Ўтмишга осилиб олиб, ҳаддан ошган, кечани деб яшайдиганлар олдида яна бошқалари ҳам борки, улар келажакка ёпишиб олишда ғулув кетадилар. Улар ўтмишга орқа ўгириб, ўз тарихларидан - инсоний тарих, уммат тарихидан тўла-тўкис юз ўгирадилар. Маданий, диний меросларни - уларни ҳақ ва ноҳақ, ҳалол ва ҳаром, фойдали ёки зарарли эканини ажратмасдан тарк этадилар.
Ибодатлар хусусида фикр юритсак, турли-туманликни кўрамиз: қалб (юрак) ибодати, тил ибодати, амалий ибодат, молиявий ибодат. Масалан, имон қалб ибодати, намоз қалб, тил, бадан ибодати, закот молиявий ибодат, рўза вужуд ибодати, ҳаж эса молиявий, амалий ибодатдир. Намознинг ўзи ҳам бир хилликдан иборат эмас, балки қиём, рукуъ, сажда, жалса каби амаллардан ташкил топган.
Ислом ҳидоятида тарбияланган, унинг покиза чашмасидан қонган мусулмон жамиятда одамларга фойда келтиришга, улардан озорни даф қилишга жуда ҳам ҳарис бўлади. Чунки у ўзининг ҳақиқат, эзгулик, фазилат асосларида тарбияланиши, шаклланиши, унинг ҳукми билан фойда келтирувчи фаол бинокорга айланади. Яхшилик қилишга фурсат топди дегунча, уни ғанимат билади. Яна у яхшилик қилиш нажотга олиб боришини билади:
“...яхшилик қилингиз, шоядки нажот топсангизлар” (Ҳаж сураси, 77-оят).
Ҳақиқий мусулмон Муслим ривоят қилган ҳадисда айтилганидек Аллоҳга, Китобига, Расулига, бутун мусулмон умматга холис бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Дин - насиҳатдир”. - Бизлар “кимга?” - деб сўрадик, У зот: “Аллоҳга, Китобига, Расулига, бутун мусулмон умматга”, - дедилар, Демак, биродарига ҳам холис бўлиши, уларни алдамаслиги табиийдир.
Соғлом фитратлар Аллоҳ унга берган соф табиат туфайли ҳақни қабул қилиб, ботилни рад этади. Қалб ҳаққа боғланиб, унда собит тураверса, ҳақ ҳам ботилга устидан ғолиб бўлиб тураверади.
Биз Аллоҳ таолони У Ўзини Китобида сифатлаган барча сифатлари билан таниймиз. Ҳеч бир киши Аллоҳ таолога У лойиқ бўлган ибодатни қилолмайди. Лекин Унинг амрига биноан, буюрганига мувофиқ ибодат қилади. Барча мўминлар маърифатда, яқийнда, таваккулда, муҳаббатда, ризода, хавф ва ражода, имонда тенгдир. Имондан ва зикр этилганлардан бошқаларда бир-биридан фарқ қилади.
«Араблар Ғарбнинг қадимги тарихига ойдинлик киритганлар».
Немис тарихшунос олими
Кристиан Мартин Фрахн
Узайр алайҳиссаломнинг пайғамбарликлари ёки валийликлари борасида уламоларнинг ихтилофли фикрлари мавжуд. Аллоҳ таоло Қуръони каримда Байтул-Мақдиснинг яна обод этилиши ҳақида баён этиб, бир солиҳ инсон билан бўлиб ўтган воқеани келтиради.
Ростгўйлик аталмиш юксак мартабага етган мусулмон алдамайди, фирибгарлик, хиёнат қилмайди. Чунки ростгўйлик тақозо қиладиган нарса холислик, софлик, инсоф ва вафодир; фирибгарлик, алдов, сохталик, ноҳақлик, хиёнат эмас.
“Мусоқот” деганда дарахтларни парвариш қилувчи кишига, улардан олинадиган меванинг бир қисмини бериш эвазига топшириш тушунилади.
Фойдаси узлуксиз, доираси кенг бўлган амал Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурида матлуб ва афзал амал экан, замон жиҳатидан фойдаси узлуксиз ва боқийроқ бўлган амал ҳам худди шу кабидир. Балки замон жиҳатидан фойдаси узун бўлган амал Аллоҳ учун энг афзал ва суюклидир.
Ижарага олинган нарсадан фойдаланишга халал берадиган айб сабабли ижара келишуви бекор қилиниши мумкин (ижарага олинган ер ёки тегирмонга сув келмай қолиши каби). Бироқ ижарага олувчи айбли нарсадан фойдаланишда давом этса ёки айб бартараф этилса, ижара келишувини бузиб бўлмайди.