Александр Лукашенко кеча КХШТ тақдири Россиянинг Украинадаги ҳарбий кампанияси натижасига боғлиқлигини айтди. Қайсидир маънода у ҳақ. Лекин мен яна бир нарсани қўшган бўлардим.
КХШТ аввалбошдан самарали ва нуфузли ташкилот эмасди. Россия уни постсовет ҳудудида "НАТО аналоги"га айлантира олмади, чунки
(а) тегишли ва етарли ресурслар ажратилмаган;
(б) барча иштирокчи мамлакатлар учун умумий бўлган ғоя ишлаб чиқилмаган;
в) Россия бу лойиҳани ўзи ва ўзи учун яратган, аслида бошқаларнинг манфаатларини ўйламаган;
д) минтақавий ўйинчиларнинг кучайиши Россия Федерациясининг таъсирини йўқотди ва КХШТ давлатларининг ташқи сиёсатини диверсификация қилишни тезлаштирди.
Шу сабабли, Украинадаги уруш бошланиши билан КХШТ алоҳида нарса эмас эди ва агар Қозоғистондаги январдаги "ПР кампанияси" бўлмаганида, у бундан ҳам олдинроқ ҳисобдан чиқарилган бўлар эди.
Россия Федерацияси ташкилотнинг фаолиятини фақат ўз зиммасига (анъанавий услубда) ёпганлиги сабабли, ушбу тузилманинг тақдири ҳақиқатан ҳам Россия Федерациясининг тақдири ва унинг минтақадаги позицияларига боғлиқ. Хуллас, Лукашенко КХШТ Россия Федерациясига, Россия Федерацияси эса КХШТ га тенг эканлигини ва бошқа барча иштирокчилар ташкилотнинг тақдири нима бўлишидан манфаатдор эмаслигига дадил шама қилди. Бу мамлакатларнинг аксарияти бошқа ҳамкорлик ва бошқа лойиҳалар билан ҳамкорлик қилишдан манфаатдор эканликларини инобатга олсак, бунда мантиқ бор.
Аммо манзарани тўлдириш учун яна бир жиҳат қўшилиши керак. КХШТнинг якуний таназзулга учраши, менимча, Украинадан эмас, балки 2020-йилда Озарбайжон ва Арманистон ўртасида уруш бошланган пайтдан бошланган.
Россия Арманистонни иттифоқчилик мажбуриятлари доирасида ҳимоя қилмагани (Қорабоғга нисбатан эмас, кейинчалик Озарбайжон Арманистон ҳудудига ҳужум қилганида) КХШТнинг ҳақиқий кучсизлигини, шундан сўнг ташкилотнинг аста-секин парчаланишини кўрсатди. Ва Россия Федерациясининг Украинага бостириб кириши аллақачон бутун постсовет Россия тартибини кўмиб ташлайдиган авж нуқтаси бўлиб, унинг таркибий қисми КХШТ ҳисобланади.
Шу боис, кечаги Арманистоннинг КХШТ йиғилишидаги демарши (у ерда Путин шахсан қатнашган, гарчи у ҳар доим ҳам шундай қилмасада) ажабланарли бўлмаса керак. Украина туфайли Россия Федерациясининг заифлашиши, 2020 йилдан кейин унинг обрўсини йўқотиши ва Озарбайжон билан Арманистонга қарши вазият ўйини шароитида Ереваннинг позицияси қаттиқлашиб, Россияга ва унинг ишламайдиган хавфсизлик кафолатларига нисбатан прагматик бўлиб бормоқда.
Шу нуқтаи назардан, Россиядан кейинги дунёни қуришда Украинанинг янги ташқи сиёсатининг амалий вазифаларидан бири Арманистоннинг Россияга кескин қарамлигини камайтиришга ёрдам бериш, унинг ташқи алоқаларини диверсификация қилиш имкониятини бериш ва шу билан пост-совет балансининг маҳсулотларидан бири сифатида Жанубий Кавказда КХШТ ва Россия Федерациясининг позициясини заифлаштиришга эришишдир.
P.S. Қозоғистон вакилининг КХШТнинг янги Бош котиби етиб сайланиши Россиянинг бошқа иштирокчиларга шундай имтиёзлар бериш орқали ташкилот устидан назоратни сақлаб қолишга яққол уриниши бўлиб, бу постсовет ҳудудида Россия таъсирининг заифлашганини яна бир бор тасдиқлайди.
