1.Нафсий сакинат
Ихлос ўз соҳибига нафсий сакинат, қалбий ҳотиржамлик беради. Мухлиснинг қалби очиқ, кўнгли ҳуш бўлиб қалби биргина мақсадга жамланган бўлади, у ҳам бўлса Аллоҳ розилигидир. Унинг ғамлари бир катта ғам ила чегараланган бўлади, у ҳам бўлса Аллоҳ розилигига эришиш йўлини тутиш. Шубҳа йўқки мақсад аниқлиги, мақсадга олиб борувчи йўлнинг тўғрилиги безовталик, турли тарафлар орасида борди – келди бўлиш, истакларнинг бир – бирига қарши келиши ва йўлларнинг кўплигидан инсонни омонда сақлайди.
Аллоҳ тавҳиддаги банданинг мисолини биргина ҳожаси бор қулга ўхшатган. У қул ҳожасини нима рози қилиши ва нима ғазабини келтиришини билади. Ҳожасининг розилиги ва яхши кўрган нарсасига эргашиш йўлида барча имкониятларини ишга солади. Мушрик банданинг мисоли эса унга ўзаро талашувчи шериклар эга бўлиб уларнинг бири бошқасининг буюрганининг хилофини буюради ва уларнинг ҳар бирининг ҳоҳишлари турлича. Бундай қулнинг эътибори тарқоқ, қалбидаги нарсалар аралашиб кетган. Аллоҳ айтади: “Аллоҳ бир мисол келтирур. Бир одамга талашувчи шериклар эгадир. Саломат ҳолидаги бошқа бирига бир киши эгадир. Икковларининг мисоли баробарми?! Аллоҳга ҳамд бўлсин. Йўқ, кўплари билмаслар” (Зумар 29).
Мана шу йўсинда мўмин инсон холис Аллоҳга бандалик қилиб Аллоҳдан бошқага бандалик қилиш бадбахтлигидан озод бўлади. “Динор қули, дирҳам қули, гўзал кўйлак қули бадбахтдир”, холис Аллоҳга бандалик қилган бахтлидир. У барча куч ва эътиборини бир нарсага, у ҳам бўлса Аллоҳ розилигига қаратади, нияти ва қасди охиратга йўналтирилган бўлади. Бу дунёда унга учраётган ҳар бир нарса катта аҳамиятга эга бўлмайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Ким барча куч ва эътиборини бир нарсага қаратса, Аллоҳ унга дунё ғамидан кифоя қилади. Ким куч ва эътиборини турли тарафларга қаратиб қўйса, дунёнинг қайси бир водийсида ҳалок бўлишининг Аллоҳга қизиғи йўқ”. “Куч ва эътиборини турли тарафларга қаратиб қўйиш”нинг маъноси банданинг қалби ва иродаси мол – дунё, обрў, шаҳватлар ва ундан кўпроқ нарсаларга қараб қолиб, бўлиниб кетишидир. Мўмин эса бунинг хилофи. Унинг барча эътибори Роббисини рози қилишга мўлжалланган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам яна бундай марҳамат қилганлар: “Кимнинг ғами дунё бўлса, Аллоҳ унинг ишининг орасини ажратиб ташлайди ва фақирлигини кўз олдига қўйиб қўяди. Унга дунёда фақатгина ўзининг насибаси етади. Кимнинг нияти охират бўлса, Аллоҳ унинг ишини жамлайди. Унинг қалбига беҳожатлик солади. Дунё унга мажбур бўлган ҳолида келади”.

2. Руҳий қувват
Ихлос мухлисга улкан руҳий қувват беради. Бу нарса банда ўзи учун мақсад қилган ғоясининг улуғлигидан ва иродасини шу йўлдан бошқа нарсалардан озод қилганидан руҳланган ҳолда бўлади. Унинг улуғ ғояси ва иродаси йўналган нарса Аллоҳ розилиги ва савобидир. Албатта мол, мансаб, унвон ва бошлиқлик талабгори бутунлай заифдир. Унга дунёда тамаъ қилаётган нарсасининг амалга ошишига бирор белги кўринган заҳоти у заифлик қилади. Унга ато бериши мумкин бўлганларнинг олдида диний жиҳатдан виқорли бўлишга заифлик қилади. Умид қилган фойдаси унга етмаслиги мумкинлигидан қўрқиб заифлик қилади.
