Фирқа, оқим, тариқатлар (65)
Ҳадис илмида бир қанча баҳслар бор. Улардан бири «Ҳужжийат ал-ҳадис» деб аталади. Яъни ҳадиснинг ҳужжатлиги, унинг ҳужжатликка яраши борасидаги мавзу.
Қуйида ҳадисларни инкор этувчиларнинг аҳмоқона фикрларига раддия сифатида ақлий далилларимиз ҳам бор. Қуръони каримда инсониятнинг кундалик ҳаётидаги ҳар жабҳаси борасида умумий ҳукмлар айтилган, муфассал ҳукмлар унда келтирилмаган. Улар мавзуни умумий жиҳат-дан қамрайди, бироқ тафсилоти баён қилинмагани учун уни тушуниш қийин.
Абу Рофеъ розияллоҳу анҳу айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен бирортангизни унга мен қайтарган ёки мен буюрган ишлардан бирортаси келганида, у сарири (сўриси)га суянган ҳолда «билмайман, Аллоҳнинг китобида нимани топсак, шунга эргашамиз», дейдиган ҳолда топмайин», дедилар» (Имом Аҳмад, Абу Довуд, Термизий, Ибн Можа ва «Далоилун-нубувват»да Байҳақий ривоят қилишган. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис деган).
Тасаввуф тарихига назар ташлаганимизда шуни кўрамизки, дастлаб амалий томони кучли бўлган, зухд ҳаёти моҳиятига эга бўлган тасаввуф, ҳижрий II-ва III-асрларда назарий шакл ола бошлади.
Тўғрисини айтадиган бўлсак, робита ҳақидаги мақолани бу китобга киритиш ёки киритмаслик ҳақида узоқ бош қотирдик. Тасаввуфга оид ихтилофлар ичида бугунги кунда энг кўп тортишилаётган масалалардан бири бўлган робита масаласи бизнинг диёрларимизда деярли зикр қилинмас эди. Баъзи бир соликлардан сўралганда, уларнинг робита ҳақида тасаввурга эга эмаслиги ҳам бунинг далили эди.
Исмоилаға тариқатининг янги раҳбари сифатида эълон қилинган Фикри Дўған ҳожа афандининг кимлиги қизиқ. Мана Фикри Дўған ҳаёти...
Ислом илмлари орасида тасаввуф илми ҳам улкан аҳамиятга молик.
"Шийъа" сўзи луғатда, "тарафкаш" маъносини англатади. Ислом оламида эса, ҳазрати Алига тарафкашлик оқибатида кўпчилик мусулмонлардан ажралиб, алоҳида йўл тутган тоифага айтилади.
Мотуридия аталмиш ақидавий йўналишнинг асос ва қоидаларини Абу Мансур Мотуридийнинг ўзи кашф қилган эмас. Чунки ақоиднинг асослари, арконлари ва бандлари унгача ҳам муайян даражада шаклланган эди. Ақида илми тобеинлар давридан бошлаб, яъни II ҳижрий асрда мустақил фан сифатида кўзга ташлана бошлаган.
Ислом дини тарихида худоликка даъвогарлик қилган гуруҳлардан бири бу - Муқанниядир. Мазкур фирқанинг асосчиси Муқанна саналади. Муқанна - тарихий шахс бўлиб, у мураккаб тарихий даврда яшаган бўлиб, ўша даврнинг ўзига хос ўта мураккаблиги, инқирозларга мойиллиги, жамиятдаги адолатсизликнинг кучайиши, ички низолар ва турли уруш ҳамда қарама-қаршиликлар, хусусан халифаликка қарши курашнинг авж олиши Муқанна шахсияти ва фаолиятида ўз аксини топган. Афсуски, собиқ шўролар даврида Муқанна шахсини миллий озодлик ҳаракатини олиб бориб, халифаликка қарши курашган инсон сифатида талқин қилиш кучли бўлган. Шу боис, бугунги замондошларимизнинг Муқанна шахсиятига бўлган муносабати ва тарихий баҳоси ранг-баранг бўлиб, турли қарашлар ичида маълум фарқлар, тафовутлар мавжуддир.
Ҳулулия яъни, худоликни даъво қилган фирқалар ислом тарихида ўн гуруҳга бўлинган бўлиб, ҳаммаси мусулмон давлатларидан чиққан. Мақсадлари - Яратувчининг якка-ягона эканига, яъни тавҳид масаласига шубҳа уйғотиш асосида ортодоксал динга футур етказишдан иборат бўлган. Уларнинг энг ашаддийлари рофизийлардан чиққан. Сабаъия, жаноҳия, хаттобия, нумайрия фирқаларининг барчаси ҳулулияга мансубдир.
Минг афсуслар бўлсинким, ҳижрий еттинчи асрдан кейин барча исломий билимлар бошига тушган таназзул тасаввуфни ҳам четлаб ўтмади. Замон ўтиши билан тасаввуфнинг суврати бузилиб, Ислом таълимотларидан, шариат аҳкомларидан узоқлашаверди.
Россияда мусулмонлар ўртасидаги ички зиддиятнинг асосий чизиғи анъанавий равишда сўфийлик ва "салафизм" (ҳам реал, ҳам шартли, "янгиликсиз соф ислом" мафкурасида ифодаланган) чизиғи бўйлаб боради. Бироқ, ҳозир Мари Эл мусулмон уммати сўфий жамоалари ўртасидаги қарама-қаршилик туфайли бўлиниш хавфига дуч келмоқда.