Тизимнинг моҳияти "коррупция" сўзи содир бўлаётган ҳодисаларни тасвирлаш учун етарли бўлмаганда, шахсий даражада пул ва кучнинг тўлиқ бирлашувида ётади. Классик коррупция икки контрагентнинг мавжудлигини талаб қилади - тадбиркор ва унга тадбиркор пора берадиган ҳукумат амалдори. Аммо россиялик олигархлар (Потанин, Березовский, Абрамович) ҳукумат амалдорларига вақт ва пул сарфлаши шарт эмасди. Улар ўзлари президент атрофидаги маъмурий давлат функциялари билан юқори даражадаги давлат арбоблари ёки «соядаги» шахсларга айланишди, бу ҳақида 1996 йил октябрь ойида Б. Березовскийнинг «Financial Times»г берган машҳур интервьюсида шаҳар ва дунёга очиқ ва баланд овоз билан эълон қилишди. Шундай қилиб, ҳокимият ва пулнинг уятиз коитуси мантиқий якунга келди.
1996 йилда бўлиб ўтган президентлик сайловларидан сўнг ниҳоят шаклланган тизим, ҳатто баъзи ўз ижодкорларини даҳшатга солиб, давлатни хусусийлаштиришга қаратилган барча уринишларга ҳайратланарли даражада чидамли бўлиб чиқди. Унинг яратувчиларидан бири Анатолий Чубаис эди. Ҳукуматдан истеъфога чиққандан сўнг, у ўз интервьюсида шундай деди: "1996 йилда менда ҳокимиятга келган коммунистлар ва бандит капитализми ўртасида танлов бор эди. Бандит капитализмни танладим".
Чубаис, бошқа кўплаб ислоҳотчилар сингари, мулкни қандай тақсимлаш муҳим эмас, аммо ўғирликка тўйиб, ишлаб чиқаришни самарали ривожлантиришни бошлайдиган мулк эгасини яратиш муҳим, деб ҳисоблаган. Бошламайди. Россияда мулкни хусусийлаштириш эмас, балки молиявий оқимлар ва энг аввало бюджет оқимлари устидан назоратни хусусийлаштириш мавжуд эди. Бундай тизимда самарали мулк эгаси принципиал равишда пайдо бўлмайди.
Ислоҳотчилар ажойиб бойликни татиб кўрган ҳолда, гиёҳвандлар каби, бюджет пулининг игнасидан ҳеч қачон тушмайдиган ислоҳотлар Франкенштейнини яратдилар.
Ўта бойларни шахсан ўзи тайинлаган А.Чубайс қайсидир нуқтадан бошлаб адолатли ва шаффоф ўйин қоидаларининг янги тизимини жорий эта олишига соддалик билан ишонган. Олигархларнинг қасоси бир зумда ва шафқатсиз эди. Уларга тегишли бўлган барча оммавий ахборот воситалари Чубаисни маънавий йўқ қилиш мақсадида ҳужум қилишди. Чубаис учун афсуски, улар ҳеч бўлмаганда "манфаатлар тўқнашуви" айбловлари олдида заиф бўлган биографиясининг бир қатор эпизодларини осонгина нашр этишга муваффақ бўлишди.
Кейинги ҳукуматларнинг (С.Кириенко ва Э.Примаков) олигархлар ролини чеклаш, уларни бюджетдан ва давлат қарорларини қабул қилиш жараёнидан узоқлаштиришга қаратилган изчил бўлмаган ва журъатсиз уринишлари ҳам қатъий бостирилди. Тахтга яқин бўлган олий олигархиянинг шахсий таркиби ўзгариши мумкин: баъзилари таъсирини йўқотди (Смоленский ва Потанин), бошқалари кўтарилди (Абрамович ва Аксененко). Аммо тизимнинг моҳияти ўзгаришсиз қолди. Унинг ягона ташвиши хаёлий компьютердаги эмас, балки ҳақиқий сиёсий муаммо - президент сайловининг демократик расмиятчилигидан ўтиш зарурати эди.
Ишончли хусусийлаштирилган Б.Ельцин бир қатор конституциявий ва физиологик ҳолатлар туфайли учинчи марта сайловда қатнаша олмади. Бундан ташқари, 1996 йилги кампания модели, коммунизм таҳдиди билан қўрқитиш тугади. Сталин концлагерлари билан ўз ўғирликларини қанчалик яшириши мумкин? Янги ғоя керак эди. Ақлли хизматкорлар уни топди.
