Тазкия (299)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Эй солиҳ одам! Сен шуни билки, Ҳақ таолога ибодат ва тоатда риё қилиш энг катта гуноҳи кабиралардандир, ҳатто ширкка яқиндир. Риё ибодат қилувчининг кўнгли одамларнинг бундан хабардор бўлишларини, ибодат қилаётганини кўришларини исташидир. Бундан ёмон иллат йўқки, банданинг мақсади Яратганга ибодат эмас, одамларнинг мақташлари бўлсин. Риёда Аллоҳга ибодат қилиш мақсади бўлса ҳам, ширк ҳисобланади. Негаки, у Аллоҳга ўртоқ қўшяпти (Аллоҳ бундан асрасин). Қуръони Каримда бундай дейилади:
Кишида ҳеч нарса бўлмаса ҳам, ўзининг бу ҳолига қаноат қилиши лозим. Мол-дунёга бўлган ҳирси бўлмаслиги керак. Агар мол-мулки бўлса, хасис бўлмаслиги, балки жўмард, сахий бўлиши лозим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладилар: “Жўмардлик жаннатдан бир дарахтдир. Шохлари ер юзига тушган. Кимки унинг шохларидан бирини ушлаб олса, ўша шох уни жаннатга олиб боради. Хасислик эса жаҳаннамдан бир дарахтдир. Кимки хасислик дарахтининг шохини ушлаб олса, ўша шох уни жаҳаннамга олиб боради”.
Эй солиҳ киши! Кибрнинг барча даражаси бир-биридан каттадир. Кибр улуғлик деган маънони англатади ва бу сифат, энг аввало, Аллоҳга хосдир. Кейин Пайғамбарига, кейин эса, бандаларига хосдир.
Эй солиҳ банда! Шундай кимсалар борки, ҳар бир қадамда ўзларига кериладилар. Чирой, қувват ва насл-насаб билан мақтаниш жоҳилликнинг аломатларидандир. Шундай одамлар борки, золим султонларнинг авлодидан, лекин шунга ҳам мақтанадилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай буюрдилар: “Ҳақ таоло қайсики банда тавозе қилса, унинг иззатини ошираверади”.
Эй солиҳ банда! Сен шуни билгилки, такаббур ва манманлик энг ёмон одатдир. Бу Аллоҳга душман бўлиш деганидир. Чунки кибр ва улуғлик ёлғиз Аллоҳга хос. Қуръони Каримда ҳам жаббор ва такаббур кимсалар қораланган. Ҳақ таоло марҳамат қиладики:
Одамнинг икки ўғли ҳақидаги қиссада Қуръон бизларга ҳақиқатни айтиб беради. Бизлар бу қиссада ёмон ака яхши укасини ўлдиришга олиб борганини кўришимиз мумкин.
Эй солиҳ банда! Билгилки, мағрур кимсалар алданган кимсалардир. Улар ўзларининг савоб ишларига қувонадилар. Бирор фалокат келишидан қўрқмайдилар. Қалбаки ва ҳақиқий иймоннинг фарқига бормайдилар. Кўринишдаги нарсаларга ишониб қўядилар.
Риё истакларини бажармаган тақдирингизда ҳам унинг васвасасидан қутулиш қийин. Чунки у инсон табиатида бор нарса. Инсонга ҳеч ким “Табиатингни, яъни хулқ-атворингни буз”, деб айтмайди. Балки мана бундай буюрилади: “Васвасани енг, унга қарши кураш, уни қалбингдан қувиб йўқ қил. Токи у сени жаҳаннамга солмасин”. Бу амр васвасага бўйин эгмаслик учун қилинган. Расулимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга бундай савол беришди: “Ё Расулуллоҳ! Бизнинг ақлимизга баъзан шундай тушунчалар келадики, ундан кўра бизни осмондан ташлаб юборган осонроқ. Биз ундай тушунчаларни ёмон кўрамиз ва уни макруҳ деб биламиз”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эса бундай жавоб бердилар: “Агар ростдан сиз шундай ҳолга тушаётган бўлсангиз, билингки, сиз чин мўминдирсиз”.
Чунки у Аллоҳнинг Китоби, Расулининг суннатидан иборат олий кўрсатмага бўйинсунади - у буюрган нарсани қилади, қайтаргандан қайтади. У Аллоҳ таолонинг ушбу оятини тиловат қилади:
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда бундай марҳамат қилади: “Кимки ўз нафсининг зиқналигидан сақланса, ана ўшалар нажот топгувчилар” (Ҳашр сураси, 9-оят).
“Ҳикоя қилинишича, Мовароуннаҳр волийларидан бири Нуҳ ибн Асад ибн Сомон Самарқанд аҳлига хирож юклаб, амирига чопар жўнатди. У имом, шайхлар ва шаҳар аъёнларини тўплади ва уларга мактубни ўқиб берди. Шунда фақиҳ Абу Мансур Мотуридий чопарга шундай деди: “Сен амирнинг хатини етказдинг. Унга жавоб бериб: “Биз тундаги дуони зиёда қилиш учун зулмни зиёда қилдик”, деб айт”. Сўнг улар тарқалишди. Бир неча кун ўтиб, у (Нуҳ ибн Асад ибн Сомон) ни ўлдирилган ҳолда топишди. Қорнида ўқнинг темирдан бўлганучи бор ва унда шундай ёзилган экан: