Социолог-олимлар аллақачон инсоннинг касаллик ва соғлом ҳолати ўртасида аниқ чегара ўтказа олмасликларини тан олдилар. Кўп сонли тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ҳаёт ва ўлимни идрок қилиш ва тушуниш одам вояга етган ва тарбия топган маданиятга боғлиқ бўлади.

Оптантлар дин ижтимоий-психологик модель сифатида иш бермайди деб такрорлашни ёқтирадилар. Табиийки, бундай фикр юзаки. Уни ҳатто фикр деб ҳам атаб бўлмайди: бу шунчаки атроф-муҳитнинг конгруэнтлиги (мувофиқлиги, мос келиши) андазаси, ёки, соддароқ қилиб айтганда, Достоевский сўзлари билан, рельсда саёҳат қилишдир.

Дин тўғрисида олиб борилган илмий ишлар натижасидан аён бўладики, диндорлик барча башариятнинг умумий сифати бўлиб, унда қадимгилар ҳам, ҳозиргилар ҳам баробардир. Ҳеч бир халқ динсиз бўлмаган. Кўпчилик олимларнинг фикрича, Аллоҳ, дин каби тушунчалар инсоннинг асли табиатида мавжуд бўлиб, бу тушунчани уларга одатдан ташқари куч, яъни Аллоҳнинг Ўзи бергандир.

1. Иймонга келишдан, Исломни қабул қилишдан мақсад динни ҳимоя қилиш эмасми?
2. Динни қандай йўллар билан ҳимоя қилиш керак?

Бу ҳафта Дональд Трамп билан боғлиқ асосий воқеа унга қарши АҚШ Конгрессида омадсизликка учраган импичмент, унинг сўзга чиқиши, вакиллар палатаси спикери Ненси Пелосининг қўлини олишдан бош тортиши ва унинг чоп этилган нутқнинг йиртиб ташланиши бўлди.

Янги атеистлар динни заҳарли ёлғонлар тўплами деб аташади. Аммо ғайритабиий нарсаларга ишониш нормал бўлса-чи? Америкалик олимлардан бири фашистлардан қочиб, Манхеттен атом бомбаси лойиҳасининг етакчи иштирокчиларидан бири бўлган, физика бўйича Нобел мукофоти совриндори Нильс Борнинг (Niels Bohr) уйига ташриф буюрди.

"Дин мени чеклайди, куфр эса чорлайди,
Ортимда Каъба, олдимда эса черков" (Мирзо Ғолиб)

Эҳтимол, қуйидаги мавзу қиёматгача давом этиши мумкин: қачонгача қилинаётган зўравонликлар учун дин (баъзилар иймон ҳам дейди) ҳаракатланувчи куч бўлиб хизмат қилади? Бир қараганда, айтилган сўзлар мантиқсиз кўриниши мумкин. Зўравонликларни (уруш, теракт, бомбардимонлар) қилаётганларнинг аксари ўз ҳаракатларини муқаддас матнлар билан асослаб турса, ўзларини динни барпо қилувчи қилиб кўрсатса ва қилаётган зулмларини диний шиорлар билан асосласа, яна қандай шубҳа бўлиши мумкин?

Ҳозирги ҳаёт бизга ташлаётган энг хавфли нарсаларидан асосийсилардан бири эътиқодларимизда муросага бориш васвасаси ҳисобланади. Инсон унинг ҳаётида энг муҳим нарса борлиги ҳақида унутгандан сўнг бу муҳим нарсани қандайдир дунёвий неъматлар (мансаб, лавозим) учун (диний манфаат, позицияни) сотиш унинг учун осон бўлади. Бундай киши Аллоҳ олдида энг омадсиз киши бўлади.

Одамларнинг орасида баъзан замонавий илм – фан билан кифояланиб диндан беҳожат бўлиш мумкинлигини тасаввур қиладиган кишилар ёки баъзан янги ғоявий қарашлар “идеология” билан кифояланиб,  диндан беҳожат бўлиш мумкинлигини тасаввур қиладиган кишилар бордир.  Ҳар иккала тасаввур ҳам хатодир. Зеро, ҳеч нарса (кишини) диндан беҳожат қилмаслиги ва инсоннинг ҳаётидаги улкан вазифасини адо этишда унинг ўрнига ўтмаслигини нотиқ воқелик баён қилиб бергандир.