Нозил бўлган жойи: Макка.
Оятлар сони: 3.
Тартиб рақами: 108.
Сура маъноси: кўп яхшилик; Кавсар (жаннатдаги ариқ номи).
Сабаби нузул: Абу Айюб розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўғиллари Иброҳим вафот этганида, мушриклар бир-бирларининг олдига келиб, “Бу кеча ота-бобосининг динини тарк этган анави кимсанинг думи қирқилди”, дейишди. Шунда Аллоҳ таоло Кавсар сурасини нозил қилди” (Табароний ва Ибн Мардавайҳ ривояти).

Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳийм
        
1. Албатта Биз Сизга Кавсарни ато қилдик!
Оятдаги “кавсар”дан мурод нима экани борасида турли ривоятлар бор. Шу сабаб муфассирлар уни ҳар хил таъвил қилишган. Жумладан, ушбу сўз “кўп яхшилик”, “жаннатдаги Кавсар ариғи”, “пайғамбарлик”, “Қуръон”, “душманлардан ғолиб келиш”, “саҳоба ва умматнинг кўплиги” дея тушунтирилган. Шунга кўра оятни: Эй Муҳаммад, гарчи душманларингиз кичик санаётган бўлсалар-да, Биз Сизга кўп яхшиликлар, фазилат ва мақомлар бердик, деб тафсир қилиш мумкин.
 
2. Бас, Сиз Парвардигорингиз учун намоз ўқинг ва қурбонлик сўйинг.
Аллоҳ тарафидан яхшиликларга сазовор бўлган экансиз, энди Сиз Ёлғиз Аллоҳ учун намоз ўқинг ва У Зотнинг исмини зикр қилиб, қурбонлик сўйинг!

3. Албатта сизни ёмон кўрадиган (кимса)нинг думи қирқилгандир.
Сизга нафрат билан қарайдиган душманларингиз дунё ва охират яхшиликларидан маҳрумдирлар. Улар вафот этиб кетгач, номлари хотирадан буткул унутилади.
Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ. Ос ибн Воил ва Уқба ибн Абу Муъайт каби мушрикларнинг ўғил фарзандлари кўп бўлса ҳам, ўлимидан кейин уларни биров эсламади ҳам. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳамма ўғил фарзандлари вафот этиб кетган бўлса ҳам, у зот ортидан қолган саҳобалар Ислом байроғини юқори кўтардилар, шариатни авлоддан-авлодга, асрдан-асрга ўтиб келишига сабабчи бўлдилар. Мана ўн тўрт асрдан ошибдики, мушриклар нафақат мусулмонлар, балки инсофли ғайридинлар томонидан ҳам ёмон сифатлар билан эсланадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эса ким эсласа, ортидан салавот ва салом йўллайди.

Нозил бўлган жойи: Мадина.
Оятлар сони: 3.
Тартиб рақами: 110.
Сура маъноси: ёрдам, мадад; ғалаба, ютуқ.
Суранинг бошқа номи: тавдийъ (видолашув).
Ибн Умар розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “ – Изаа жаа-а насруллоҳи вал-фатҳ – сураси Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга Ҳажжатул вадоъда эканларида ташриқ кунларининг ўртасида Минода нозил бўлган. Сура нозил бўлганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам умрлари охирлаб қолганини билдилар” (Абд ибн Ҳумайд, Баззор ва Абу Яъло ривояти).
Заҳҳок айтади: “ – Изаа жаа-а насруллоҳи вал-фатҳ – сураси Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафотларидан дарак берувчи белги эди” (Ибн Жарир ривояти).
Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Қачонки “изаа жаа-а насруллоҳи вал-фатҳ” сураси нозил бўлганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Жоним шу йили олиниши менга маълум қилинди”, дедилар” (Аҳмад, Ибн Жарир ва Ибн Мунзир ривояти).
Ривоятларда келишича, ушбу сура нозил бўлганидан кейин Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам саксон кун яшаганлар.
Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳийм
                
1. Қачонки Аллоҳнинг нусрати ва фатҳ келса...
Эй Муҳаммад, қачон Аллоҳ Сизни душманларингиз устидан ғалабага эриштирса ва Макка шаҳри фатҳ қилинса...
                       
2. Ва одамлар Аллоҳнинг динига гуруҳ(-гуруҳ) бўлиб кираётганларини кўрсангиз...
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккани фатҳ қилганларидан кейин араблар: “Муҳаммад ҳарам аҳлидан ғолиб келди. Аллоҳ уларни Абраҳа қўшинларидан қутқарган эди. Демак, Муҳаммад ҳақ экан. Сизлар унга бас кела олмайсизлар”, деб гуруҳ-гуруҳ бўлиб Исломга кира бошладилар. Аввал битта ёки иккита бўлиб Исломга кирган бўлсалар, энди бутун бошли араб қабилалари мусулмон бўла бошладилар.
Оят маъноси қуйидагича: қачон Аллоҳ Сизга ғолибликни насиб қилса ва одамлар тўп-тўп бўлиб Аллоҳнинг дини Исломга кираётганларини кўрсангиз...
                          