Аммо ўз нафсини Аллоҳга сотган банда заифлашмайдиган қувват, ожиз бўлмайдиган қудратга етишгандир. Бундай банданинг бирор нарсага боғланмаганлиги ва ихлоси эканлиги одамлар кўрадиган моддий қувватлардан кучлироқдир. Имоми Термизий ривоят қилган санади заиф ҳадисда қалбини Аллоҳга холис қилган банданинг улкан руҳий қуввати тасвирлаб берилган: “Аллоҳ ерни яратганда ер (ўрнида турмай) суза бошлади. Шунда Аллоҳ тоғларни яратиб уларни ерга ташлади ва ер қарор топди. Тоғларнинг яратилишидан ажабланган фаришталар: “Эй Робб, тоғлардан ҳам қувватлироқ яратганинг борми?” дедилар. Аллоҳ: “Ҳа, темир” деди. Улар: “Эй Робб, темирдан ҳам қувватлироқ яратганинг борми?” дедилар. Аллоҳ: “Ҳа, олов” деди. Улар: “ Эй Робб, оловдан ҳам қувватлироқ яратганинг борми?” дедилар. Аллоҳ: “Ҳа, сув” деди. Улар: “ Эй Робб, сувдан ҳам қувватлироқ яратганинг борми?” дедилар. Аллоҳ: “Ҳа, шамол” деди. Улар: “Эй Робб, шамолдан ҳам қувватлироқ яратганинг борми?” дедилар. Аллоҳ: “Ҳа, Одам боласи, у шундай садақа қиладики ўнг қўли берганини чап қўли билмай қолади” деди”.
Шу йўсинда ушбу ҳадис бизга руҳий қувват ҳар қандай моддий қувватдан кучлироқ эканлигини, иймон ва ихлос қуввати ерни қарор топтириб ушлаб турадиган тоғлар, тоғларни кесувчи темир, темирни эритиб юборувчи олов, оловни ўчирувчи сув, сувни ҳаракатлантирувчи шамолдан ҳам қувватли эканлигини тасвирлаб беради. Одам боласи Аллоҳга ихлос қилиб ўнг қўли берганини чап қўли билмай қоладиган даражада садақа қилганда бу нарсаларнинг барчасидан қувватлироқ бўлади. Бу набавий балоғатли тасвирлаш бизга одамлар риё қиляпти деб ўйламасликларидан узоқлашиб садақани беркитишда тиришган банда ҳақида хабар беради.
Имом Ғаззолий ўзларининг “Иҳё”ларида ихлос ўз эгасига бошқа ҳолатларда бўлмайдиган ғайриодатий қувват бериши ҳақида Турмузнинг қиссасини келтирганлар. Қадимда бир обид бўлиб у одамлар Аллоҳни қўйиб бир дарахтга сиғинаётганларини эшитади. Қўлига болтасини олиб ўша дарахтни кесиб ташлашга азм қилади. Шу ила ўша дарахтнинг соҳта муқаддаслиги ва унга ибодат қилинишини кесмоқчи бўлади. Унга йўлда иблис йўлиқиб уни йўлдан қайирмоқчи бўлади, обид бош тортади. Шунда улар олишиб кетадилар ва обид иблисни енгади, иблис унинг қўлида ҳудди қушнинг патидек бўлиб қолади. Бошқа йўл топа олмаган иблис обид ила макр қилиб музокарага киришади ва инсонлар ўзлари учун барибир бошқа дарахт топиб олишлари, дарахтни кесишдан фойда йўқлиги, агар дарахтни кесмаса унга ҳар куни ёстиғини тагига бир динор қўйиб қўйишини, ўша динордан ўзи фойдаланиши, мискинларга бериши мукин бўлишини айтади. Шундай қилиб иблис обидни қўймасдан кўндирибди. Ҳар куни тонгда обид улар келишганларидек ёстиғининг тагидан бир динор топадиган бўлибди.
Бир куни обиднинг ёстиғи тагидан динор чиқмабди. Бир неча кун кутибди, чиқмабди. Обид болтасини қўлга олиб ўша дарахтни кесиб ташлашга йўл олибди. Йўлда иблис унга йўлиқибди ва улар олишиб кетибдилар. Бу сафар иблис обидни енгибди. Обид иблиснинг оёқлари остида босилган қушдек бўлиб қолибди.
Шунда обид иблисдан аввалги олишувда осонлик ила енгилган иблис бу сафар қандай қилиб уни енгганини сўрабди. Буни эшитган иблис: “Аввалги сафар сенинг ғазабинг Аллоҳ учун бўлган эди. Шу сабабдан сендаги қувват мендаги қувватдан анча устун эди. Сенга бас кела олмадим ва сенга тезда енгилдим. Аммо кейинги сафар сенинг ғазабинг топа олмаган динор учун бўлди. Шу сабабдан менинг қувватим сенинг қувватингдан устун бўлди ва мендан чақмоқ тезлигида мағлуб бўлдинг.
Мана...! Ушбу воқеъада Яккаю ягона Қаҳҳор Зот учун бўлган ғазаб билан пул учун бўлган ғазабнинг фарқи билинади.
Аллоҳ учун холис бўлган банда унга ваъда берилганда юмшамайди, қўрқитиш олдида эгилмайди, дунё исташ уни ҳор қила олмайди ва хавф уни йўлдан қайтара олмайди. Бунинг энг олий намунаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдирлар. У кишига даъватларидан тўхташлари учун бошлиқлик, шараф, мулк ва дунёвий барча нарсалар таклиф қилинганда қатъият ва салобат ила: “Аллоҳга қасамки, агар қуёшни ўнг қўлимга, ойни чап қўлимга бериб қўйсалар ҳам Аллоҳ бу ишни зоҳир қилиб, ундан бошқаларини ҳалок қилмагунча вазифамни бажаришни тарк этмайман” деганлар. Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламда бошлиқлик, шараф, мулк каби нарсаларга махфий шаҳватлари бўлганда Қурайш катталари берган ўткинчи таклиф олдида саботлари етмаган бўлар эди. Лекин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам мақсадларини билдилар ва бу йўлда холис бўлдилар, Роббиларини билдилар У Зотга ҳеч нарсани шерик қилмадилар. (Ўша воқеъада ва пайғамбарликнинг бошқа даврларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам холислик ила сабот ва қаҳрамонлик кўрсатмаганларида бизга Ислом етиб келмаган ва биз ҳам залолат ботқоғида дунёга келиб, залолат ботқоғида дунёдан кетган бўлар эдик. Таржимон.)

3.Амалдаги бардавомлик
Ихлоснинг фойдаларидан яна бири амал қилувчини амалда бардавом бўлиш қуввати ила қўллайди. Одамлар розилиги учун, қорин ва фарж шаҳвати учун амал қилувчи банда шаҳватини қондирадиган нарса топилмаганда амалдан тўхтайди.
Шуҳрат ва мансаб истагидаги банда унинг мақсади жуда узоқ эканлигини билган заҳоти заифлашиб, оғирлашиб қолади. Бошлиқ ва рахбар учун амал қилувчи банда бошлиқ кетганда ёки рахбар йўқ бўлганда тўхтайди ва ялқовлик қилади.
Аллоҳ учун амал қилаётган банда эса ҳеч қачон тўхтамайди, қайтмайди ва бўшашмайди. Зеро у амал қилаётган нарсаси ҳеч қачон ғоиб бўлмайди, зоил бўлмайди. Аллоҳ башарият, бутун борлиқ ҳалок бўлганда ҳам боқийдир: “Ундан ўзга ҳар бир нарса ҳалок бўлгувчидир. Ҳукм Унинг Ўзигагинадир ва фақат Унгагина қайтарилурсиз” (Қосос 88).
Ушбу масалада солиҳлар бундай деганлар: “Аллоҳ учун бўлган нарса давомли бўлади ва узилмайди. Аллоҳдан бошқаси учун бўлган нарса тугайди ва узилади. Бу воқеълик тасдиқлаган, биз кўриб гувоҳи бўлган, ҳар замон ва маконда тинмай кўриб, гувоҳи бўлиб келаётган нарсадир”.  

4.Мубоҳлар ва одатларни ибодатларга айлантириш
Ихлос амалларнинг шифобаҳш шарбатидир. У шундай нарсаки қандай амал бўлмасин - мубоҳми, одатми фарқи йўқ – ўша амални ибодат, Аллоҳга қурбатга айлантиради. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Саъд розияллоҳу анҳуга бундай деганлар: “Сен Аллоҳ розилигини истаб нимани нафақа қилсанг ҳам савоб оласан, ҳатто аёлинг оғзига солиб қўйган луқманг учун ҳам савоб оласан”.
Аллоҳ таоло Ўз йўлида тиришқоқлик қилувчи бандалари ҳақида: “Мадина аҳлига ва уларнинг атрофидаги аъробийларга Расулуллоҳдан четда қолишлари ва ўз жонларини кўзлаб унинг жонига эътибор қилмасликлари дуруст эмас. Зеро, уларга Аллоҳнинг йўлида ташналик, чарчоқ, очлик етса, кофирларнинг ғазабини чиқарадиган бирон қадам боссалар, душманга бирон зиён етказсалар, албатта, уларга солиҳ амал ёзиладир. Албатта, Аллоҳ яхшилик қилувчиларнинг ажрини зое қилмас” (Тавба 120).
