Исроил ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатларнинг нормаллашуви ҳар қачонгидан ҳам яқинроқ ва қулайроқ бўлиб туюлди, аммо бирдан саҳифа очилди.
Ҳамаснинг сионистик режимга қарши "ал-Ақсо тўфони" операцияси бошланиши билан юзага келган саволлардан бири: энди нормаллаштириш жараёнининг вазифаси нима бўлади? Охирги йиллардаги сионистик режимнинг энг муҳим устуворликларидан бири араб давлатлари билан муносабатларни нормаллаштиришга уринишлар бўлган; чунки масала биринчи навбатда унинг қонунийлигини ва араб қўшнилари орасида "мамлакат" сифатидаги мавқеини ўрнатишда эди.
50 йил олдин шу кунларда «Қиёмат куни» уруши (араб давлатлари ва сионистик режим ўртасидаги уруш) бўлиб ўтди. 1967 йилги олти кунлик уруш ва араб мамлакатлари мағлубиятга учраган уруш бу сафар ҳам улар учун муваффақият келтирмади. Бу урушдан кейин бу давлатлар билан сионист режим ўртасидаги зиддиятни тугатиш учун дипломатик ҳаракатлар ва айни пайтда режим ва Фаластин ўртасидаги зиддият кенгайди.
1979 йилда Миср ва сионистик режим, 1994 йилда Иордания билан режим ўртасида тинчлик шартномаси имзоланган. Режим ва бошқа баъзи араб давлатлари ўртасидаги норасмий алоқалар сионистик режим ва Форс кўрфази давлатлари 2019 йил феврал ойида Варшавада бўлиб ўтган Эронга қарши саммитда иштирок этгунига қадар давом етди. Режим ва бу давлатлар ўртасидаги яқин алоқалар матбуот эътиборини тортди. 2020 йилда АҚШ, сионистик режим ва Бирлашган Араб Амирликлари, кейинроқ Баҳрайн, Мағриб ва Судан ўртасида «Иброҳим битимлари» деб номланувчи қўшма битим имзоланди.
АҚШнинг ўша пайтдаги президенти Трамп «Иброҳим битимлари»ни имзолаш чоғида Саудия Арабистони ва Исроил тез орада тинчлик ўрнатишига умид қилишини айтди. Саудия Арабистони араб давлатлари раҳбариятида муҳим роль ўйнаганлиги сабабли, режим ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатларнинг нормаллашуви режимнинг кучи ва мақомини барқарорлаштиришга катта таъсир кўрсатиши мумкин. Ўтган бир неча ой ичида сионист режим расмийлари Саудия Арабистони билан муносабатларни нормаллаштириш ҳақида кўп марта гапирган. Исроил Ташқи ишлар вазири Эли Коэн, режимнинг 12-каналига берган интервьюсида: "Исроил ҳозир Саудия Арабистони билан тинчлик келишувига ҳар қачонгидан ҳам яқинроқ", деди. Бироқ, режим хавфсизлик вазири "Ар-Риёд билан муносабатларни нормаллаштириш йўли ҳали узоқ", деди. Ҳар ҳолда, бу нормаллаштириш АҚШ, Саудия Арабистони ва сионистик режимнинг кун тартибида бўлган ва бу ҳақида оммавий ахборот воситаларида кўплаб таҳлил ва хабарлар чоп этилган.
Саудия Арабистонининг талаби
Сўровларга кўра, ёш саудияликларнинг атиги 2 фоизи режим ва мамлакат ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш тарафдори. Бин Салмон ҳукумати ва Саудия Арабистони фуқароларининг ниятлари ўртасидаги бу жиддий бўшлиқни Саудия Арабистони ушбу нормаллаштириш Саудия Арабистонининг миллий манфаатларини таъминлашга мос келишини исботлай оладиган даражада тўлдириш мумкин.
Саудия Арабистонида бу нормаллаштириш учун иккита асосий талаб бор. Устувор бўлган биринчи талаб - Американинг ушбу давлатнинг ядровий дастурини қўллаб-қувватлаши. Шуниси эътиборга лойиқки, сионистик режим Ғарбий Осиё минтақасидаги ҳар қандай ядровий дастурнинг ҳар доим энг жиддий рақиби бўлиб келган ва қандайдир йўл билан ўз монополиясини сақлаб қолмоқчи бўлган. Қолаверса, бундай талаб амалга оширилса, Саудия Арабистонидан кейин Миср ва Туркия ҳам худди шундай йўлдан боради.
Саудияликларнинг иккинчи истаги –АҚШ ҳарбий технологиясидан фойдаланиш имкониятини кенгайтириш. Ар-Риёд уларга ҳеч бўлмаганда Жанубий Корея ва Японияга берган хавфсизлик кафолатларига ўхшаш кафолатлар беришни кутмоқда; бу Ақш Саудия Арабистони ҳужумга учраса, унга ҳарбий ёрдам кўрсатиш мажбуриятини олиши кераклигини англатади.