3. Бас, (шунда) Парвардигорингизга тасбеҳ ва ҳамд айтинг ҳамда У (Зот)дан мағфират сўранг. Зеро, У тавбаларни қабул қилувчидир.
Аллоҳ енгил қилгани сабаб Сизга ғалаба насиб этди ва одамлар жамоат бўлиб Исломга кирмоқдалар. Энди Сиз шукр қилиш учун тасбеҳ ва ҳамду санолар айтинг ҳамда Аллоҳдан истиғфор сўранг. Зеро, Аллоҳ тавбаларни доимо қабул қилувчидир.
Одатда, инсон бирон ютуққа эришса қалбида бироз бўлса ҳам ўзидан ажабланиш, ғурур пайдо бўлади. Бу оятларда нусрат ва зафар фақат Аллоҳдан экани, У Зотга бунинг учун тасбеҳ айтиш кераклиги ва қалбда пайдо бўлган озгина ғурур учун ҳам истиғфор сўраш лозимлиги айтилмоқда.
Оиша розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга “изаа жаа-а насруллоҳи вал-фатҳ” сураси нозил қилинганидан сўнг у зот: “Субҳаанакаллоҳумма роббанаа ва биҳамдик, аллоҳуммағфир лий” деб кўп айтардилар” (Ибн Жарир ривояти).

Нозил бўлган жойи: Макка.
Оятлар сони: 6.
Тартиб рақами: 109.
Сура маъноси: кофирлар.
Сура фазилати: Ибн Умар розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мен Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни бир ой кузатдим. У зот бомдоддан олдин ва шомдан кейинги икки ракъат (суннат намози)да Кафирун ва Ихлос сураларини ўқир эдилар” (Термизий, Насоий, Ибн Можа, Аҳмад ва Ибн Ҳиббон ривояти. Ривоят санади саҳиҳ).
Анас ибн Молик  розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг биридан сўрадилар: “Эй фалончи, сен уйландингми?” У: “Аллоҳга қасамки,  менинг уйланишга имкониятим йўқ”, деб жавоб берди. Шунда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ихлос сурасини биласанми?” дедилар. У киши: “Ҳа”, деб жавоб берди. “У Қуръоннинг учдан бири(га тенг)”, дедилар у зот. Ва яна сўрадилар: “Наср сурасини биласанми?”. У киши: “Ҳа”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “У Қуръоннинг тўртдан бири(га тенг)”, дедилар. Кейин “Кафирун сурасини биласанми?” деб сўрадилар. У киши: “Ҳа”, деб жавоб қайтарди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръоннинг тўртдан бири(га тенг)”, дедилар. Шундан сўнг “Залзала сурасини ҳам биласанми?” деб сўрадилар. “Ҳа, биламан”, деб жавоб берди у. Шунда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “У Қуръоннинг тўртдан бири(га тенгдир). Бас, сен уйлангин, уйлангин!” дедилар” (Имом Термизий ривоят қилган ва ҳадис санадини ҳасан, деган).
Сабаби нузул: Абулбухтурийнинг мавлоси Саид ибн Мийноъдан ривоят қилинади: “Валид ибн Муғийра, Ос ибн Воил, Асвад ибн Мутталиб ва Умайя ибн Халаф Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни учратиб қолиб, “Эй Муҳаммад, кел, сен биз сиғинаётган нарсага ибодат қилсанг, бизлар ҳам сен ибодат қилаётган нарсага ибодат қиламиз. Сен ҳам, биз ҳам келишиб иш тутамиз. Агар биз тутган йўл сеникидан тўғрироқ бўлса, у ҳолда сен ундан ўз улушингни оласан. Агар сен тутган йўл бизникидан тўғри бўлса, биз ундан ўз улушимизни оламиз”, дейишганида, Аллоҳ Кафирун сурасини нозил қилган” (Ибн Жарир, Ибн Абу Ҳотим ва Ибн Анборий ривояти).

Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳийм

1-2. (Эй Муҳаммад,) айтинг: “Эй кофирлар, мен сизлар сиғинаётган нарсага ибодат қилмайман!
Эй Муҳаммад, Сизни бут-санамларга сиғинишга чорлаётган кофирларга айтинг: мен сизлар топинаётган санамларга зинҳор ибодат қилмайман! Сабаби улар зарар ҳам, фойда ҳам келтира олмайдиган оддий тошлар, холос.
 
