1930-йилларда Фаластинга кўчманчи яҳудийлар нафақат араб аҳолисига, балки Британия ишғол маъмуриятига қарши ҳам кураш олиб бордилар.  1931 йилда ўнг қанот ҳисобланган «Иргун» радикал гуруҳи сўлнинг яширин ташкилоти бўлган «Хагана»дан ажралиб чиқди ва очиқ террористик кураш усулларига ўтди.
Иргуннинг биринчи раҳбари Хоқон қўмондонларидан бири Иброҳим Теҳоми эди. У Хагананинг усулларини жуда «пасифист» деб ҳисоблади. Теҳоми сионистик ҳаракатдаги фаолиятини сионизм ва унинг Фаластиндаги араб аҳолисини бостириш усулларини кескин танқид қилган яҳудий журналист Исроил де Хааннинг ўлдирилиши билан бошлаган.
Иргун пайдо бўлгандан сўнг, яҳудий жангарилар фаластинликларга қарши бир қатор терактлар уюштирдилар. Айниқса, 1938-йил 6-июн куни Ҳайфа шаҳридаги бозорда содир бўлган портлашда 23 киши ҳалок бўлган, 52 киши жароҳатланган эди. 25 июл куни яна Ҳайфада Иргун яна бир теракт уюштирди, натижада 39 фаластинлик ҳалок бўлди ва 52 киши яраланди. Бир ой ўтгач, Яффа шаҳри бозорида Иргунчилар яна бир жиноят содир этишди: қўлбола портловчи қурилмани портлатиш - бу сафар 24 киши террорчилар қурбони бўлди.
Иргун жангариларининг террори Фаластин мусулмонлари орасида ғазаб тўлқинини келтириб чиқарди. 1930 йилда Шайх Иззаддин ал-Қассам (1882-1935) яҳудий мустамлакачиларини Фаластин ерларидан бутунлай қувиб чиқариш тарафдори бўлган «Қора қўл» яширин ташкилотини тузди.
Ал-Қассам Суриянинг Латакия шаҳридан эди. 1920-йилларда у французларнинг Сурияни босиб олишига қарши фаол курашган, бунинг учун полиция томонидан таъқиб қилинган. Яширишга мажбур бўлиб, у Ҳайфага кўчиб ўтди ва у эрда Фаластин қаршилик ҳаракати аъзолари билан учрашди. Ал-Қассам томонидан яратилган «Қора қўл» ташкилоти сионистлар ва инглиз ишғол кучларига қарши бир қанча шов-шувли операцияларни амалга оширди.
1935 йилда Иззад-Дин ал-Қассам инглизлар билан жангда ҳалок бўлди, аммо бу Фаластиндаги курашнинг шиддатини камайтирмади.
1936 йилда араб аҳолисининг умумий қўзғолони бошланди - босқинчиликка қарши курашнинг авж нуқтаси. Бунга 1935 йил 16 октябрда Яффа портида содир бўлган воқеа сабаб бўлган. У ерда Британия полицияси кемани текшириш чоғида яҳудий кўчманчилар учун мўлжалланган катта миқдордаги қурол ва ўқ-дориларни топди. Полиция юкни қабул қилувчини топа олмаганини айтди. Араб оммавий ахборот воситалари Британия ҳукумати ҳомийлигида яҳудийлар араб аҳолисига қарши қуролли қўзғолон тайёрлаётганини очиқ ёздилар.
1936 йил апрел ойида «Қора қўл» ташкилотининг собиқ аъзолари яҳудий кўчманчиларга қарши ҳарбий амалиётларни кучайтирдилар. 20 апрел куни Тел-Авив ва Яффа шаҳарларида тўқнашувлар бошланди, уларда 8 нафар яҳудий ва 6 нафар араб ҳалок бўлди. Бир неча кундан кейин араб сиёсий ташкилотлари вакиллари Қуддусдаги йиғилишда ислом оламининг кўзга кўринган диний ва сиёсий арбобларидан бири Қуддус муфтийси Амин ал-Ҳусайний бошчилигидаги Олий Араб Қўмитасини (ОАК) туздилар.
Май ойида ДАК бутун Фаластинда умумий иш ташлаш эълон қилди. Фаластиннинг асосий талаби яҳудийларнинг иммиграциясини бутунлай тўхтатиш эди. Британия ҳукумати кейинги олти ой давомида унинг сонини 4500 кишига камайтиришга рози бўлди - ОАК бу таклифни рад этди ва қўзғолонга тайёргарлик кўришни бошлади.
