Тазкия (295)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Эй солиҳ банда! Шундай кимсалар борки, ҳар бир қадамда ўзларига кериладилар. Чирой, қувват ва насл-насаб билан мақтаниш жоҳилликнинг аломатларидандир. Шундай одамлар борки, золим султонларнинг авлодидан, лекин шунга ҳам мақтанадилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай буюрдилар: “Ҳақ таоло қайсики банда тавозе қилса, унинг иззатини ошираверади”.
Эй солиҳ банда! Сен шуни билгилки, такаббур ва манманлик энг ёмон одатдир. Бу Аллоҳга душман бўлиш деганидир. Чунки кибр ва улуғлик ёлғиз Аллоҳга хос. Қуръони Каримда ҳам жаббор ва такаббур кимсалар қораланган. Ҳақ таоло марҳамат қиладики:
Одамнинг икки ўғли ҳақидаги қиссада Қуръон бизларга ҳақиқатни айтиб беради. Бизлар бу қиссада ёмон ака яхши укасини ўлдиришга олиб борганини кўришимиз мумкин.
Эй солиҳ банда! Билгилки, мағрур кимсалар алданган кимсалардир. Улар ўзларининг савоб ишларига қувонадилар. Бирор фалокат келишидан қўрқмайдилар. Қалбаки ва ҳақиқий иймоннинг фарқига бормайдилар. Кўринишдаги нарсаларга ишониб қўядилар.
Риё истакларини бажармаган тақдирингизда ҳам унинг васвасасидан қутулиш қийин. Чунки у инсон табиатида бор нарса. Инсонга ҳеч ким “Табиатингни, яъни хулқ-атворингни буз”, деб айтмайди. Балки мана бундай буюрилади: “Васвасани енг, унга қарши кураш, уни қалбингдан қувиб йўқ қил. Токи у сени жаҳаннамга солмасин”. Бу амр васвасага бўйин эгмаслик учун қилинган. Расулимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга бундай савол беришди: “Ё Расулуллоҳ! Бизнинг ақлимизга баъзан шундай тушунчалар келадики, ундан кўра бизни осмондан ташлаб юборган осонроқ. Биз ундай тушунчаларни ёмон кўрамиз ва уни макруҳ деб биламиз”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эса бундай жавоб бердилар: “Агар ростдан сиз шундай ҳолга тушаётган бўлсангиз, билингки, сиз чин мўминдирсиз”.
Чунки у Аллоҳнинг Китоби, Расулининг суннатидан иборат олий кўрсатмага бўйинсунади - у буюрган нарсани қилади, қайтаргандан қайтади. У Аллоҳ таолонинг ушбу оятини тиловат қилади:
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда бундай марҳамат қилади: “Кимки ўз нафсининг зиқналигидан сақланса, ана ўшалар нажот топгувчилар” (Ҳашр сураси, 9-оят).
“Ҳикоя қилинишича, Мовароуннаҳр волийларидан бири Нуҳ ибн Асад ибн Сомон Самарқанд аҳлига хирож юклаб, амирига чопар жўнатди. У имом, шайхлар ва шаҳар аъёнларини тўплади ва уларга мактубни ўқиб берди. Шунда фақиҳ Абу Мансур Мотуридий чопарга шундай деди: “Сен амирнинг хатини етказдинг. Унга жавоб бериб: “Биз тундаги дуони зиёда қилиш учун зулмни зиёда қилдик”, деб айт”. Сўнг улар тарқалишди. Бир неча кун ўтиб, у (Нуҳ ибн Асад ибн Сомон) ни ўлдирилган ҳолда топишди. Қорнида ўқнинг темирдан бўлганучи бор ва унда шундай ёзилган экан:
Эй солиҳ банда! Сен билки, кўплаб инсонлар парда ортида бўлишлари мумкин. Яъни улар ғафлат пардасига ўранган бўладилар. Ғафлатнинг сабаби охират таҳликасидан бехабарликдир. Бўлмаса, улар тавозе қилмайдиларми?
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқнинг масали икки қўчқорнинг орасида ҳали у қўчқорга, ҳали бу қўчқорга борадиган, қўчқор талаб совлиқ қўйга ўхшайди», дедилар (Имом Муслим ривоят ҳилган).
Эй солиҳ банда! Билки, ибодатни риёдан сақлашнинг энг муҳим шарти уни яширин ёки хуфиёна қилишдир. Аммо ибодатни бошқаларга кўрсатишнинг ҳам фойдали томонлари бор. Биринчи фойда: халқнинг ибодат қилувчи кишига эргашишидир. Одамларни яхши ишлар қилишга чақириқдир.
Эй солиҳ банда! Сен шуни билки, дин йўлидан кетмаган инсон охират саодатидан маҳрум бўлади. Бу йўлдан юриш учун шаҳватга асир бўлмаслик ва нафсни енга билиш керак. Йўлни билмаган киши ғафлатда қолади. Бу йўлидан тик қоялар ва баланд тепаликлар чиққан йўловчига ўхшайди. Агар у йўлидаги тўсиқлардан ўта олмаса, йўл машаққатлқарини енгиш учун ўзида куч ва истак топмаса, шубҳасиз, у бу йўлда ҳалок бўлади.