Токи амаллари Аллоҳ учун бўлар экан Аллоҳ уларнинг очликлари, чанқаганликлари, юрганликлари ва нафақаларини яхшиликлар жамғармасига битиб қўяди. Мусулмон киши бу ишларни Аллоҳнинг калимаси олий бўлиши учун бажарар экан унинг тиришишлари Аллоҳ йўлида бўлади.
Бу нарсада енг катта савоблардан бири Аллоҳ динининг ҳизматида керакли нарсаларни тайёрлашдан иборат. Икки саҳиҳ китобда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай марҳамат қилганлар: “Кимки Аллоҳдан иймон ила, У Зотнинг ваъдасини тасдиқлаган ҳолда ажр умидида Аллоҳ йўлида от боқса, ўша отнинг таоми ва суви, тезаги ва бавли қиёмат кунида банданинг мезонида бўлади”, яъни савоб кўринишида бўлади. Аллоҳнинг динига фойда келтириш савоб. Ҳудди шундай динга фойда келтириш учун керакли бўлган нарсани вужудга келтириш, тайёрлаш ҳам савоб ва ажрдир.

5.Амални батамом қилмаса ҳам, амалга оширмаса ҳам амал учун бериладиган савобга эга бўлиш
Аллоҳга ихлосли бўлишнинг баракаларидан яна бири бу амални бутунлай бажара олмай қолганда ҳам ўша амал учун бериладиган савобга комил суратда эришишдир. Аллоҳнинг ушбу оятига эътибор берайлик: “Ким уйидан Аллоҳ ва Расулга ҳижрат қилиб чиқса-ю, сўнгра унга ўлим етса, албатта, унинг ажри Аллоҳ зиммасига тушади. Ва Аллоҳ мағфират қилувчи ва раҳмли зотдир” (Нисо 100).
Мусулмон банда Аллоҳга қилган холис нияти ила амални адо қилмаса ҳам, уни бажаришга киришмаса ҳам ўша амал учун мукаммал савобга эришади. Бу мавзуга кўплаб ҳадислар мисол бўла олади.
Имом Бухорий Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисларида Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Мадинада қолиб биз билан бирга кета олмаган бир қавм борки, бирор дара ёки водийдан ўтсак ҳам улар биз билан бирга. Уларни узр биз билан бирга кетишдан тўсиб қолган” (Бухорий ривояти).
Насаий ва Ибн Можжа Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай марҳамат қилганлар: “Ким ётар ўрнига тунда туриб ибодат қилишни ният қилиб ётса, аммо кўзларига уйқу ғолиб келиб тонггача ухлаб қолса, Унга ният қилган нарсаси ёзилади ва бу нарса унга роббисидан садақа бўлади”.
Имом Муслимнинг саҳиҳларида келган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким Аллоҳдан шаҳидликни сидқидилдан сўраса, ўз ётоғида вафот топса ҳам Аллоҳ уни шаҳидлар манзиласига етказади” деганлар.
Яна у киши соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай марҳамат қилганлар: “Ким ростгўйлик ила шаҳид бўлишни истаса, унга шаҳидлик етмаса ҳам у бандага шаҳидлик мақоми берилади”.
Ушбу охирги икки ҳадис Аллоҳ йўлида ўлдирилмай, ётоғида ётган ҳолда вафот этган киши шаҳидлик мартабасига етишиши учун икки шарт борлигини таъкидлаб келган. Биринчидан банда Аллоҳдан шаҳидликни сидқидилдан сўраш, иккинчидан ростгўйлик ила шаҳид бўлишни исташ. Тили билан кўпчилик бундай мартабаларни исташи мумкин, аммо дилининг тубида бунинг тескариси бўлиши мумкин. Бандани ҳисоб қилинаётганда суяниладиган нарса эса унинг дилидир ва Аллоҳ уни билгувчидир.
Роббисига ихлосли банда амални бажараётиб хато қилиши, ноўрин қилиб қўйиши мумкин. Шунда унинг солиҳ нияти унга шафоатчи бўлиб келади ва хатосини тўғирлаб нуқсонини тўлдиради.