Икки йил аввал Саудия Арабистонининг БМТдаги вакили сионистик режимнинг 2002 йилдаги Араб тинчлик ташаббусини қабул қилиши муносабатларни нормаллаштириш шарти эканини айтган эди. Бу режа 1967 йилда Исроил томонидан босиб олинган барча араб ерларининг ишғолини тўхтатиш, мустақил Фаластин давлатини барпо этиш, Шарқий Қуддусни пойтахт қилиб танлаш ва фаластинликларга ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини беришни назарда тутади.
Сионистик режим ҳозирда экстремистик ўнг қанот ва Фаластинга қарши партиялар билан ҳокимият тепасида экани ва уларнинг ёндашуви Ғарбий Соҳилни босиб олинган ҳудудларга қўшиб олиш ва "этник тозалаш"ни такрорлашдек туюлаётганини инобатга олсак, амалда бу шартнинг бажарилиши анча узоқ эди, энди эса ал-Ақсо тўфони операцияси бошланиши билан у янада еришиб бўлмас ҳолга келди. Бир неча кун олдин режимнинг Кнессетдаги вакилларидан бири: "Биз иккинчи "Накба куни"ни яратишимиз керак, бу 1948 йилги Накба куни каби фаластинликларни оммавий сургун қилиш ва Фаластинни фаластинликлардан тозалашни англатадиган иккинчи «Накба куни»ни ташкил қилишимиз керак", деди.
«Ал-Ақсо тўфони» операциясининг оқибатлари
Бошқа томондан, араб давлатларининг жамоатчилик фикрини муносабатларни нормаллаштириш зарурлигига ишонтиришнинг муҳим воситаларидан бири бу режимнинг ҳарбий ва разведка қудратини таъкидлаб, негадир бу кучни қабул қилишдан бошқа чора қолмаган эди. Эндиликда режим разведканинг муваффақиятсизлиги деб ҳисоблаган "ал-Ақсо тўфони" операциясидан сўнг бу восита амалда қўлланилмайди. Дарҳақиқат, "тузатиб бўлмайдиган муваффақиятсизлик" нинг энг катта далилларидан бири бу режим ўзагининг вайрон бўлиши ва унинг енгилмаслиги ҳақидаги афсонанинг қулашидир.
Гарчи бу операция биринчи марта Фаластин (ХАМАС) томонидан бошланган бўлса-да, ҳукуматпараст оммавий ахборот воситалари бу воқеани ҳам золимлар тарафини олиб, гўё бу тарихнинг бошланғич нуқтаси бўлиб, унда Фаластин уруш ташаббускори бўлган деб айтишга ҳаракат қилмоқда; лекин ҳақиқат шундаки, режимнинг душман сиёсати ва тажовузкорлигининг шиддати ортидан энди бу Фаластин "жавоби" келди.
Бу масала амалда дунё жамоатчилиги томонидан қабул қилинган ва буни дунёнинг турли шаҳарларида Фаластинни қўллаб-қувватлашга қаратилган кўплаб митинглардан ҳам билиш мумкин. Бошқа томондан, сионистик режим уруш вазирининг буйруғига кўра, Ғазо блокадаси тугалланди ва Ғазога электр энергияси, ёқилғи ва сув импорти тўхтатилди. Ғазоликларга нисбатан бу даражада зўравонлик қўллаган режим билан муносабатларни нормаллаштириш, ҳеч бўлмаганда, жамоатчилик фикрини ишонтириш нуқтаи назаридан жуда қийин.
Атлантика Кенгаши таҳлил маркази раҳбари Фред Кемп яқинда берган интервьюсида шундай деди: "Менимча, бу сўнгги воқеаларнинг катта қурбони Саудия Арабистони ва Исроил ўртасидаги нормаллашув масаласи бўлди. Келишув истиқболи бор эди; "Бунгача одамлар 50 фоиз имконият беришганди, аммо ҳозир бу нолга тенг".
ХАМАС Исломий Қаршилик Ҳаракати сиёсий идораси раҳбари Исмоил Ҳания «ал-Ақсо тўфони»дан кейин "нормаллаштириш" масаласига алоҳида тўхталиб ўтди ва шундай деди: «Бизда босқинчилар тўлиқ назоратни ўз қўлига олмоқчи, ал-Ақсо масжиди ва унинг ҳудудида мавжудлиги қонуний кўриниши учун катта жиноятларнинг нормаллашувидан фойдаланишга уринмоқчи эканлиги ҳақида ишончли маълумотлар бор».
«Ал-Ақсо тўфони» операцияси билан боғлиқ масала билан бир қаторда, вазиятнинг нормаллашуви секинлашишига таъсир этувчи ташқи омилни ҳам эслатиб ўтиш керак. Сионистик режим Эронни режим ва араб давлатларига умумий таҳдид сифатида кўрсатиб, нормаллашув йўлини очишга ҳаракат қилди, аммо Эрон ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатлар кескинлашганидан сўнг жамоатчилик фикрини бирлаштириш мақсадида бу восита ҳам режим, ҳам Саудия Арабистони қўлидан олинди.
«Ал-Ақсо тўфони» операцияси ҳозирча нормаллашув жараёнини тўхтатган кўринади ва урушнинг якуний натижасини ҳисобга олмаганда, жараён секин ва кўпроқ тўсиқлар билан давом этади.
Абу Муслим тайёлади
