Тарих (510)
Шомда Умар розияллоҳу анҳу давридан буён Муовия ибн Абу Суфён волий эди. Шом аҳолиси унга итоат этар ва ундан бошқани ўзларига волий бўлишини хоҳламас эди. Шунинг учун Ибн Савдо бу ерда ўз гуруҳини шакллантира олмади. Халифа Усмон розияллоҳу анҳу ўлдирилганидан кейин Муовия розияллоҳу анҳу жиноятчилар жазо олмагунича янги халифага байъат қилмасликка қарор қилди. Шунинг учун Али розияллоҳу анҳу Басрадаги ишлар изига тушгач, Шом юришига тайёргарлик кўриш учун 656 йилнинг охирларида Куфага борди.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам мушриклар билан сулҳ тузишдан аввал Усмон ибн Аффонни бу тўғрисида гаплашиб келиш учун Қурайшнинг олдига юборган эдилар. Қурайш уни бир оз вақт ушлаб турди. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Усмон ўлдирилди деган хабар келган эди. У зот: "Бу қавм билан жанг қилмагунимизча жойимиздан жилмаймиз", дедилар. Ва одамларни байъатга чақирдилар. Ана шу ердаги бир дарахт остида бўлиб ўтган бу байъат Ризвон байъати деб номланди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларнинг қўлларини бирма-бир олар эканлар, улар билан бирга сабот билан туришга, ортга қайтмасликка байъатлашар эдилар. Байъат охирида у зот ўнг қўллари билан чап қўлларини ушлаб: "Бу Усмон тарафидан", дедилар. Байъат ниҳоясига етгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Усмон розияллоҳу анҳунинг ўлганлиги ҳақидаги хабар ёлғонлиги маълум бўлди.
Умавийлар сулоласининг тарихий илдизлари
Имом Муслим Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинаи мунавварада ҳаж қилмасдан тўққиз йил турдилар. Унинчи йили одамларга ҳаж қилмоқчи эканлигини эълон қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга ҳаж қилиш, у зотга эргашиш мақсадида ҳар тарафдан Мадинага жуда кўп мусулмонлар кела бошлашди.
Бу воқеа ҳижрий тўртинчи йил, рабиул-аввал ойида бўлиб ўтган. Ибн Саъд ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам бир куни муҳожир ва ансорлардан иборат бир қанча саҳобалари билан Қубо масжидига бориб намоз ўқидилар.
Пайғамбаримиз алайҳиссалоту вассаломнинг сийратларини китобат ҳолига келтириш у зотнинг суннатларини, яъни ҳадисларини ёзишга нисбатан олганда вақт жиҳатдан кейинги ўринда туради.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сийратлари ва у зот туғилиб ўсган Арабистон яримороли ҳақида сўз юритишдан один Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам олам ичра айни маконда пайғамбар қилиб юборилишларини ва айнан араблар юртида Исломий даъват бошланишини тақозо қилган бир илоҳий ҳикматни ўрганиб чиқмоғимиз лозим. Буни баён этишдан олдин аввало арабларнинг ўзига хос фази-латларини ва Ислом келишидан олдинги хулқ-атворларини ўрганишимиз, улар яшаётган маконнинг жуғрофиясини яхши билишимиз ҳамда шу билан бир қаторда ўша пайтдаги форс, рум, юнон ва ҳинд каби бошқа халкдарнинг урф-одатларини, маданияти қандай ҳолатда эканини тасаввур қилишимиз лозим бўлади. Шунинг учун келинг, мавзуимизни Ислом келишидан бир оз олдин Арабистон яримороли атрофида яшаган бошқа халқларнинг турмуш тарзлари билан қисқача танишувдан бошлайлик.
Адий насроний эди. У ўз қавмида обрў-эътиборли киши эди. Жанглардан тушган ўлжаларнинг тўртдан бирига эгадорлик қилар эди. (Араблар удумига кўра бундай микдорни фақат уларнинг катталари, бошлиқлари олади). Адий ибн Ҳотим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг даъватларини эшитгач, бу нарса унга ёқмади ва қавмини тарк қилиб, Шом насронийларига қўшилиб кетди. Адий: "Шомликлар билан бирга туришни уни (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни) ёмон кўришдан ҳам қаттиқроқ ёмон кўрдим. Кейин ўзимга-ўзим айтдим: Унинг олдига бораман. Агар подшоҳ ёки ёлғончи бўлса, дарҳол билиб оламан, агар рост-гўй бўлса, унга эргашаман", деди ва йўлга чиқиб, Мадинада турган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келдим. Масжидда эканлар, кириб салом бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Кимсан?", дедилар.
Валид ибн Язид 709 йили туғилган. Унинг онаси Уммул-Хажжож Ироқ волийси Хажжож ибн Юсуфнинг жияни бўлган. Валид ибн Язид отаси Язид ибн Абдулмалик (720-724) васиятига кўра, амакиси Хишомдан кейин халифа бўлиши керак эди. Аммо Валид хулқи ёмон бўлганлиги ва маст қилувчи ичимлик истеъмол қилганлиги сабабли Ҳишом унга тахтни топширишни хоҳламади ва ўзининг ўғли Масламани валиаҳд қилишни ният қилди. Шу воқеа сабабли халифа Ҳишом ва Валид ибн Язид муносабатлари ёмонлашди. Валид Ҳишомнинг ўлимига қадар кўчманчилар орасида ҳаёт кечирди. Халифа Ҳишом фитна тарқалишидан қўрқар эди. Шунинг учун Валидни ҳокимиятдан четлатиш ҳақида кўрсатма бермади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижрий еттинчи йилнинг Муҳаррам ойи охирларида Хайбарга юриш қилдилар. Хайбар Мадинанинг шимолидан юз мил узоқликда жойлашган Шом тарафдаги катта шаҳардир.
Язид ибн Муовия вафотидан сўнг унинг ўғли Муовия иккинчи халифа бўлди. Бироқ унинг халифалиги уч ойдан ошмади. У умрининг охирида одамларни масжидга тўплаб шундай васият қилди: “Мен сиз-ларнинг халифалик ишингизни бажаришга заифлик қилдим. Бу ишга Абу Бакр Умарни тавсия қилганидек, сизларга бир кишини таъйин қилиб кетмоқчи эдим. Бироқ Умардек кишини орангиздан топмадим, Умар олти кишининг номзодини кўрсатгани-дек, номзодлар кўрсатмоқчи эдим. Бироқуларни ҳам орангиздан топмадим. Шу сабабли бу ишни ихтиёрингизга ҳавола қилдим, кимни хоҳласангиз шуни халифа қилинг”. Муовия хутбадан сўнг уйига кириб кетди ва вафотигача уйидан чиқмади. У вафот этганида йигирма ёшга ҳам тўлмаган эди.