Икки саҳиҳ китобда келган ҳадисда уч кеча кетма – кет садақа қилган, биринчи кеча билмасдан ўғрига садақа қилиб қўйган, иккинчи кеча билмасдан зинокор аёлга садақа қилиб қўйган, учинчи кеча билмасдан бой одамга садақа қилиб қўйган, аммо нима бўлса ҳам Аллоҳга ҳамд айтган киши ҳақида гап борган. Аллоҳ унинг қалбини собит қилиб, кўксини кенг қилишни ирода қилади. Унга тушида бир киши келиб: “Ўғрига қилган садақанг сабабли шоядки ўша ўғри ўғриликдан иффат қилиб қолса. Зинокор аёлга қилган садақанг сабабли шоядки ўша зинокор аёл ўғриликдан иффат қилиб қолса. Бойга қилган садақанг сабабидан шоядки бой ибрат олиб ўзи ҳам садақа қилса” дейди. Аллоҳ унинг садақасини ниятининг баракаси туфайли қабул қилади ва садақанинг манфаатини дунёю охиратда зое қилмайди. Мана шу мухлисларнинг мукофотидир.

6.Нусрат ва илоҳий қўллаш
Ихлоснинг самараларидан бири мухлис бандани Аллоҳ қўллаши ва У Зотнинг Ўзи унга кифоя қилишидир. Аллоҳ айтади: “Аллоҳ Ўз бандасига етарли эмасми?!” (Зумар 36).
Аллоҳнинг бандага берадиган мадади, ёрдами, қўллаши ва дўст тутиши киши ўз Роббисига қилган ихлоси, фақат Унгагина интилиши қадрича бўлади. Албатта мадад банданинг тайёргарлиги қадрича бўлади. Аллоҳнинг нусрати, ёрдами, тавфиқи ва тўғри йўлда қилиши банда қалбидаги холис ният ва дилдаги софликка мувофиқ бўлади. Аллоҳ таоло айтади: “Эй Набий, қўлингиздаги асирларга: “Агар Аллоҳ қалбларингизда яхшилик борлигини билса, сизга ўзингиздан олинган нарсадан кўра яхшироқ нарсани берур ва сизни мағфират қилур. Аллоҳ мағфират қилгувчи ва раҳмли зотдир”, деб айт!” (Анфол 70).
Яна У Зот қуйидагича марҳамат қилади: “ Батаҳқиқ, Аллоҳ мўминлардан дарахт остида сенга байъат қилаётганларида рози бўлди. Бас, уларнинг қалбларидагини билди, уларга сокинликни туширди ва яқин фатҳ ила мукофатлади” (Фатҳ 18).
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг қозилик ҳақидаги машҳур мактубларида бундай дейилган: “Кимнинг нияти ўзининг зиддига бўлганда ҳам ҳақ учун холис бўлса, Аллоҳ у ва одамлар орасидаги муносабатда ўша бандага кифоя қилади. Ўзида йўқ нарса ила зийнатланган одамни эса Аллоҳ шарманда қилади”.
Ушбу калималарнинг шарҳида “Эъломул муваққиъийн” (Тасдиқловчиларни билдириш) китоби муаллифи айтади: “Бу сўзлар нубувват каломидан чиқариб олингандир. Бу сўзлар софдил, илҳом берилган инсон тарафидан айтилишга лойиқ сўзлардир. Ушбу икки калима илм ҳазиналаридандир. Ким буларни бошқаларга гўзал суратда етказса, уларга фойдаси тегади ва ўзи ҳам катта наф олади. Ушбу икки калимадан биринчиси яхшиликнинг манбаси ва аслидир. Иккинчи қисми ёмонликнинг асли ва лўндасидир. Қачонки банданинг нияти Аллоҳ учун бўлса, қасди, эътибори, ва амали Аллоҳ йўлида бўлса, Аллоҳ ўша банда билан бирга бўлади. Албатта У Зот тақво қилганлар ва муҳсин бўлганлар билан биргадир (Муҳсин – бутун ҳаёти давомида Аллоҳ уни кўриб турганини ҳис қилиб яшайдиган банда. Таржимон). Тақво ва муҳсинликнинг асоси ҳақни устун қилиш йўлида ниятни Аллоҳга холис қилишдир. Аллоҳдан устун келувчи йўқ ва ким У Зот билан бирга бўлса, ким ҳам унга ғолиб келарди ва бирортадан унга ёмонлик етармиди?! Агар Аллоҳ бандаси билан бирга бўлса, у кимдан ҳам қўрқарди?! Агар Аллоҳ бандаси билан бирга бўлмаса, ким ҳам унга нажот берарди?! У кимга ҳам суяна оларди?! Унга Аллоҳдан бошқа ким ҳам нусрат берарди?!”
