Бу Малаки ким бўлгани, яҳудийлар тарихининг қайси даврида яшагани ва башорат қилгани, китобнинг ўзидан ёки "Эски аҳд"нинг бошқа қисмларидан номаълум. Ушбу китоб қуйидагича аниқроқ таржима қилиниши мумкин бўлган сўзлар билан бошланади: "Малаки орқали юборилган Исроил худосининг каломи".
Бу башорат шоҳ ва унинг сарой аъзоларига эмас, балки маъбад аллақачон қурилган ва ибодатлар давом этаётган Қуддус аҳолисига ва Исроил халқига қаратилган. Қурбонликлар, юмшоқ қилиб айтганда, жуда камтарона эди; қурбонгоҳда назр қилинган қўйлар ва қорамоллар саралаб олинган эмас, балки кўр, чўлоқ ва ориқ ҳайвонлар эди. Ушр тартибсиз равишда тўланарди ва "Эй Раббим, мен учун арзимас бўлган нарсани ол" деган тамойилга асосан бериларди. Руҳонийлар барча вақт ва кучларини муқаддас бурчларини бажаришга бағишлай олмасдилар, чунки улар учун кекса ва ориқ қурбонликлардан тайёрланган бифштекс ва қовурилган котлеталарни чайнаши қийин эди. Улар арзимаган ушр ёки арзимаган маош билан яшай олмасди. Яҳова одатда буни тузатиб бўлмайдиган одамлар билан шундай қилади: баъзида у норозилигини билдиради ва баъзида таҳдид қилади.
Бу башорат Малаки томонидан милоддан аввалги тўртинчи асрнинг бошларида - Исроил халқи ҳам Яҳовадан чарчаган ва қуйидаги каби иборалар халқ орасида одатий ҳолга айланган бир пайтда айтган: «Сизлар эса: “Раббийга арзимас назрлар келтирсак ҳам бўлаверади”, дея Менинг дастурхонимни булғаяпсизлар» (Мал. 1:12). «Лаънатисизлар! Подангиздаги бир қўчқорни Мен, Раббийга атаб қўйгансизлар–у, лекин ўрнига нуқсонли жониворни қурбонлик қиляпсизлар. Мен буюк Шоҳман — дейди Сарвари Олам. — Менинг номим халқлар орасида иззат–икром билан тилга олинур» (Мал. 2:17).
Малаки китоби асирликдан кейин ёзилган бўлса-да, у анъанавий яҳудий услубини сақлаб қолган. Бу китоб ёки нутқ бизга тегилмасдан ва сохталаштирилмаган ҳолда етиб келган дейиш, ннжилшуносликда ўз нодонлигини тан олишдир. Дарҳақиқат, бир нечта жумлалар шунчалик бузилганки, уларда ифодаланган маънони тушуниш деярли имконсиздир.
Ушбу бобдаги мавзуимиз Малаки томонидан берилган машҳур башоратдир (3:1). Бу қуйидагича янграйди:
«Сарвари Олам шундай дейди: “Мана, Мен Ўз элчимни юборяпман. У Мен учун йўлни ҳозирлайди. У тўсатдан Ўз Маъбадига келади. Сизлар излаётган Раббий Ўшадир. Аҳд элчиси Унинг Ўзидир. Сизлар Ундан ғоят мамнун бўласиз».
Бу таниқли Масиҳий башоратдир. Барча насроний авлиёлари, оталари, папалари, патриархлари, руҳонийлари, роҳиблари, роҳибалари ва ҳаттоки якшанба черков мактабининг болалари матнда кўрсатилган биринчи хабарчи сувга чўқинтирувчи Яҳё пайғамбар, иккинчиси "аҳд фариштаси" деб номланган Исо Масиҳдир, деб таъкидлайди!
Ушбу башоратнинг мавзусини аниқлаш керак, чунки ўшандан бери христиан черковлари бу ерда икки хил одам кўрсатилганига ишонтиришга ҳаракат қилиб келишган ва давом эттирмоқда. Бу эътиқод евангелист Маттонинг қўпол хатоларидан бирига бориб тақалади. Унинг Инжилининг энг характерли хусусияти Эски Аҳддаги барча башоратларни Исо Масиҳнинг ҳаёти ва шахси билан боғлаш истагидир. Бу шунчалик бепарво қилинганки, инжилчи яҳудий китобларидан иқтибос келтиришдаги қарама-қаршиликлар ва ноаниқликлардан ҳам эҳтиёт бўлмайди. Ва, албатта, у яҳудий адабиётини яхши билмайди. Олдинги бобда мен унинг Исо ўтирган эшак ҳақидаги қўпол хатоларидан бирини ҳам кўрсатишга муваффақ бўлгандим.
