Тарих (516)
Мўътазид биллоҳ, Абулфатҳ Абу Бакр ибн Мустакфи. 753 йили акасининг васиятига биноан унга байъат берилди. У яхши одам эди, камтарин, ахди илмларга муҳаббатли одам эди. Мўътазид 763 (1362-61) йили жумодул аввал ойида оламдан ўтди.
Восиқ биллоҳ Иброҳим ибн валиаҳд Мустамсик биллоҳ Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Ҳоким би-амриллоҳ Абулаббос Аҳмад.
Ҳазрат Али (розияллоҳу анҳу) “Жамал жангчилари” ҳамда Шом аҳли бўлган “Сиффин жангчилари” билан вазиятни тинчлантириш учун урушишга мажбур бўлдилар. Ҳар бир фасл ҳақида у воқеаларнинг тўғри ёки нотўғри томонларини айтиб ўтамиз.
Ҳоким биамриллоҳ - Абул Аббос Аҳмад Ибн Абу Али ал-Ҳасан ибн Абу Бакр ибн ал-Ҳасан ибн Али ал-Қуббий ибн ал-халифа ал-Мустаршид биллоҳ ибн ал-Мустазҳир биллоҳ.
Мустаъсим биллоҳ - Абу Аҳмад Абдуллоҳ Мустансир биллоҳ, Ирокдаги халифаларнинг сўнггиси. 609 йилда туғилган. Онаси чўри, исми Ҳожар эди. Унга отаси ўлими олдидан байъат берилди. Ибн Нажжор Муайяд Тусий ва Абу Равҳ Ҳиравий ва бир жамоа кишилар унга ижозат берганлар. (Ҳадис ривоят қилишган бўлса керак). Унинг ўзидан бир гуруҳ уларнинг ичида Нажм Бодироий, Шараф Думётийлар ижозат билан ривоят қилдилар. Думётий унинг учун 40 та ҳадис тузиб берган ва мен уни ўз қўлиёзмасини кўрдим. У олийжаноб, мулойим, ботини бутун ҳамда диёнати соғлом одам эди.
Зоҳир биамриллоҳ - Абу Наср Муҳаммад ибн Носир ли-диниллоҳ. 571 йилда туғилган. Уни валиаҳц бўшигаотаси байъат олган. Отаси ўлиши олдидан у халифа бўлди. Ёши шунда эллик иккида эди. Шунинг учун унга: нега шошил-япсан, дейишганда, вақт ўтиб қоляпди, дейди.Дедилар: Аллоҳ умрингга баракот берсин! У эса: дўконини намоз-дигардан кейин очган киши нима ҳам ишларди, деди. Абу Шоманинг айтишича: у халққа яхшиликлар қилган, божларни (ноҳақ йиғимларни) бекор қилган, ноҳақ тортиб олинган мол-мулк (мазолим)ларни қайтарган, мол-давлат тарқатган.
Бу жанг бўлишига сабаб, Қурайш катталиридан Бадр ғазотида ўлмай қолганлари мусулмонлардан ўч олишга ва кучли лашкар тайёрлаш учун Абу Суфённинг карвонидан молиявий ёрдам сўрашга келишдилар. Қурайшнинг барчаси ва атрофдаги қабилалар ҳам бу фикрга қўшилишди. Эркаклар мусулмонлар қаршисига борганда қўрқоқлик қилиб қочиб кетишдан уялишлари учун бир қанча аёлларни ҳам олдилар. Маккадан қарийб уч минг жангчи бўлиб чиқдилар.
Мусулмонлар таназзулининг учинчи ва энг даҳшатли ташқи омили - Европанинг мустамлакачилик сиёсатидир
Юқоридаги сатрларда мусулмонларнинг таназзулига сабаб бўлган ташқи омиллар иккита бўлиб, улар салибчилар юриши ва мўғуллар истилоси экани ҳақида сўз юритилди. Энди эса мазкур таназзулнинг учинчи ва энг даҳшатли омили ҳақида қисқача сўз юритишга ҳаракат қиламиз.
Мустансир биллоҳ Абу Жаъфар Мансур ибн Зоҳир би-амриллоҳ. 588 йили сафар ойида тугилган. Волидаси турк аёли, жория.
Носир ли-диниллоҳ - Аҳмад Абу Аббос ибн Мустази би-амриллоҳ. У 553 йили 10-ражабда туғилган. Онаси - канизак, турк аёли, исми Зумрад. Отасининг ўлими арафасида 575 йили зилқаъданинг бошида унга байъат берилди. Бир жамоа, уларнинг орасида Абул Ҳусайн Абдулҳақ Юсуфий, Абул Ҳасан Али ибн Асокир Батойиҳий ва Шахда каби кишилар унга ижозат бердилар (фотиҳа бердилар). Унинг ўзи ҳам бир жамоага фотиҳа берган эди. Тириклигида ҳам ундан ривоят қилдилар. Улар ҳадиснинг исноди бўлишини истаганлари, учун эмас, балки фахрланиш (мақтаниш) учун шундай қилгандилар ва бунда ўзаро рақобатлашар эдилар.
Муовия розияллоҳу анҳу отаси Абу Суфён ва акаси Язид билан Макка фатҳи куни исломни қабул қилди.