Агар банда ўзининг ёки бошқанинг заририга бўлса ҳам ҳақда қоим бўлса ва шу қоимлиги Аллоҳ билан, У Зотга суянган ҳолда ва Аллоҳ учун холис бўлса, унга бошқа ҳеч нарса суянчиқ бўлмаса ҳам, осмонлар, ер ва тоғлар унга қарши турсалар ҳам Аллоҳ уларга қарши ўз бандасига кифоя қилади ва ўша бандасига қийинчиликлардан қутилиш ва чиқиш йўлини пайдо қилади.
Бу масалада банданинг камчилик ва нуқсонга йўл қўйиши қуйидаги уч масалаларнинг барчасида ёки иккисида ёки бирида кўринади:

1.Кимнинг қоимлиги ботил йўлида бўлса, Аллоҳ унга нусрат бермайди. Агар унга зоҳирда нусрат берилса ҳам, унга берилган нусратнинг оқибати йўқ, у мазаммат қилинган ва шарманда қилингандир.
2.Кимнинг қоимлиги ҳақ йўлида бўлсаю аммо нияти Аллоҳ учун холис бўлмаса, нияти одамларнинг мақтови, ташаккури, мукофоти учун бўлса ёки бирор дунёвий ғараз учун бўлса ва ҳақда қоим бўлишни шу мақсадларга эришиш учун восита қилган бўлса, Аллоҳ унга нусрат бермайди. Аллоҳ ўз нусратини фақатгина У Зотнинг йўлида тиришган, Роббисининг калимаси олий бўлиши йўлида курашган бандаларига кафолатлаган.
3.Ҳаракатлари нафси ва ҳавоси учун бўлганга нусрат кафолатланмаган ва у тақводор ҳам, муҳсин ҳам эмас. Агар унга нусрат берилса ҳам унинг ишида ҳақнинг насибаси бўлгани учун бўлади. Зеро Аллоҳ ҳақ бўлган жойда нусрат беради.

Агар устунлик ботил аҳлида бўлса ва улар сабр эгалари бўлсалар, уларнинг сабрларига мувофиқ нусрат берилади. Чунки сабр доимо нусрат билан бирга бўлади. Агар нусрат берилган банда ҳақ йўлда бўлса, унинг ғолиблигининг оқибати бўлади. Агар нусрат берилган банда ҳақ йўлда бўлмаса, унинг ғолиблигининг оқибати бўлмайди. Агар банда Аллоҳ учун холис ният ила аммо Аллоҳ билан эмас балки ўз куч – қувватига ишониб Аллоҳдан ёрдам сўрамай, У Зотга ишини топширмаган ҳолда ўз кучига ишониб ишга киришса, унга шармандалик бўлади ва фақатгина қилган холис ниятига мувофиқ унга заиф бир нусрат берилади (Бу ҳолатда банда ниятида Аллоҳ розилигини кўзлади. Аммо унинг хатоси амалида Аллоҳга суянмаганлиги, ваҳоланки барча ишлар Аллоҳнинг қўлидадир. Таржимон). Ушбу масаланинг асли: тавҳиднинг икки тарафини ушлаган, яъни амалини Аллоҳ учун холис қилган ва амалида Аллоҳга суяниб, У Зотга ишини топширган бандага ҳеч нарса ҳеч қачон қарши бўла олмайди. Агар унга қарши бир тўп душманлар турсалар ҳам бундай банда Аллоҳ тарафидан қўлланган, нусрат берилгандир.
Имом Аҳмад Оиша розияллоҳу анҳодан қуйидаги гапни ривоят қилганлар: “Ким улуғ Аллоҳни рози қиламан деб одамларни ғазаблантирса, Аллоҳ унга ўша одамлардан кифоя қилади. Ким Аллоҳнинг ғазабига қарамасдан одамларни рози қилса, Аллоҳ уни одамларга топшириб қўяди”.

7.Шиддат ва танглик вақтида Аллоҳ таолонинг қўллаши ва ёрдам бериши
Ихлоснинг самараларидан яна бири Аллоҳ мухлис бандани Ўз ёрдами ила қўллаши, уйқу олмайдиган Кўзлари ила қўриқлаши, ҳовлисига ғам келганда ва уни шиддат ва балолар ўраб олганда ёлғиз ташлаб қўймаслигидир. Пок бўлган Зот унинг дуосини ижобат этади, нидосига лаббай дейди ва ундан ғамини кетказади.
