Ислом (872)
«Бугунги кунда сизга динингизни мукаммал қилиб бердим. Сизга неъматимни батамом қилдим. Ва сиз учун Исломни дин деб рози бўлдим». (Моида сураси)
Подкатегории
У ўхшаши кам топиладиган, унга эҳтиёж катта бўлган ва унга етишиш қийин аҳамиятли Зотдир. Хуллас, ушбу уч маънони ўзида жамламаганга Азиз исмини қўллаб бўлмайди. Қанча-қанча нарсалар ноёб бўлади, лекин аҳамияти улуғ ва фойдаси кўп бўлмаганидан азиз деб аталмайди. Қанча-қанча нарса аҳамияти катта, фойдаси кўп бўлади, ўхшаши топилмайди, лекин унга етишиш қийин бўлмагани боис у ҳам азиз дейилмайди. Масалан, Қуёшнинг ўхшаши йўқ, инчунин, Ер ҳам, уларнинг ҳар биридан фойда катта, уларга эҳтиёж қаттиқ, лекин улар азизлик билан сифатланмайдилар. Зеро, уларни кўриш қийин эмас. Шунинг учун ҳам юқоридаги учала маъно бирлашиши лозим.
Бу сўзнинг Аллоҳ таоло ҳақидаги маъноси шуки, У зот ўз махлуқотларининг амаллари, ризтртари ва ажалларига ҳокимдир. Унинг махлуқотига ҳокимлиги хабардорлиги, эгалик қилиши ва асраши биландир.
Бир ишнинг моҳиятидан хабардор киши шу ишга эга ва уни асровчидир. Демак, у шу ишнинг муҳаймини — кузатиб турувчисидир. Кузатиш (текшириш) илмга, эгалик қилиш баркамол қудратга, ҳифз (сатрташ) эса аьутга тааллуқли бўлади. Бу маъноларни жамловчи муҳаймин исми бўлиб, уларни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким мутлақо мукаммал жамлай олмас. Шунинг учун ҳам бу исм Аллоҳ таолонинг қадимий китоблардаги исмларидан биридир дейилган.
Танбиҳ. Ҳар бир текширувчи банда кузатувчи бўлиб, ишларни чуқур билишга ва сирларни англашга яқин туради. Шу билан бирга, у ўз сифатларини, ҳолатларини тўғрилашга ҳаракат қилади ва уларни тўғрилаб туриш учун доимо асрашга трим бўлади (Бошқача айтганда, ўз ҳаракатини ва сифатларини тўғрилаб бориш мақсадида уларга кўз-қулоқ бўлиб туради — тарж). Шунинг учун банда ўз қалбига боғланиш жиҳатидан муҳайминдир.
Агар кишининг хабардорлиги кенгайиб, Аллоҳ таоло бандаларининг зоҳирларидан далилланиб, фаросати орқали ботинларидан хабардор бўлгач соғлом фикрлилик услубига биноан уларни тўғри йўлга ундашда кўз-қулоқ бўлса, мазкур муҳаймин маъносидан оладиган насибаси тўлиқ ва тамомий бўлади.
Имом Муҳаммад Ғаззолийнинг
"Аллоҳнинг гўзал исмлари" китобидан
У амн (хотиржамлик) ва амон (омонлик) сабабларини яратиш ва хавф-хатар йўлларини тўсиш нисбати бериладиган Зотдир.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Бир куни жуда иссиқ вақтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бордим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир оят устида тортишаётган икки кишининг овозини эшитиб, олдимизга чиқиб келдилар. У зотнинг юзларида ғазаб билиниб турарди. Шунда у зот: «Сизлардан олдингилар айнан Китобда ихтилоф қилганлари сабабли ҳалок бўлишган эди» (Имом Муслим ривоят қилган).
Ас-Салом - Ўзи айбдан, сифати нуҳсондан, афъоли (ишлари) ёмонликдан саломат бўлган Зотдир. Ҳа, борлиқда Унга боғлиқ Ундан содир бўлмаган бирор саломатлик йўқ.