Бу жуда жиддий савол каноник Евангелиеларнинг ишончлилиги ва ҳақиқийлигига бевосита тааллуқлидир. Ахир, Малаки башоратининг асл моҳиятини ўзи билмаган ҳаворий Матто ҳам унинг бузиб кўрсатилган сўзларини устози Масиҳ айтган деганлигини тан олиш мумкинми? Бу Жалилалик пайғамбарнинг илоҳий илҳоми ва етакчилигига жиддий шубҳа туғдиради. Матто Инжилида (11:1-15) айтилганидек ва кейинроқ Луқо Инжилида (7:18-28) ёзилганидек, Исо одамларга Яҳё пайғамбар нинг "пайғамбардан ҳам кўпроқ" эканлигини ва у ҳақида «Мана, Мен Сенинг юзинг олдидан Сенинг йўлингни тайёрлайдиган Ўз фариштамни юборяпман» ва «аёл зотидан туғилганлар орасида Яҳё пайғамбардан буюги чиққан эмас. Осмон Шоҳлигида ҳатто энг кичик ҳисобланган ҳам ундан каттадир» деб ёзилган эканлигини халққа эълон қилади. Малаки матнининг бузиб кўрсатилиши жуда аниқ ва атайлаб қилингани ҳам аниқ. Асл матнда айтилишича, Яҳве Саваоф, яъни Қўшинларнинг Худоси сўзловчидир ва имонлилар нутқ сўзланган одамлардир, бу қуйидаги сўзлар билан тасдиқланади: "Сизлар излаётган... Сизлар Ундан ғоят мамнун бўласиз". Сарвари Олам шундай дейди: «Мана, Мен Ўз элчимни юборяпман. У Менинг юзим олдида йўлни ҳозирлайди» (Мал. 3: 1).
Бироқ, Евангелие матнни сезиларли даражада бузиб, биринчи шахс бирликдаги кишилик олмоши «Менинг олдимда» (ёки «Менинг юзим» - ибронийча) «сенинг олдингда» сўзлари билан алмаштирди ва буни икки марта бажарди. Умуман олганда, Матфей ўзининг Инжилини яҳудийларни Худо Исо Масиҳга мурожаат қилиб, гўё шундай деганига ишонтирадиган тарзда ўша пайтдаги иброний ёки оромий сўзлашув тилида ёзганга ўхшайди: «Мана, мен ўз элчимни (фариштамни – Маттто варианти бўйича 11:10) юборяпман. У Менинг юзим олдида йўлни ҳозирлайди». Бу билан Матто кўрсатилган фаришта ёки элчи чўқинтирувчи Яҳё пайғамбар бўлганлигини исботлашга ҳаракат қилади.
Кейин Яҳё пайғамбар Исо билан таққосланади, унда Яҳё пайғамбар ҳар қандай пайғамбардан устун ва барча оналарнинг ўғилларидан буюкроқ, лекин унинг шоҳи сифатида Яҳё пайғамбардан катта бўлган Исо назарда тутилган Осмон Шоҳлигида энг кичиги деб таърифланади.
Мен Исо ёки унинг шогирдларидан бирортаси Худонинг каломини бузиш учун бундай тилдан фойдаланишлари мумкинлигига бир сония ҳам ишонмайман, лекин қандайдир мутаассиб роҳиб ёки жоҳил епископ бу матнни сохталаштириб, ҳеч бир пайғамбар айтиши мумкин бўлмаган сўзларни Исога мансуб деб билиши эҳтимоли йўқ эмас.
Христианларда нима сабабдандир анъанавий равишда элчи фақат «адон» олдида йўлни тайёрлаши ёки текислаши лозим, «Аҳд элчиси» эса «адон»га бўйсунади ва хизмат қилади, деб ҳисобланган. Бундан «келиб чиқадики», иккита алоҳида шахснинг келиши башорат қилинган. Бундай ёндашув элчига топширилган вазифанинг аҳамияти ва улуғлигини билмаслик ва жоҳилликнинг намоён бўлишидир. Ахир, элчи қиролнинг тантанали юриши учун йўллар қурилиши бўйича муҳандис эканлигини жиддий даъво қилиб бўлмайди. Шундай экан, келинг, бу ҳақда чуқурроқ, дадилроқ, адолатлироқ ва холисроқ ўйлаб кўрайлик.
Аввало, биз яхши англашимиз керакки, элчи на фаришта, на бошқа ғайритабиий мавжудот бўлмаган инсондир, тана ва руҳга эга мавжудотдир. Иккинчидан, кўзимизни очиб, оқил ва эҳтиёткор бўлишимиз ва тушунишимиз керакки, у "адон" ёки бошқа "ваъда қилинган элчи" деб аталган бошқа элчидан олдин йўл тайёрлаш учун юборилган эмас, балки у тўғридан-тўғри, ишончли ва яхши динга асос солиш ва барпо этишга чақирилган. Элчининг вазифаси Худо ва Унинг махлуқотлари ўртасидаги йўлда барча тўсиқларни олиб ташлаш, бу улуғ йўл равон, юриш учун қулай, яхши ёритилган ва ҳар қандай хавф-хатарлардан ҳимояланган ҳолга келгунига қадар барча тешик ва тубсизликларни тўлдиришдир.
