Ачинарли статистика: Нукусдаги тартибсизликлар пайтида 18 нафар "тинч" аҳоли ҳалок бўлди, 243 киши жабрланган ва тиббий ёрдам сўраган. Ҳокимият томонидан давлат органларининг 270 нафар ходими турли даражадаги тан жароҳатлари олди, улардан 107 нафари ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар вакиллари, ҳозирда улардан 23 нафарининг аҳволи оғир.
Президент Мирзиёев "хорижий из" ҳақида гапирганда нимани назарда тутганини тушунишга ҳаракат қилишгина қолади.
Бундан ҳам ҳайратланарли тафсилотлар маълум бўлди. Ҳалок бўлган 18 нафар тинч аҳолидан 13 нафари спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддалар таъсирида бўлган. Қолаверса, ҳалок бўлганларнинг аксарияти орқа томондан, яъни намойишчилар томонидан Ўзбекистон милицияси ва Миллий гвардия қўшинларида фойдаланилмайдиган ов қуроллари билан отилган.
Лекин бу ҳаммаси эмас. Ўзбекистон хавфсизлик хизматлари тартибсизликчиларга алкогол, психотроп моддалар (хусусан, трамадол) ва 360 дан 1000 АҚШ долларигача бўлган нақд пул тарқатган норозилик фаолларининг рўйхатини олишга муваффақ бўлди.
Яъни, норозилик намойишларига олдиндан тайёргарлик кўрилгани ва уларни ўтказиш методикасини ишлаб чиқилганига шубҳа йўқ. Намойишларни мувофиқлаштирувчи нуқталар, вазиятни ларзага келтириши керак бўлган фаоллар гуруҳлари мавжудлигини ҳам тўлиқ исботланган факт дейиш мумкин. Президент Мирзиёев "хорижий из" ҳақида гапирганда нимани назарда тутганини тушунишга ҳаракат қилишгина қолади.
Скептиклар аллақачон ундан бошқа изоҳ эшитиш ғалати бўлишини айтишмоқда. Муаммони ички характерга эга деб айтиш, айбдорларни кўрсатиш кераклигини англатади. Бу даражадаги воқеаларда жиноятчиларнинг ўзлари шунчалик баланд ўтиришадики, уларга тегиш ўзингга қимматга тушади.
Ҳаммаси Қозоғистон сценарийси бўйича кетаётганди...
Айтганча, шу йилнинг январ ойида Қозоғистонда ҳам шунга ўхшаш ҳолат кузатилиши мумкин эди. Қозоғистон расмийлари томонидан айтилган биринчи версия, баъзи номаълум хорижий террорчилар бўлиб, уларнинг жасадлари мўжизавий тарзда ўликхоналардан ғойиб бўлган. Орадан бир мунча вақт ўтгач, бу "эски" элитанинг "янги"ларга, президент Қосим-Жўмарт Кемелевич Тўқаев томонидан ҳокимиятга олиб келинганларга қарши фитнаси эканлиги ҳақида далиллар пайдо бўла бошлади.
Қорақалпоғистон айирмачиларининг расмий етакчиси, Россия паспортига эга Даулетмурат Тажимуратов "гапирувчи калла"дан бошқа нарса эмас, ҳақиқий етакчилар сояда. Лекин бу Қорақалпоғистонда жиддий таъсирга эга бўлмаган чалғитувчи қиёфа. Етакчилик позициясини эгаллашга қодир эмаслиги ҳам кундай аниқ.
Даулетмурат Тажимуратов умрида бир кун ҳам жиддий ва масъулиятли лавозимда ишламаган, шунинг учун ҳаммаси қандай кечишини билмайдиган демагог ва популист – бундай фигурани ўтган асрнинг 90-йиллари бошларида ҳокимият чўққиларига олиб чиқиш мумкин эди, лекин, албатта, ҳозир эмас. Қолаверса, Шавкат Мирзиёев даврида Қорақалпоғистоннинг ижтимоий-иқтисодий муаммоларига жуда катта эътибор қаратила бошланди.
Хусусан, 2016 йилдан буён Тошкент шаҳридан маҳаллий бюджетга 11 трлн сўм, яъни қарийб 101,5 млн АҚШ доллари миқдорида маблағ йўналтирилди. 2020 йил охирига келиб Қорақалпоғистонда аҳоли жон бошига тўғри келадиган ялпи даромад уч баравар ошди. 2016 йилдан буён қурилиш ишлари ҳажми 3,5 баробар ошди. Мактабгача таълим муассасаларидаги болалар сони 2017 йилдаги 32 фоиздан 2021 йилда 75 фоизгача ошди.
Шунингдек, Қорақалпоғистон Республикасида ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш, аҳолини электр энергияси, табиий газ, ичимлик суви билан таъминлаш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Оролбўйининг экологик тизимини муҳофаза қилиш ва тиклаш борасида ҳам фаол ишлар олиб борилмоқда.
Нима бўлганда ҳам, лекин Қорақалпоғистонда мустақил ривожланиш учун ички ресурслар йўқ
Қолаверса, Қорақалпоғистонда кўпчиликка бир нарса аён. Қорақалпоғистон ҳудуди Ўзбекистон ҳудудининг 40 фоизини ташкил этишига қарамай, унинг аҳолиси бор-йўғи 2 млн кишини, Ўзбекистоннинг қолган аҳолиси эса 33,4 млн кишини ташкил қилади. Қорақалпоғистон иқтисодиётининг ҳалокатли ҳолати ва бу ҳудуд бошига ўтган асрнинг 70-йилларида юз берган экологик ҳалокатни ҳисобга оладиган бўлсак, бу нисбат Қорақалпоғистоннинг мустақил ривожланиши учун ички ресурсларга эга эмаслигини билдиради.
Шунга қарамай, Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда ҳокимият тепасига келганидан сўнг Қорақалпоғистондаги сепаратизм ғоялари фаол равишда кун тартибига кира бошлади. Бунда хорижий кучларнинг ҳам қўли борлигига шубҳа йўқ, улар бу борада катта тажрибага эга. Ўзбекистонни "чайқатиш" эса уларга фойдали. Аммо Қорақалпоғистоннинг бўлинишидан ҳақиқий фойда кўрганлар маҳаллий элитанинг маълум бир қисми бўлган ва шундай бўлиб қолмоқда. Айнан улар маҳаллий "ҳуқуқ ҳимоячилари" ва хориж элчихоналарига алоқадор "фуқаролик фаоллари"ни вазиятдан барча "қаймоғи"ни олиш учун «таран» сифатида фойдаланилди.
Аммо улар билан шуғулланиш вақт талаб қиладиган нозик ва мураккаб масала. Шунинг учун хориж кучлари ҳақидаги версия ҳозирча Тошкент учун энг қулайи ҳисобланади. Аммо бу версия оралиқ, вақтинчалик. Орадан бир неча ой, балки йиллар ўтиб эса Нукусдаги тартибсизликларнинг ҳақиқий ташкилотчилари тўғрисидаги ҳақиқатни аниқлашга тўғри келади. Улар маҳаллий бўлиб чиқади.

Абу Муслим таржимаси