг отаси тирик бўлмаслиги керак", деган эди, Абу Толиб: "Тўғри, у акамнинг ўғли", деди. Роҳиб: "Отасига нима бўлган?", деб сўради У: "Аёли Омина Муҳаммадга ҳомиладор пайтида вафот этган", деди. Роҳиб: "Тўғри айтдинг, энди бу болани ўз шаҳрига қайтар ва уни яҳудлардан эҳтиёт қил. Қасам ичиб айтаманки, агар улар бу ерда уни кўриб қолишса, албатта унга бир ёмонлик етказишади. Акангнинг ўғли билан келажакда буюк бир иш юз беради. Уни тезроқ Маккага қайтаргин эй Абу Толиб!", деди.