Тазкия (295)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Ибн Масъуд (розияллоху анҳу)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Аллоҳнинг раҳматидан умидвор фожир Унга (Аллоҳга) обид бандадан кўра яқинроқдир». Инсоннинг умидсизликка тушиши, бу унинг Аллоҳни танимаганидандир. Банда Аллоҳдан унинг саховат ва марҳаматини билиши даражасида умидвор бўлади. Умидсизлик эса нодонликдан. Аллоҳтаоло деди: «Парвардигорининг раҳматидан фақат гумроҳ кимсаларгина ноумид бўлурлар» (Ҳижр, 56).
Ибн Масъуд (розияллоху анҳу)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Аллоҳнинг раҳматидан умидвор фожир Унга (Аллоҳга) обид бандадан кўра яқинроқдир». Инсоннинг умидсизликка тушиши, бу унинг Аллоҳни танимаганидандир. Банда Аллоҳдан унинг саховат ва марҳаматини билиши даражасида умидвор бўлади. Умидсизлик эса нодонликдан. Аллоҳтаоло деди: «Парвардигорининг раҳматидан фақат гумроҳ кимсаларгина ноумид бўлурлар» (Ҳижр, 56).
Одамларнинг нубувватга бўлган иймон-лари заифлигининг тўртинчи сабаби - олимларнинг гуноҳ ва ёмонликлардан холи эмаслигига оид баҳоналари иллатини даволаш уч нарса билан бўлади:
Эй солиҳ банда! Бир турли одамлар борки, охиратни билмайдилар. Булар Ҳақ йўлидан озган кимсалардир. Буларни бешта мисол билан тушунтирамиз.
Иблис ва Одам қиссасида кибр иблисни Аллоҳнинг амрини тарк этишга қандай олиб борганини кўрдик.
Бу хасталикнинг сабаби жоҳиллик ва билимсизлик бўлганидек, давоси эса илм ва маърифатдир. Илм ва ибодатидан ғурурланган кимсага бундай дейиш жоиз: “Ўзингга бино қўйишинг амалингнинг тўхташ жойими? Ёки бу амал ва ибодатлар сенинг қудратинг ва қувватинг билан бўлдими? Модомики, сенинг қудратинг бунга ожиз экан, мағрурлик ва ўзига бино қўйиш нечун?”
Эй солиҳ банда! Мақом ва мартаба севгиси бир хасталикдир. У риё, нифоқ, ёлғон, ҳийла, айбларни бекитиш ва хасислик каби ўнлаб гуноҳларга васила бўлади. Мансабпарастлик - дунёпарастликдан ҳам ёмон иллат. Мол-дунё ва мавқени ози дин ишларига ёрдам беради, лекин фақат ўз нафси учун топилган бундай бойлик инсонга зарарлидир. “Одамлар мени нима деб гапиряпти экан? Мен ҳақимда қандай гаплар юрибди?” деб ўйлайверган одам ҳирс ва нафс бандасидир.
Ҳар бир динда ўзига хос жиҳатлар мавжуд. Масалан, Ислом динида буюрилган ибодатларни мўмин-мусулмонлар бажаришни бурч ва ҳақ ҳисоблайди, бошқа диндагиларга унинг алоқаси йўқ. Аммо ахлоқий таълим билан боғлиқ амаллар ибодат амаллар қабилида эмас.
Бирон кишини имонга мажбурлаб бўлмаганидек, фазилатларга мажбурлаш орқали ҳам уни яхши инсонга айлантириш душвор. Инсон фитратида эзгулик уруғи мавжуд. Лекин бу инсон фақат яхшилик қилади, дегани эмас, балки фитратда эзгулик ҳар доим борлигини билдиради.
Эй солиҳ одам! Сен шуни билки, Ҳақ таолога ибодат ва тоатда риё қилиш энг катта гуноҳи кабиралардандир, ҳатто ширкка яқиндир. Риё ибодат қилувчининг кўнгли одамларнинг бундан хабардор бўлишларини, ибодат қилаётганини кўришларини исташидир. Бундан ёмон иллат йўқки, банданинг мақсади Яратганга ибодат эмас, одамларнинг мақташлари бўлсин. Риёда Аллоҳга ибодат қилиш мақсади бўлса ҳам, ширк ҳисобланади. Негаки, у Аллоҳга ўртоқ қўшяпти (Аллоҳ бундан асрасин). Қуръони Каримда бундай дейилади:
Кишида ҳеч нарса бўлмаса ҳам, ўзининг бу ҳолига қаноат қилиши лозим. Мол-дунёга бўлган ҳирси бўлмаслиги керак. Агар мол-мулки бўлса, хасис бўлмаслиги, балки жўмард, сахий бўлиши лозим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладилар: “Жўмардлик жаннатдан бир дарахтдир. Шохлари ер юзига тушган. Кимки унинг шохларидан бирини ушлаб олса, ўша шох уни жаннатга олиб боради. Хасислик эса жаҳаннамдан бир дарахтдир. Кимки хасислик дарахтининг шохини ушлаб олса, ўша шох уни жаҳаннамга олиб боради”.
Эй солиҳ киши! Кибрнинг барча даражаси бир-биридан каттадир. Кибр улуғлик деган маънони англатади ва бу сифат, энг аввало, Аллоҳга хосдир. Кейин Пайғамбарига, кейин эса, бандаларига хосдир.