Бу масалада Қуръонда бир ажойиб мисол келтирилган. Аллоҳга қўшиб бошқа нарсаларга ибодат қилувчи мушриклар денгизга кемада чиққанларида ва шамол туриб уларни ҳар тарафдан тўлқинлар ўраб олганда улар Аллоҳга – бошқа илоҳларини унутитган ҳолда - чинакам ихлос ила дуо қиладилар. Шунда Аллоҳ уларнинг дуоларини ижобат этади, агарчи улар қутилиб қолганларидан кейин яна Аллоҳга ибодатда ширк келтирсалар ҳам. Аллоҳ бундай марҳамат қилади: “У сизларни қуруқликда ва денгизда юргизадиган зотдир. Токи сизлар кемада бўлганингизда ва у(кемалар) яхши еллар ила уларни олиб кетганида ҳамда улар бундан хурсанд бўлганларида, қаттиқ шамол келур ва уларга ҳар томондан тўлқин келур. Ўзларининг қуршовда қолганларини англаганларида Аллоҳга чин ихлос билан: “Агар бизни мана шундан қутқазсанг, албатта, шукр келтирувчилардан бўламиз”, деб дуо қилурлар.
Бас, қачонки У зот уларга нажот берса, кўрибсизки, улар ер юзида ноҳақдан зулм қилурлар. Эй одамлар! Бу зулмингиз фақат ўз зиёнингизгадир. Бу ҳаёти дунё матоҳи, холос. Сўнгра Бизга қайтишингиз бор. Бас, Биз нима амал қилганингизнинг хабарини берурмиз” (Юнус 22, 23).
Аллоҳ уларга ижобат этди ва нажот берди, зеро улар “Аллоҳга чин ихлос билан: “Агар бизни мана шундан қутқазсанг, албатта, шукр келтирувчилардан бўламиз”, деб дуо қилурлар”. Шу лаҳзада улар ҳақиқий инсоний табиятларига, фитратларига қайтадилар ва бошқа турли ҳил илоҳларини унутадилар (Ўша илоҳлар ҳеч нарса қила олмаслигини билганларидан кейин унутадиларда! Таржимон). Уларнинг кўз олдиларида фақатгина ҳақиқий Роббилари Аллоҳ қолади ва У Зотга ихлос ила дуо қилган ҳолларида юзланадилар.
Ихлоснинг самарасини кўрсатувчи яққол мисоллардан яна бири бу ғорда қамалиб қолган уч кишининг қиссасидир. Ҳадисда келишича улар Аллоҳга ихлос ила ибодат қилган бўлганликлари учун ғордан қутилиб чиққанлар.
Ер юзи чин ихлосли бандалардан ҳолий бўлмаслиги Аллоҳнинг раҳматидандир. Улар ер уч моддий жиҳатдан сув ва ҳаво қанчалик зарур бўлса, руҳий ҳаёт учун шунчалик зарурдирлар.
Тарихда ихлоснинг гўзал кўринишларининг намунаси кўп. Ихлос ўтган воқеъларда кўз олдимизда гавдаланади, зарбул масал бўлади, одамларга ибрат бўлади. Ваъз - насиҳат олишимиз учун баъзи шундай воқеъаларни эслаб ўтсак яхши бўлса керак: Ҳофиз Мунзирий ўзларининг “Аттарғиб ват Тарҳиб” номли китобларини ихлос, сидқидиллик ва солиҳ ниятга тарғиб қилиш ила бошлаб биз юқорида айтиб ўтган ғорда қамалиб қолган уч кишининг қиссаси келтирганлар: Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Сизлардан олдин ўтганлардан уч киши сафар қиладилар. Улар тунаш учун ғорга кирганларида катта бир тош тепадан қулаб ғор оғзини беркитиб қўяди. Шунда улар ўзаро: “Бу нарсадан фақатгина Аллоҳга солиҳ амалларингизни ўртага қўйиб дуо қилсангиз қутилиб чиқасиз” дейдилар.
Улардан бири: “Аллоҳим! Менинг икки қари, катта ота – онам бор эди. Ҳар куни уларни қондирмагунимча оилам ва молимни қондирмасдим. Бир куни ўтин қидириб кечикдим ва боргунимча улар ухлаб қолибдилар. Уларни қондириш учун сут тайёрладим, аммо улар ухлаб қолган эдилар. Уларни қондиришдан олдин оилам ва молимни қондиришни яхши эмас деб билдим ва идишни қўлимда ушлаганимча уларнинг уйғонишларини то тонг отгунча кута бошладим (Бир ривоятда “болаларим оёғим тагида илтимос қилиб сўрардилар” қўшилган). Улар уйғондилар ва тайёрланган сутни ичдилар. Аллоҳим! Ушбу амални Сенинг розилигингни  кўзлаб қилган бўлсам йўлимизни тўсиб қўйган тошни суриб бизни қутқар” деди. Шунда тош озгина қимирлади ва улар сиғмайдиган даражада очилди.
