Ақида, иймон масаласи инсон қалбига боғлиқ жуда ҳам нозик бир масаладир. Бу нарсани мажбур этиб, куч билан сингдириб бўлмайди. Балки ҳар бир инсон баён қилинган нарсаларга тушуниб иймон келтиргандагина мақсад ҳосил бўлади. Исломда ушбу қоидага қаттиқ риоя қилинади. Аллоҳ таоло Ўзи:
«Динга мажбур қилиш йўқ. Батаҳқиқ, ҳақ ботилдан ажради», деб қўйган. Яъни, Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломга Қуръони Каримни тушириб, Исломни жорий қилгандан сўнг тўғри йўл нотўғрисидан, ҳақ ботилдан ажради. Ҳамма нарса ўз ўрнини топди. Шундай бўлгандан кейин «Динга мажбур қилиш йўқ». Ҳар кимга Аллоҳ ақл берган, ўзига керак йўлни танлаб олсин.
Ушбу қоидага амал қилиниб, тарихда одамларни, бошқалар каби, Исломга мажбур қилиб киритиш бўлмаганидан, балки барча халқлар ўз ихтиёри, ишончи ва ақидаси ила Исломни қабул қилганидан, бу дин қаерга борса, ўша ерда ўрнашиб қолди. Мажбурий йўл билан тарқатишга уринилган ақида ва мафкуралар эса, бақосиз бўлди. Энг яқин мисол–коммунистик мафкура. Бу балони кишиларга тарқатиш учун бўлган ҳаракатдек кучли ва бардавом ҳаракат бўлмаган бўлса керак. Лекин озгина муддатдан сўнг коммунист раҳбарларнинг ўзи бу нарсани бошқалардан кўпроқ танқид қиладиган бўлиб қолишди.
Кишилар орасида «Динга мажбур қилиш йўқ» ояти каримаси билан жиҳодни бир-бирига зид, деб ўйлаб, ушбу ояти карима насх бўлган, амали бекор қилинган, дейдиганлари ҳам бор. Аммо аслини олганда ундай эмас. Жиҳод Аллоҳнинг динига даъват қилиш учун бўлган ҳаракат. Мужоҳидлар қаршиларидаги одамлар иймонга келсалар, хурсанд бўладилар ва уларни ўз қардошлари, деб биладилар. Агар мусулмон бўлмасдан, ўз динида қолишни хоҳласа, даъватчиларнинг йўлини тўсмай, очиб қўйсалар, марҳамат, динга мажбур қилиш йўқ. Аммо ўзи мусулмон ҳам бўлмаса, йўлни очмай мужоҳидларга тўсқинлик қилса, унда урушдан бошқа илож қолмайди.
«Динга мажбур қилиш йўқ» жумласига тегишли кўп тарқалган иккинчи тушунмовчилик ҳам бор. Ўзини мусулмон санаб юрган баъзи кишиларга мусулмонлик вазифасини бажариш зарурлиги эслатилса, дарҳол: «Динга мажбур қилиш йўқ», дейди. Бу-далилдан нотўғри фойдаланишдир. Рост, сен яҳудий ёки насроний бўлсанг, сени Исломга мажбур қилиш йўқ. Лекин сен мусулмонлик даъвосини қилиб турсанг-у, ўз мусулмонлик вазифангни бажармасанг, бўлмайди. Мусулмонлик вазифасини бажармаган шахсга нисбатан жазо чоралари кўрилади. Мисол учун, намозни олайлик. Уни инкор қилган одам кофир бўлади. Диндан қайтганнинг жазоси ўлим. Намознинг фарзлигини тан олиб, дангасалигидан ўқимаётган одам, олдин огоҳлантирилади, сўнг қамалади ва охири ўлимга ҳукм қилинишгача етиб боради. Демак, бу оятни динга олиб киришга мажбур қилиш йўқ, деб тушунмоқ керак. Бу эса инсоннинг ҳурмати, унинг ҳуқуқларининг ҳимоясидир.
«Батаҳқиқ, ҳақ ботилдан ажради».
Ҳақдан мурод–иймон, ботилдан мурод–куфрдир.
Сўнгра оятда иймоннинг ҳақиқати яна ҳам равшанроқ баён қилинади:
«Ким тоғутга куфр келтириб, Аллоҳга иймон келтирса, батаҳқиқ, узилмайдиган мустаҳкам тутқични ушлаган бўлади».
Тоғут, «туғён»дан олинган бўлиб, Аллоҳ чизган чизиқдан чиқишга айтилади. Аллоҳнинг йўлидан бошқа йўлни, «тоғут», дейилади. Тоғутнинг каттаси шайтондир. Дунёда куфр келтириш лозим нарса–тоғутдир. Иймон келтириш лозим эса–Аллоҳдир. Шунинг учун тоғутга куфр келтириб, Аллоҳга иймон келтириб, узилмайдиган мустаҳкам тутқични тутишга ҳаракат қилмоқ лозим.
«Ва Аллоҳ эшитувчи, билувчи зотдир».
У зот тиллар нимани нутқ қилса, ҳаммасини эшитади. У зот дилдан нима ўтса, ҳаммасини билади.

