Черковнинг энг катта жиноятларидан яна бири тафтиш маҳкамаларидир. Бу маҳкамалар уларнинг тилида инквизиция дейилади. Черков таълимоти инсон ҳаётини ҳар тарафлама бузгани етмагандек, ўша таълимотлардан қилча четга чиққанларни бутунлай маҳв этишни ўзи учун фахр деб билган.

Зулматли асрлар давомида чуқур уйқуда ётган Европа турли омиллар, жумладан, Ислом тамаддуни таъсири туфайли уйғониб, кўзини очгач, аста ҳаракатлана бошлади.

Халифа Маъмуннинг вақтига келиб, мусулмон оламида юнон китобларини, хусусан, мантиқ, фалсафа ва фалакиётга оид китобларни таржима қилиш авж олди. Бу ҳаракат давлат сиёсатига айланди.

Исломнинг ҳужайраси таназзул даврларида ҳам ўз фаолиятини тўхтатмади. Подшоҳлар ва фотиҳлар ичидан ўзларининг сийратлари ва ахлоқлари билан, динлари ва тақволари билан саҳобалар ва салафи солиҳларга ўхшаб кетадиган шахслар пайдо бўлиб турди. Ислом дунёсида ўз исмлари билан тарихга зийнат бўладиган кишилар чиқиб турди.

Юқоридаги сафсаталардан сўнг европаликларда «Илм-фан Худо йўқлигини исбот қилди, унда дин қаердан пайдо бўлган?», «Динга қандай муносабатда бўлиш керак?» каби саволлар пайдо бўлди. Шу ва шунга ўхшаш бошқа саволларга «Худо йўқ» деган тоифалар жавоб бера бошлашди.

Мусулмонлар Рим империясининг барча насроний муқаддас қадамжолар жойлашган шарқий қисмини фатҳ қилган пайтдан буён Европа Ислом умматига нисбатан кек сақлаб келади.

Тарихчиларнинг ҳисобига кўра, Европадаги инквизиция қурбонларининг сони 10-12 миллионга етган.1 1000 йилда Европанинг умумий аҳоли сони 42 миллионни ташкил этар эди. Агар буни 7 асрга бўлиб чиқадиган бўлсак, унда Европада 100 йил ичида черков томонидан 1,5 миллион аҳоли ёқиб ўлдирилган ёки қийноқхоналарда азобланган, яъни 700 йил ичида йилига 15 000 тадан одам ёки ойига 1250 тадан одам, кунига ўртача ҳисобда 41 та одам ёқиб ўлдирилган. Бу қурбонларнинг аксарияти аёллар бўлган.

Инспания ва Португалиянинг «инсонпарварлиги»дан руҳланиб кетган Европанинг бошқа босқинчилари ҳам мустамлакачилик сиёсатини авж олдириб, дунёнинг барча халқлари уларнинг «инсонпарварлиги»дан баҳраманд бўлишлари учун бутун дунёни тақсимлаб олишди ва барча халқларга «инсонпарварлик» дарсларини ўтишди.

Худосизликка етаклаган уйғонишнинг мустамлакачиликдан бошқа зарарлари ҳам ниҳоятда кўплигини ҳамма бир овоздан тасдиқлаб келмокда. Жумладан, биринчи ва иккинчи Жаҳон урушлари (Гитлернинг ёлғиз ўзи 60 миллиондан кўп одамнинг ҳалок бўлишига сабаб бўлган), коммунистик тузумларнинг инсониятга қарши амалга оширган мислсиз жиноятлари, оммавий қирғин қуроллариниш ишга солиниши, халқ орасида инсонийликнинг йўқолиб бориши, манманликнинг кучайиши ва ҳоказо...

Тарихдан маълумки, бир халқни ўзига тобе қилишни истаган кучлар аввало уни ўзлигидан, тарихидан, мадания тидан жудо қилишга интилади. Босиб олинган мамлакш халқлари маданий-маънавий тараққиётини бўғиб қўйиш истилочи, босқинчи мамлакатлар томонидан мустамлака чилик тартибларини сақлаб туриш ва мустаҳкамлашниш тарих синовидан ўтган азалий, анъанавий йўлларидан бири ҳисобланади. Истилочи мамлакат итоат қилдирилган халк ларни бора-бора ўзига сингдириб юборишни, бунинг учуи ўз мафкураси ва ғояларини уларга мажбуран жорий этиш, маданиятига шикаст етказиш, миллий тили, миллий урф одатлари ва миллий қадриятлари ривожига йўл бермаслик ни ўз сиёсатининг асосий мақсади деб билади...