Улардан иккинчиси айтди: “Аллоҳим! Амакимнинг қизи бўлар эди ва мен уни қаттиқ севардим. Уни бирга бўлишга чорлаганимда бош тортди. Орада бир неча йил аламланиб юрдим. Бир куни у олдимга ёрдам сўраб келди. Мен унга менга ўзини бағишлашини шарт қилиб икки юз минг динор бердим. Унга энди яқинлашаётганимда у: “Аллоҳдан қўрқ, (қизлик) муҳрини ҳаққи ила бузгин, бўлмаса ҳаром бўлади” деди. Мен ундан дарров қўлимни олдим ва узоқлашдим. Унга берган тиллаларимни ўзида қолдирдим. Аллоҳим! Ушбу амални Сенинг розилигингни  кўзлаб қилган бўлсам йўлимизни тўсиб қўйган тошни суриб бизни қутқар” деди. Шунда тош озгина қимирлади ва улар сиғмайдиган даражада яна очилди.
Улардан учинчиси айтди: “Аллоҳим! Мен мардикорларни олиб ишлатдим. Уларнинг барчаларини ҳаққини адо қилдим. Фақат биттаси ўз ҳаққини ўзи олмай кетиб қолди. У ташлаб кетган пулни айлантирдим ва катта бойлик орттирдим. Бир қанча вақт ўтгач у келди ва: “Эй Аллоҳнинг қули, ҳаққимни адо эт!” деди. Мен унга: “Мана бу туя, мол, қўй ва қуллар сенинг ҳаққинг. Уларни олавер” дедим. У: “Эй Аллоҳнинг қули, мени мазаҳ қилма” деди. Мен унга: “Мен сени мазаҳ қилаётганим йўқ” дедим. У барча нарсаларни олдига солиб ҳайдаб кетди, бирорта нарса ҳам қолдирмади. Аллоҳим! Ушбу амални Сенинг розилигингни  кўзлаб қилган бўлсам йўлимизни тўсиб қўйган тошни суриб бизни қутқар” деди. Шунда тош очилиб улар ҳотиржам юриб чиқиб кетишди” (Бухорий ривояти).

8.Жамиятларнинг ёмонликлардан халос бўлиши ва ҳаётнинг тўғри бўлиши
Биз олдин зикр қилиб ўтган нарсамизга яна эътиборни тортмоқчимиз, яъни ихлоснинг самараси фақат охират билан чегараланмаган. Биз ихлосни фақат амалларимиз Аллоҳ ҳузурида қабул бўлиши, охиратда жаннат ила бахтиёр бўлишимиз, дўзахдан қутилишимиз учунгина истамаймиз. Балки ихлоснинг бундан ташқари бошқа яхшиликлари бор: бу дунёда ишлар тўғри бўлиши, адолат қарор топиши, зулм ва зулмкорларнинг зоил бўлиши ва жамиятлар фасод асаридан халос бўлишлари.
Ҳаёт унинг мезонлари бузилганда, ихлос йўққа чиқиб нифоқ кўзга кўринганда, мунофиқлар овози баланд бўлиб ишлари юришганда фасодга учрайди. Бундай одамлар ўзларининг шаҳватлари, шу дунёдагина бўлувчи, моддий, бир зумлик фойдалари йўлида паст одамларни катта, шайтонларни фаришта, ўғриларни шарафли инсон деб айтишдан, чин шарафли инсонларга туҳмат қилишдан, омонатдорларга хиёнат қилишдан, пок инсонларни ёлғончига чиқаришдан, саробни сув дейишдан, ўз дўстларини маржону дурлар деб аташдан тоймайдилар. Бу ҳолатни қадимда ҳам ҳозирда ҳам кўриш мумкин.
Умматларни зое бўлиш, касодга учраш, фасод бўлишдан фақатгина ихлосли бандаларгина тўсиб туради. Улар одамлар учун эмас Аллоҳ учун ҳаракат қиладилар. Нафсу ҳаво учун эмас ҳақ учун амал қиладилар.
Барча ташвишлардан бутунлай халос бўлиш фақатгина ҳақиқий ихлос кетидан бўлади.

Юсуф Қарзовийнинг
"Ният ва Ихлос" китобидан
Афзалжон Аббасов таржимаси