Тарих (510)
Зоҳир биамриллоҳ - Абу Наср Муҳаммад ибн Носир ли-диниллоҳ. 571 йилда туғилган. Уни валиаҳц бўшигаотаси байъат олган. Отаси ўлиши олдидан у халифа бўлди. Ёши шунда эллик иккида эди. Шунинг учун унга: нега шошил-япсан, дейишганда, вақт ўтиб қоляпди, дейди.Дедилар: Аллоҳ умрингга баракот берсин! У эса: дўконини намоз-дигардан кейин очган киши нима ҳам ишларди, деди. Абу Шоманинг айтишича: у халққа яхшиликлар қилган, божларни (ноҳақ йиғимларни) бекор қилган, ноҳақ тортиб олинган мол-мулк (мазолим)ларни қайтарган, мол-давлат тарқатган.
Бу жанг бўлишига сабаб, Қурайш катталиридан Бадр ғазотида ўлмай қолганлари мусулмонлардан ўч олишга ва кучли лашкар тайёрлаш учун Абу Суфённинг карвонидан молиявий ёрдам сўрашга келишдилар. Қурайшнинг барчаси ва атрофдаги қабилалар ҳам бу фикрга қўшилишди. Эркаклар мусулмонлар қаршисига борганда қўрқоқлик қилиб қочиб кетишдан уялишлари учун бир қанча аёлларни ҳам олдилар. Маккадан қарийб уч минг жангчи бўлиб чиқдилар.
Мусулмонлар таназзулининг учинчи ва энг даҳшатли ташқи омили - Европанинг мустамлакачилик сиёсатидир
Юқоридаги сатрларда мусулмонларнинг таназзулига сабаб бўлган ташқи омиллар иккита бўлиб, улар салибчилар юриши ва мўғуллар истилоси экани ҳақида сўз юритилди. Энди эса мазкур таназзулнинг учинчи ва энг даҳшатли омили ҳақида қисқача сўз юритишга ҳаракат қиламиз.
Мустансир биллоҳ Абу Жаъфар Мансур ибн Зоҳир би-амриллоҳ. 588 йили сафар ойида тугилган. Волидаси турк аёли, жория.
Носир ли-диниллоҳ - Аҳмад Абу Аббос ибн Мустази би-амриллоҳ. У 553 йили 10-ражабда туғилган. Онаси - канизак, турк аёли, исми Зумрад. Отасининг ўлими арафасида 575 йили зилқаъданинг бошида унга байъат берилди. Бир жамоа, уларнинг орасида Абул Ҳусайн Абдулҳақ Юсуфий, Абул Ҳасан Али ибн Асокир Батойиҳий ва Шахда каби кишилар унга ижозат бердилар (фотиҳа бердилар). Унинг ўзи ҳам бир жамоага фотиҳа берган эди. Тириклигида ҳам ундан ривоят қилдилар. Улар ҳадиснинг исноди бўлишини истаганлари, учун эмас, балки фахрланиш (мақтаниш) учун шундай қилгандилар ва бунда ўзаро рақобатлашар эдилар.
Муовия розияллоҳу анҳу отаси Абу Суфён ва акаси Язид билан Макка фатҳи куни исломни қабул қилди.
Ибн Ҳишом айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбар бўлганларидан бошлаб уч йил давомида яширин даъват қилдилар. Сўнгра Аллоҳ таоло у Зотга ҳақиқатни юзага чиқаришни, ошкора даъватга ўтишни буюриб, шундай деди: «Бас, Сиз ўзингизга буюрилган ишни (яъни Ҳақ Динга даъват қилишни) юзага чиқаринг ва мушриклардан юз ўгиринг!» (Ҳижр сураси, 94-оят).
Муовиянинг биринчи хотини Майсун ибн Баҳдал Язид ибн Муовиянинг онаси эди. Иккинчи хотини Фахита бинт Қуроза бўлиб, ундан Абдурахдтон, Абдуллоҳ исмли ўғиллари дунёга келган. Абдурах,мон ёшлик пайтида вафот этган.
Ҳасан ибн Али розияллоҳу анҳунинг халифаликдан воз кечиши билан Муовия розияллоҳу анҳу халифалик бошқарувини қўлига олди. Ҳижрий 41/ми-лодий 661 йили унга байъат қилиниб, бу йил ислом тарихида “жамоат йили” деб номланди. Шундан сўнг низолашувчи икки томон ягона халифага рози бўлдилар. Албатта, бу ўринда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳасан розияллоҳу анҳу фазилати ҳақида айтган сўзлари ҳақ экани амалда намоён бўлди. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи ва саллам айтган эдилар: “Мана бу ўғлим, саййиддир! Шоядки, Аллоҳ у ила мусулмонлардан икки тоифанинг орасини ислоҳ қилса”. (Бухорий ва Термизий ривоят қилишган).
Ҳижрий саккизинчи йил жумодул-аввал ойида бўлиб ўтди.
Мўъта - Шом шаҳри тепаликларида жойлашган бир қишлоқнинг номидир.
«Қаъқонинг жангчилар орасидаги овози минг кишидан афзалдир».
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
«Камолотга етган аёллар Имроннинг киш Марям ва Фиръавннинг аёли Осиёдир».
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам
Ислом дунёсида жамоат ҳаётининг бошқа барча соҳалари бевосита бўйсунадиган диний масалаларга алоҳида аҳамият берилиши Ислом мамлакатларида ёки ундан ташқарида яшовчи турли халқларнинг динлари ва эътиқодлари масалаларига алоҳида эътибор беришга сабаб бўлди. Бу диншунослик ва калом каби фанларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Бағдодий, Исфарайний, Ибн Ҳазм ва ҳаттоки Шаҳристоний сингари мусулмон муаллифларининг баъзи асарларида мавжуд бўлган камчиликлар ва ҳатто қисман фанатизмга қарамай, уларнинг диншунослик бўйича асарлари ўрта асрлар дунёсининг тўлиқ рад этилиши шароитида бу соҳадаги энг яхши ютуқларни намойиш этди.