Жамиятда кенг тарқалган умидсизлик, муваффақиятсизликлардан, ҳам шахсий мавқеидан, ҳам Россиянинг аниқ таназзулидан ғазабланиш кайфияти ҳокимиятдаги партияга қарши ишлаётганга ўхшарди. Режим технологларининг ҳийласи бу жамоавий умидсизлик энергиясини ўзларига фойда келтирадиган томонга йўналтириш эди. Душман кўрсатилди ва Россияни тиклашнинг оддий йўли таклиф қилинди. Ватанпарварлик ғояси ўғирланиб, “хусусийлаштирилди”.
Ҳатто Чеченистондаги қонли қирғинни давом эттиришнинг энг қизғин тарафдорлари ҳам бу уруш Кавказ учун эмас, балки Кремль учун эканлигини, бу биринчи навбатда Ельцин клани томонидан тайинланган меросхўр томонидан ҳокимиятни мерос қилиб олиш муаммосини ҳал қилишини тан олишади.
Президентликка номзод В.Путин бугун ўз рейтинги билан қаерда бўларди, агар Чеченистондаги уруш бўлмаса? Ва агар расмийлар чеченларга қарши истерияни қўзғатишга мажбур бўлган бир пайтда Москвада содир бўлган сирли портлашлар бўлмаганида, урушни ва у билан бирга «ҳожатхонада ўлдириш» асосий муаллифини оммавий қўллаб-қувватлаш қаердан келган бўлар эди?
Уруш Путин пиарининг асосий қуроли бўлиб, ҳамма нарса шу воситага бўйсундирилди, жумладан, Б.Ельциннинг истеъфоси ҳам. Урушни жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватлаш йўқолиб бормоқда, чунки у терроризмга қарши кураш ва барча Россия фуқароларини ҳимоя қилиш бўйича эълон қилинган расмий мақсадларни учириб ташлаяпти.
Буни, афтидан, шаҳарларда содир бўлиши мумкин бўлган янги террористик портлашлар ҳақида бизни огоҳлантириш зарурлигини ҳис қилган жаноб президент в.б. ҳам ҳис қилади. Унинг минг-минглаб рус аскарлари ва тинч аҳолисининг ҳаётига зомин бўлган терроризмга қарши ярим йиллик титаник курашининг таъсирчан натижаси.
Агар қўғирчоқбозлар Путиннинг сайланишига ёрдам бериш учун Ельцинни ҳокимиятдан эрта четлатиш каби умидсиз қадамни қўйган бўлсалар, улар унинг келажакдаги содиқлигига тўлиқ ишонч ҳосил қилишлари керак. Бундай ишончни фақат даъвогарнинг таржимаи ҳоли ва унинг мартаба шароитларини мукаммал билиш кафолатланиши мумкин.
Бу тизимнинг рамзий рамзий фигуралари Путин лойиҳасида асосий соядаги ўйинчилар бўлганида, Путиндан ҳокимият ва мулкнинг тўлиқ уйғунлашувига асосланган бандит капитализми тизимини йўқ қилишга уринишини кутиш соддалик бўларди.
Путиннинг иқтисодий қарашлари жуда ноаниқ, аммо у доимо ва ўта ҳиссиётли кўтаринкилик билан давлат ролини кучайтириш зарурлиги ҳақида гапиради. У бутун умри давомида полиция тузилмаларида ишлаган инсон сифатида бу барча иқтисодий муаммоларни ҳал қилишнинг давоси эканлигига чин дилдан ишонади. Бу принципиал жиҳатдан нотўғри. Давлат ҳокимият эгалари томонидан хусусийлаштирилган шароитда эса бундай давлатнинг ролини кучайтириш шунчаки ҳалокатли. Бўлди, Путин ҳақида етарли. Охир-оқибат, у мутлақо тасодифий шахс. Путин бўлмаса, Пупкин бўларди. Путинизм, яъни уни такрор ишлаб чиқариш учун ҳокимиятдан фойдаланадиган воситалар мажмуи муҳим.
Путинизм Россиядаги бандит капитализмининг энг юқори ва якуний босқичидир. Унутилаёзган классиклардан бири айтганидек, буржуазия демократик эркинликлар ва инсон ҳуқуқлари байроғини улоқтирган босқич.
Путинизм - бу уруш, бу қайсидир этник гуруҳга бўлган нафрат асосида миллатни "бирлаштириш", бу сўз ва эркинлигига ҳужум ва ахборот зомбилиги, бу ташқи дунёдан изоляция ва янада иқтисодий таназзулга олиб келади.
Путинизм (жаноб Президент вазифасини бажарувчининг севимли сўзларидан фойдаланамиз) Россиянинг бошига қарата узилган назорат ўқидир.
Абу Муслим таржимаси