257. Аллоҳ иймон келтирганларнинг дўстидир. Уларни зулматлардан нурга чиқарур. Куфр келтирганларнинг дўстлари тоғутлардир. Уларни нурдан зулматларга чиқарурлар. Ана ўшалар дўзах эгаларидир. Улар унда абадийдирлар.

Биз оятда «дўст» деб таржима қилган ибора арабчада «валий» деб келган бўлиб, бу сиз билан бизнинг тушунчамиздаги «дўст»дан кўра кенгроқ тушунчани ифода қилади. Бу дўст ишбоши, ҳамма керакли нарсаларни тайёрлаб, ишларни тўғри изга солиб турувчи ғамхўрдир. «Аллоҳ иймон келтирганларнинг дўстидир».
Яъни, ишбошиси, ғамхўридир. Шу боисдан ҳам:
 «Уларни зулматлардан нурга чиқарур».
Иймон деб аталган нурга чиқаради. Аллоҳнинг йўли, Иймон йўли битта–нур йўлидир. Ундан бошқа ҳамма йўллар зулматдан иборатдир. Шунинг учун ҳам оятда нурни бирликда, зулматларни кўпликда зикр қилинмоқда. Аллоҳнинг йўлидан бошқа ҳамма йўллар, қайси ном билан аталишидан қатъий назар, зулматдир. Куфр зулмати, нифоқ зулмати, яҳудийлик зулмати, насоролик зулмати, коммунизм зулмати ва ҳаказо бошқа зулматлар. Аллоҳ таоло иймон йўлига юрганларни ушбу зулматларнинг барчасидан иймон нурига чиқаради. Иймонлиларнинг қаршисида бошқа тоифа ҳам бор, улар куфр келтирганлардир. Хўш, уларнинг ҳоли қандай экан?
«Куфр келтирганларнинг дўстлари тоғутлардир».
Яъни, кофирларнинг ишбошилари, ғамхўрлари, Аллоҳнинг йўлидан бошқа йўлдагилардир. Тоғутнинг каттаси шайтондир. Шундай экан, тоғутлар ўзларига эргашганларга қандай дўстлик қиладилар?
«Уларни нурдан зулматларга чиқарадилар».
Тоғутлар ўзларига эргашганларни иймон нуридан чиқариб, жоҳилият зулматларига киритадилар.
Аввал айтилганидек, зулматлар жуда ҳам кўп ва турли номлар билан аталадилар. Оқибат нима бўлади? Оқибатда:
«Ана ўшалар дўзах эгаларидир. Улар унда абадийдирлар».
Юқорида одамлар икки тоифага ажраб, айримлари кофир, айримлари мўмин бўлиб кетганлари баён қилинган эди.

"Тафсири  Ҳилол"дан