Муваффақиятли операция натижасида ДАК жангчилари Яффани эгаллашга муваффақ бўлишди. Қадимий шаҳарнинг тор кўчалари инглизларга кенг кўламли ҳарбий амалиётлар ўтказишга имкон бермади, шундан сўнг улар мусулмон аҳолига тегишли 200 дан ортиқ уйларни бузишга қарор қилишди. Шундай қилиб, кенг ўтиш жойларини яратиш орқали инглизлар шаҳар устидан назоратни тиклашга муваффақ бўлишди.
Суриядаги фаластинликларга ёрдам бериш учун Усмонлилар армиясининг собиқ зобити Фавзи ал-Қавужи бошчилигида 200 кишидан иборат исёнчи отряд тузилди. 1936 йил август ойида отряд Фаластинга кирди ва фаол ҳарбий ҳаракатлар бошлади. Жавоб чораси сифатида инглизлар Фаластин қаршилик ҳаракати аъзоларининг уйларини портлата бошладилар. Бундай вазиятда бир қатор араб давлатлари ДАКни қўзғолонни тўхтатишга ва Буюк Британия билан музокаралар бошлашга чақирдилар. Бу таклиф қабул қилинди ва 1936 йил ноябр ойида Лорд Уилям Роберт Пиел бошчилигидаги комиссия Лондондан Фаластинга келди.
Инглизлар можарога барҳам бериш бўйича ўз режасини таклиф қилдилар, унга кўра, Фаластинда иккита мустақил яҳудий ва араб давлатини ташкил этиш киради. Режага кўра, Фаластиннинг шимолида ва ғарбий, қирғоқбўйи зонасида яҳудий давлати ташкил этилган. Қуддус ҳудуди Британия назорати остида қолди. Ҳудуднинг қолган қисми араб давлати таркибига кириши керак эди. Шу билан бирга, режага кўра, 225 минг кишилик араб аҳолиси яҳудий давлати чегараларини тарк этиши керак эди. Дарҳақиқат, режа энг унумдор ерларнинг 70% дан ортиғини яҳудийларга беришни, мамлакат жанубидаги чўл ва чала чўл ерларини араблар ихтиёрига қўйишни назарда тутган эди.
Пеэл режаси нашр этилгандан кўп ўтмай, сионистик ташкилотлар уни тасдиқладилар. Бу розилик самимий бўлмагани ва узоқни кўзлаган режаларни яширганлиги сионистлар етакчиларидан бири, Исроилнинг бўлажак президенти Бен Гурионнинг ўғлига йўллаган мактубидан далолат беради. Унда у кичик яҳудий давлати Фаластинни тўлиқ қўшиб олиш йўлидаги биринчи қадам бўлишини очиқ айтади:
“[Фаластиннинг] бир қисмидаги яҳудий давлати бу охир эмас, балки бошланишдир... Ҳудудга эгалик қилиш нафақат шундай муҳим […], у орқали биз кучимизни оширамиз ва кучимиздаги ҳар қандай ўсиш буни амалга оширади. Мамлакатни тўлиқ назорат қилиш осонроқ."
ДАК 1937 йилнинг кузида ҳарбий ҳаракатлар қайта бошланишига олиб келган Пеэл режасини рад этди. Инглизлар бунга оммавий даҳшат билан жавоб беришди. Фаластиннинг бир неча юзлаб етакчи вакиллари ҳибсга олинди, Амин ал-Ҳусайний Қуддус муфтийси лавозимидан четлаштирилди ва у Ливанга қочишга мажбур бўлди. Инглиз аскарлари томонидан қўлга олинган исёнчилар ишғол судлари ҳукми билан отиб ташланди.
Инглизлар томонида "Иргун" ва "Хагана" террорчилик ташкилотлари жангарилари бор эди. Қаршилик ҳаракати билан курашиш учун Хоқон аъзоларидан махсус полиция бўлинмалари тузилди. Ливанга қочган Шайх Ал-Ҳусайний у ерда исёнчилар ҳаракати қўмондонлигини ташкил қилди, аммо ишончли алоқанинг йўқлиги ва қўмондонларнинг тарқоқлиги 1939 йил ёзига келиб, инглизлар Фаластин кучларини мағлуб бўлишига олиб келди.
Иккинчи жаҳон уруши арафасида Буюк Британия учун Фаластиндаги қуролли қаршиликни бостириш муҳим эди, айниқса инглизлар араб раҳбарларининг Германия ва Италия ҳукуматлари билан алоқалари ҳақида хабардор бўлишган. Бироқ, Британиянинг режалари амалга ошмади.

Абу Муслим таржимаси (русчадан)
1-қисми