3. Сизлар ҳам мен ибодат қилаётган (Зот)га сиғинувчи эмассизлар.
Сизлар ширк ва куфрда давом этаркансиз, мен ибодат қилаётган Ёлғиз Аллоҳга ибодат қила олмайсизлар.

4. Мен сизлар сиғинган нарсага ибодат қилувчи эмасман.
Мен келажакда ҳам сизларга ўхшаб бутларга сиғинмайман, сизлар тутган йўлдан юрмайман, балки Аллоҳга ибодат қиламан!

5. Сизлар мен ибодат қилган (Зот)га сиғинувчи эмассизлар.
Агар куфр ва ширкдан воз кечмас экансиз, келажакда сизлар Аллоҳга ибодат қилолмайсизлар. Зеро, кофир ва мушрикларнинг қилган “ибодат”и қабул қилинмайди.
      
6. Сизларнинг (ўз) “дин”ингиз ва менинг (ўз) диним бор!”
Сизлар қилаётган амалларингизга қараб ҳисоб қилинасизлар. Мен Ислом динидаман ва охиратда амалларимга қараб ҳисоб қилинаман.

Нозил бўлган жойи: Макка.
Оятлар сони: 5.
Тартиб рақами: 111.
Сура маъноси: мустаҳкам арқон.
Суранинг бошқа номи: таббат.
Сабаби нузул: Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Қачонки “яқин қариндошларингни огоҳлантир” (Шуаро, 214) ояти нозил бўлганида, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Сафо тепалигига чиқиб, баланд овозда: “Эй Қурайшийлар, бу ерга келинглар!” дедилар ва кейин: “Қаранглар, агар сизларга мана бу тоғ ёнбағрида отлиқ қўшин турибди, десам ишонасизларми?” деганларида, улар: “Биз сенинг ёлғон гапирганингни билмаймиз”, дейишди. Шунда у зот: “Ундоқ бўлса, мен сизларни қаттиқ азобдан огоҳлантираман”, дедилар. Абу Лаҳаб эса: “Ҳалок бўлгур! Бизни шунга чақирганмидинг?!” деди. Шунда “таббат йадаа” сураси нозил бўлди” (Бухорий, Муслим ва Ибн Жарир ривояти).

Бисмиллаҳир-роҳманир-роҳийм

1. Абу Лаҳаб ҳалок бўлсин! Ҳалок бўлди ҳам!
Ушбу оятда Исломнинг ашаддий душманларидан бўлган Абу Лаҳабга Аллоҳ томонидан ҳалок бўлиш тиланмоқда. Бадр ғазотидан бир неча кун ўтиб, Абу Лаҳаб аянчли аҳволда ўлди.
Абу Лаҳаб Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам амакилари бўлиб, асл исми Абдулъуззо эди. Ушбу оятда оламлар сарварининг амакиси кофирларнинг энг ашаддийси сифатида тилга олинмоқда. Бу насаб билан имон бир-бирига тегишли эмаслигини англатади. Имон ҳеч қачон отадан болага мерос бўлиб ўтмайди. Шу сабаб ҳаётда кўп гувоҳи бўлганимиздек, ота ибодатда, бола бенамоз ёки аксинча, фарзанд имон йўлида, ота бўлса залолатда. Имон ана шундоқ қадрли ва улуғ неъматдир.

2. Унга бойлиги ва касб қил(иб топ)ган нарсалари фойда бермади.
Абу Лаҳаб ҳаётлик чоғида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга тиш-тирноғи билан қаршилик қилди. Кучли адоватда бўлди. Шу сабаб энди унга охиратда тўплаган мол-дунёси, орттирган фарзандлари, топган обрўъси ва мансаби фойда бермайди. Бу нарсалар ундан Аллоҳнинг азобини қайтара олмайди.

3-5. У ва бўйнида мустаҳкам арқон бўлган ўтин ташувчи хотини яқинда алангали жаҳаннамга киради.
Абу Лаҳаб хотинининг исми Арвоъ бинти Ҳарб бўлиб, куняси Умму Жамил эди. У Абу Суфён ибн Ҳарбнинг синглиси бўлган. У Исломга қаршилик қилишда эри Абу Лаҳабдан ҳеч қолишмас, имкони борича мусулмонларга озор беришга тиришарди.
Оятнинг маъноси қуйидагича: яқин орада Абу Лаҳаб ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга озор беришда унга шерик бўлган, у зот эшиклари остига тиканлар ташлаган ва ғийбат, туҳматлар қилиб, фитна оловини ёқиб юрган Абу Лаҳабнинг хотини Умму Жамил ҳам жаҳаннамнинг қизиб турган оловига киради. Унинг бўйнига пишиқ қилиб тайёрланган, толалари жуда қаттиқ арқон боғланади ва азобланади.