Тарих (510)
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳақда собит турди, у собитлик туфайли халқнинг муҳаббати ва Ҳақ таборака ва таолонинг ёрдами келди. У зот роҳимаҳуллоҳ “Қуръон махлуқлиги” масаласидаги миҳна ҳаракатларида ушланиб, ҳибсга олинди ва оёқларига кишан урилди. У ҳибсга ҳам, қилич билан ўлдирилишига ҳам парво қилмади. Лекин у ўз жисми қамчи зарбидан бўлган азобни кўтара олмай, ҳақиқатга бўлган сабри заифлашишидан қўрқди. Унга ҳақ узра собит туриш, Аллоҳ таоло йўлида бало ва азобга сабр қилиш ҳақида ҳеч ким ўйламаган кишилар тарафидан қўллаб-қувватлаш ҳақида сўзлар келди.
Маъмун - Абдуллоҳ Абул Аббос ибн ар-Рашид 170 (786-87) йили рабиул аввалнинг ўртасида жума кечаси туғилган. Шу кеча (амакиси) ал-Ҳоди вафот топиб, отаси халифа бўлган кеча эди. Онасининг исми Марожил умму валад бўлган (чўри). Уни туғиб, нифосида вафот этган. Ёшлигидан илм ўқиди. Ўз отасидан, Ҳушайм, Убайд ибн ал-Аввом, Юсуф ибн Атийя, Абу Муовия аз-Зарир, Исмоил ибн Улайя, Ҳажжож ал-Аъвар ва бошқалардан ҳадис эшитган.
«Келинг, ўзга юртда вафот топган биродарингиз ҳақига дуо қилинг».(Ибн Можа, 1257.)
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
Язид ибн Муовия, Абу Холид, ал-Умавий 25 ё 26 йили туғилган. Йўғон, сергўшт, серюнг, сочи кўп одам бўлган. Унинг онаси Майсун бинти Баҳдал, Калб қабиласидан. Ўз отасидан ривоят қилган, унинг ўзидан ўғли Холид ва Абдулмалик ибн Марвон ривоят қилганлар. Отаси уни валиаҳд қилиб тайинлади ва юқорида айтилганидек, одамларни (раиятни) бунга мажбурлаган.
644-йилда солиҳ халифа Умар (р.a.) вафотидан сўнг сайловлар бўлиб, унда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг яқин саҳобаларидан бири Усмон ибн Аффон янги ҳукмдор этиб сайланди.
Муовия ибн Абу Суфён ибн Ҳарб ибн Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманоф ибн Қусой, ал-Умавий, Абу Абдурраҳмон, у ва отаси Макка фатҳи куни исломга кирганлар. Ҳунайн ғазотида қатнашганда у “муаллафа қулуб”лардан эди. Кейинчалик яхши мусулмон бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг котибларидан бири эди. У орқали Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан 163 та ҳадис ривоят қилинган. Саҳобалардан: Ибн Аббос, Ибн Умар, Ибн Зубайр, Абуддардо, Жарир Бажалий, Нўъмон ибн Башир ва бошқалар у кишидан ҳадис ривоят қилганлар.
Ҳасан ибн Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳу, Абу Муҳаммад, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг набираси, нури дийдаси, ўз сўзлари бўйича, сўнгги халифа.
«Ушбу ҳукмдор ҳарбий юришларда чарчоқ билмас, етакчилик қобилияти яхши ривожланган, табиатан тап тортмас, дадил шахс эди. Юрт аҳолиси қурғоқчиликдан азият чеккан йили унинг ҳузурига қози Мунзир Балютдан чопар келиб, қозининг шахсий илтимосини, яъни халойиқ олдига чиқиб, Аллоҳдан ёмғир сўраб дуо қилиш илтимосини келтирди. Ушбу илтимосга жавобан ҳукмдор дастлаб эгнига дағал кийим кийди, сўнг тавба қилиб, Парвардигорга кўзда ёшла сажда қилганча: «Пешана гажагим Ўз ихтиёрингда (яъни мен тўла-тўкис Сенинг измингдаман), менинг ай-бим учун қавмимни жазолама. Мен неки иш қилсам Сендан яширин кечмайди!» - дея хитоб қилди. Бунн эшитган қозининг юзи яшнаб: «Ер юзидаги энг қудратли ҳукмдор бўйин эгар экан, самодаги Қудратлн Ҳукмдор ҳам раҳм-шафқат айлажак», - дея тахмин қилди. Шундан сўнг мусулмонлар ёмғир сўраб намоз ўқишди. Карами кенг Аллоҳ уларга мурувват қилди».(Сияру аъламун-нубала, 15 - 336.)
Имом Заҳобий
Эрон қадимий маданият давлати бўлиб, унинг илдизлари асрларга, камида 5000 йил олдинги даврга бориб тақалади. Милоддан аввалги 7-асрда пайдо бўлган Мидия Қироллиги Эроннинг биринчи йирик давлатига айланди. Мидия ўзининг гуллаб-яшнаган даврида Анадолудан Ҳиндистонгача бўлган ҳудудни, шу жумладан замонавий Эроннинг аксарият ҳудудини эгаллаган. Мидияликлар қадимги Эрон тилининг диалектларидан бирида гаплашган.
Иброҳим ибн ал-Валид ибн Абдулмалик Абу Исҳоқ. Акаси Язид ан-Ноқис ўлгандан кейин унга байъат берилди. Баъзилар Язид унга васият қилган баъзилар эса йўқ, васият қилмаган дейдилар.
Ас-Саффоҳ бани Аббоснинг илк халифаси, Абулаббос, Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Али ибн Абдуллоҳ ибн Аббос ибн Абдулмутталиб ибн Ҳошим.
Язид ан-Ноқис, Абу Холид ибн ал-Валид ибн Абдулмалик - аскарларнинг маошларидан чегириб қолгани учун “ноқис” лақаби берилган.
«Одамлар «иймон келтирдик» дейишлари билангина, имтиҳон қилинмаган ҳолларида қўйиб қўйилишларини ўйладиларми?»(«Анкабут» сураси, 2-оят.)