Тазкия (295)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Ислом ҳидоятида тарбияланган, унинг покиза чашмасидан қонган мусулмон жамиятда одамларга фойда келтиришга, улардан озорни даф қилишга жуда ҳам ҳарис бўлади. Чунки у ўзининг ҳақиқат, эзгулик, фазилат асосларида тарбияланиши, шаклланиши, унинг ҳукми билан фойда келтирувчи фаол бинокорга айланади. Яхшилик қилишга фурсат топди дегунча, уни ғанимат билади. Яна у яхшилик қилиш нажотга олиб боришини билади:
Қалб гуноҳларининг катталаридан яна бири дунёни севиб, уни истамоқ, уни Охиратдан афзал билмоқдир. Бу ҳар бир хатонинг бошидир. Дунёга эга бўлишда хатар йўқ, балки хатар уни истаб, унга, унинг матолари, зеб-зий-натларига ҳарис бўлмоқликдадир. Охиратдан дунёни афзал кўрмоқликдадир. Бу эса икки дунёда ҳам ҳалок бўлиш, вайрон бўлишнинг сабабидир.
Биринчи тоифа. Аллоҳ таоло асраганларни эътиборга олмаганда, замона сўфийларининг бари шу тоифа жумласидандир. Улар либос, гапириш оҳанги ва ҳайъат билан алданганлардир. Либослари, ҳайъатлари, лафзлари, одоблари, маросимлари, истилоҳлари, куй тинглаш ва рақсда зоҳирий, таҳоратда, намозда, жойнамозда бошни эгиб ўтиришда худди мутафаккирлар каби бошни ёқа орасига тиқиб олиш, чуқур қайғудаги инсонлар каби нафас олиш, гапирганда паст овозда гапириш, дод солиш ва бошқа ҳолатларда ҳақиқий содиқ сўфийларга ўзларини ўхшатишга интиладилар. Шу амалларни ўрганиб, шулар билан нажот топамиз деб ўйлайдилар.
Алданганларнинг биринчи синфи уламолар ҳақида. Улар бир неча тоифага бўлинади:
Ҳофиз Ибн Ҳажар Асқалоний “Фатҳул Борий” китобида шундай деган: “Мудора ва мудоҳана ўртасидаги фарқ шуки, мудора одамларга қанотни паст тутиш, таълим беришда жоҳилга, қилаётган ишидан қайтаришда фосиққа юмшоқ муомала қилишдир. Унга ўзидаги нарсани изҳор қилмаслик жиҳатидан қўполлик қилишни тарк этиш, сўз ва феъл мулойимлиги билан уни (қилаётганини) инкор қилишдир. Айниқса, унинг (яхши амалга) мойил қилишга эҳтиёж тушганда. У мўминлар ахлоқларидан ва тавсия этилган ишдир.
У зот роҳимаҳуллоҳ айтади: “Маъсиятлардан ҳазир бўл, эҳтиёт бўл. Чунки улар ёмон оқибатларга олиб боради. Гуноҳлардан, хусусан, хилватлардаги гуноҳлардан қаттиқ эҳтиёт бўл. Чунки Аллоҳ таолога қарши чиқиш банданинг У Зот субҳанаҳу ва таоло кўзидан туширади (яъни, Аллоҳ назар солмай қўяди).
Чунки бу озор берувчи пасткаш хулқдирки, бундан Ислом дини қайтарган, бу ҳолга тушишдан эҳтиёт қилган. Бу ҳақда ҳадисда айтилади: “Биродаринг бошига тушган мусибатга кулма, акс ҳолда Аллоҳ унга раҳм қилиб сенга мусибат тушириши мумкин” (Термизий ривояти).
Мусулмон одам риёдан узоқ бўлади, чунки риё ажрни, амални бекор қилади, у бутун одамлар Аллоҳ таоло ҳузурида тўпланиб турадиган Кунда ўз эгасига шармандаликни олиб келади.
Билгинки, ёлғончини синовдан ўтказишдан олдин унга далолат қиладиган бир қанча белгилари борлигини билиш керак.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хасталиги ариб, тузалган бемор мусаффолик ва рангда худди осмондан тушган дўлга ўхшайди», дедилар».(Термизий, Дайламий, Табароний, Баззор, Ибн Асокир ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилган.)
Зиёд ибн Илоқадан, амакиси розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, мени мункар амаллардан, ахлоқлардан, ҳаволардан ва дардлардан четда қилгин», дер эдилар».(Ибн Ҳиббон, Табароний, Ибн Абу Шайба ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилишган.)
«Адл» сўзи «адолат», «тўғри бўлиш», «ҳақ ила ҳукм қилиш» каби бир-бирига яқин маъноларни англатади. Биз ўзимизга яқин бўлган «адолат» сўзини ишлатамиз.
Имон инсон ҳаётида улуғ тушунча. У турли ёмонликлардан қайтиш ва яхшиликларни қилишда инсонга катта куч бағишлайди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло бандаларини яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаришни имон тақозоси билиб, Қуръони каримда уларга «эй мўминлар», деб хитоб этади: