Хитой ҳукуматининг Халқаро Терговчи Журналистлар Консорциуми қўлига тушиб қолган янги ҳужжатларига кўра, Хитойдаги уйғурлар ва бошқа туркийзабон мусулмонлар ҳатто ҳожатхонадан қандай фойдаланишга қадар бўлган ҳаётнинг ҳар жабҳасини тартибга соладиган энг қатъий қоидалар ва предиктив технологиялар нишони остида қолмоқда.

Хитой коммунистик партиясининг амалдорлари уйғур мусулмон лагерларида ушлаб турилган шахсларнинг болаларига қандай муносабатда бўлишлари ҳақидаги янги тафсилотлар инсон ҳуқуқлари фаоллари ва Ғарб нашрларини ларзага келтирди. Аввалроқ The New York Times газетаси қўлига Пекиннинг мусулмон озчиликлари ва Хитойнинг туркийзабон аҳолисининг оммавий қамоқхоналарига нисбатан сиёсатига оид 400 дан ортиқ ҳужжатлар тушиб қолди.

Тарихнинг фарс бўлиб қайтиши

Хитой ҳукуматининг ўз мусулмон фуқароларига қилаётган даҳшатли жиноятлари Германиянинг ўттизинчи-қирқинчи йилларда яҳудийларга нисбатан қилган жиноятларини эслатмоқда. Унинг устига Хитой германиялик нацистлар каби жаҳоннинг турли давлатлар устидан назоратини ўрнатишга ҳаракатда.  Яна бир хавотирли ўхшашлик: Хитойда, ўша вақт Германияда бўлгани каби, ҳарбий саноати жадал ривожланиб кетган.

Ижтимоий тармоқларда қозоқ тилидаги қўшиқ тарқатган эркаклардан бири 15 йилга озодликдан муҳрум қилинди.Шинжонда миллий қўшиқлар учун қозоқларнинг ҳибсга олиниши, мактабларда рус адабиётининг жаҳон адабиёти билан алмаштирилиши, «бата беру» бўйича чемпионнинг маъқуллаши ва қўшиқчиларнинг амалдорлар маслаҳатчиси этиб тайинланиши – қозоқ матбуоти ва унинг ўқувчиларини айнан шундай мавзулар ҳаяжонга солмоқда, хабар беради Total.kz.

Жаҳон банки 2015 йилда "таълим лойиҳаси"ни амалга ошириш учун Хитойга берилган 50 миллион долларлик миқдоридаги ссудадан фойдаланиш бўйича текширув бошлади - Пекин бу маблағларни уйғур мусулмонларини ҳибсга олиш лагерлари ва сиёсий тарғиботи учун ишлатган деган шубҳалар мавжуд.

Хитой коммунистик режими уйғурларга нисбатан геноцид сиёсатини ҳаққоний ёритишга имкон қадар қаршилик кўрсатишга ҳаракат қилмоқда, лекин бундай ҳаракатлар самараси баъзида кутилган натижанинг аксини беради. Айнан шу нарса Шарқий Туркистонга – ҳозирги ХХР Шинжон-Уйғур автоном районига (ШУАР) мамлакат ҳукуматининг уйғурлар таъқиб қилиниши мавзусида «ғарб тарғиботининг миш-мишлари ва ёлғон»ни фош қилиш қатъий ниятидаги таклифи бўйича ташриф буюрган албан журналисти Олси Джасекхи билан рўй берди. Лекин нимадир кутилганидан бошқача ривожлана бошлади…

Ҳибсга олинган ва Шинжон-Уйғур автоном туманидаги лагерларга жойлаштирилган туркий тилда сўзлашадиган мусулмонларнинг оилалари ўз яқинлари ва қариндошларини қандай қийин аҳволда эканлиги ҳақида хабардор килишнинг йўлини топдилар.

АҚШ Миллий хавфсизлик кенгашининг Хитой бўлими директори этиб уйғур аёл Элнигор Илтебир тайинланади. Дональд Трамп Маъмуриятининг бу қарори ҳақида Foreign Policy хабар қилади. Миллий хавфсизлик кенгаши – АҚШ президенти ҳузурида ташқи сиёсат ва миллий хавфсизликнинг энг муҳим масалаларини ҳал қилиш, айтиб ўтилган масалалар билан боғлиқ барча асосий идора ва маҳкамалар ҳаракатларини мувофиқлаштириш бўйича маслаҳат берувчи органдир.

Хитой ҳукумати Шинжон-Уйғур автоном райони мусулмонларига қарши дискриминация сиёсатини оқлаш учун мамлакат тарихига мурожаат қилди. Якшанба куни Хитой ахборот бюроси томонидан эълон қилинган ҳукумат маърузасида Шинжон асрлар давомида биргаликда тинч-тотув яшаб келган кўп сонли динларга эга бўлган кўп маданиятли минтақа сифатида тавсифланган.

Умумий ҳисобда 35 давлат БМТга Шинжон-Уйғур автоном районида Хитой сиёсатини қўллаб-қувватлаш ифодаланган мактуб билан мурожаат қилди. Аввалроқ 22 мамлакат БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашига Хитойнинг туркий тилда сўзлашадиган мусулмон озчиликка нисбатан сиёсатини қоралаб хат жўнатганди.