Пайғамбарлар алайҳимуссаломнинг шафоатлари ва бизнинг Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг гуноҳкор мўминларни ва катта гуноҳ қилиб, азобга лойиқ бўлган мўминларни шафоат қилишлари ҳақдир.
У шундай Зотдурки, ҳис орқали билинадиган ё хаёлда тасаввур этиладиган, ёки гумон этиладиган, ёхуд кўнгилда кечадиган, ёинки фикрда ўтадиган ҳар бир васфдан муназзаҳ — покдир.
Ал-Малик зоти ва сифатлари борлиқнинг ҳам-масидан беҳожат бўлган ва бутун борлиқ Унга муҳтож бўлган Зотдир. Дарҳафқат, ҳеч бир нарса ўзининг зотида ҳам, сифатида ҳам, борлиғию боқийлигида ҳам ҳеч бир ишда Ундан беҳожат бўлолмайди. Шунингдек, ҳар бир нимарсанинг мавжудлиги Ундандир ёки Унга боғлиқ бўлган нарсалардир. Узидан бопгқа ҳар бир нарсанинг зоти ва сифоти Унинг мулкидир. Ваҳолонки, У ҳамма нарсадан беҳожатдир. Хуллас, У мутлақ Маликдир (подшоҳи мутлақдир).
Бу икки исм «Раҳмат» сўзидан олинган, «Раҳмат» эса марҳумни — раҳим-шафқат қилинувчини талаб қилади, илло, (раҳматга) муҳтож бўлмаган бирор марҳум йўқдир!
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аммо баъд: Албтта энг яхшн сўз Аллоҳнинг китобидир. Энг яхши ҳидоят Муҳаммаднинг ҳидоятидир. Ишларнинг ёмони бидъат (янги пайдо бўлганлари)дир. Ҳар бир бидъат залолатдир», дедилар» (Имом Муслим ривоят қилган).
Аллоҳ таоло Одам алайҳиссалом зурриётини унинг пуштидан зарра шаклида чиқариб, уларни ақлли қилди ва уларга хитоб қилди, амр қилди ва қайтарди. Улар Аллоҳ таолонинг рубубиятга (молик, розиқ эканига) иқрор бўлишди. Бу уларнинг (ҳақиқий ё ҳукмий) имони бўлди. Улар ана шу фитратда (сифатда) туғилишади. Кейин ким кофир бўлса, у фитратни ўзгартирган бўлади. Ким имон келтирса ва тасдиқласа, у фитратда собит қолади ва давом этади.
Таърифи
1. Ихтилоф сўзи луғатда [ихталафа] феълининг ўзаги бўлиб, иттифоқнинг зиддидир. "Лисонул араб" китобида бу борада келган қавлларнинг хулосаси шуки: "Икки иш ихтилофли бўлди" дегани "Бири-бирига қарама-қарши бўлди" маъносини англатади. Тенг бўлмаган нарсаларнинг барчаси ихтилофлидир.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади: «(Саҳобалардан) уч нафари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ибодатлари ҳақида сўраш учун Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалолларининг уйларига келишди. Уларга хабар берилгач, улар буни (ўзлари учун) оз санагандек бўлиб, «Биз қаёкда-ю, Набий соллаллоҳу пайҳи васаллам қаёкдалар?! Ахир, у зотнинг аввалгию охирги гуноҳлари мағфират қилинган бўлса», дейишди. Шунда улардан бири: «Мен абадулабад туни билан намоз ўқиб чиқаман», деди. Бошқаси эса: «Мен умр бўйи рўза тутаман, (ҳеч қачон кундузи) оғиз очиқ юрмайман» деди. Яна бошқаси: «Мен аёллардан четланаман, ҳеч хачон уйланмайман», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдига келиб: «Сизларми шундай, шундай деганлар? Ҳой, Аллоҳга қасамки, албатта, мен сизларнинг (ичингизда) Аллоҳдан энг қўрқувчироқ ва тақводорроғингизман. Лекин мен рўза ҳам тутаман, оғиз очиқ ҳам юраман, намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам ва аёлларга ҳам уйланаман. Ким менинг суннатимдан юз ўгирса, у мендан эмасдир», дедилар (Муттафақун алайҳ).