Ибронийча «у пинна дерех» ибораси элчи «ибодат ёки динни тартибга солади ва поклайди» деган маънони англатади. «Дарах» феъли «юрмоқ, етиб бормоқ ва тушунмоқ» маъносида арабча «дарак» билан бир илдизга эга, «дерех» оти эса «йўл, сафар, қадам» маъноларини, кўчма маънода эса «ибодат ва дин» маъноларини билдиради. Айнан шу руҳий маънода у забур ва пайғамбарлар китобларидан ўтади.
Яҳудийларнинг дини ягона ҳақиқий Худонинг мавжудлигини тарғиб қилишига қарамай, уларнинг У ҳақида Исроилнинг миллий худоси сифатидаги концепцияси, уларнинг руҳонийлари, қурбонлик маросимлари ва удумлари, ҳаттоки руҳ ўлмаслигига, ўликларни тирилтиришга, адолат кунига, жаннат ёки дўзахда абадий ҳаёт ва бошқа кўплаб камчиликларга ишонтирувчи ҳеч қандай ижобий қоидалар йўқлиги, уни турли тил, ирқ, иқлим, мижоз ва урф-одатларга эга бўлган халқларнинг эътироф этишига мутлақо яроқсиз ва етарли эмас.
Христианликка келсак, у ўзининг еттита «сирли ибодати», Худонинг тимсолига ишониши, дастлабки гуноҳга ишониши билан ҳеч қандай ижобий нарса келтирмади - бу аввалги барча динлар ва мифологик адабиётларда, шунингдек, мустақил илоҳий мавжудотлар учлигида учрамайди. Вазият, ниҳоят, асосчи деб даъво қилинган Исо Масиҳ томонидан ёзилган камида битта асл нусха йўқолганлиги билан янада оғирлашади. Аксинча, тарқоқликни келтириб чиқарди ва бир-бирига нисбатан аччиқ нафрат ва ғазаб туйғуларини уйғотадиган секталарнинг пайдо бўлишига олиб келди.
Ва келаётган элчи бу икки диннинг қонун-қоидаларини бекор қилиб, Иброҳим ва Исмоилнинг, шунингдек, бошқа пайғамбарларнинг қадимги динини Ер юзидаги барча одамлар учун янги қонунлар ва кўрсатмалар билан тиклаши керак эди. Бу Худога олиб борадиган энг қисқа йўл эди - Унга топиниш учун оддий ва тушунарли динни, хурофот ва аҳмоқона ақидалар билан бузилмаган, абадий соф бўлиб қоладиган энг хавфсиз эътиқодни ўрнатиш.
Пайғамбар ўз-ўзидан тайинланган юзлаб йўлбошчилар ва мунофиқларнинг йўл-йўриқларига муҳтож бўлмасдан, ягона Раббийга ишонишни ва уни севишни истаган барчани ҳидоят қиладиган йўлни тайёрлаши керак эди. Ва буларнинг барчаси учун элчи тўсатдан Қуддус ёки Маккада жойлашган ўз маъбадига келиши ва ўша мамлакатлардаги бутпарастликни нафақат бутлар ва ҳайкалларни йўқ қилиш, балки уларнинг собиқ эътиқод хушторларига ягона ҳақиқй Худога – Аллоҳга эътиқодни сингдириш орқали ҳам йўқ қилиши керак эди. Ва бу улкан ишнинг тугалланиши янги йўлни - Худо ва инсон ўртасида ҳеч қандай воситачи, руҳоний, авлиё ёки "муқаддас маросим" га йўл қўйилмаслигини ўргатувчи умуминсоний диннинг яратилиши эди, буни одамларнинг энг буюри – Муҳаммад Мустафо саллоллоҳу алайҳи васаллам амалга оширди.
Яҳё пайғамбар Малаки башорат қилган элчи эмас эди. Тўрт Инжилнинг ҳаммасида у ҳақидаги маълумотлар жуда зиддиятли, аммо барча инжилчиллар ҳамфикр бўлган ягона нарса шундаки, у ҳеч қандай йўл тайёрламаган, чунки унга алоҳида оят берилмаган, у янги дин топмаган ва эскисини ўзгартирмаган. Айтишларича, у ёшлигида ота-онаси ва уйини ташлаб, чўлда асал, чигиртка еб кун кўрган. У ўттиз ёшга тўлгунга қадар, у ерда ўз гуноҳларига иқрор бўлган гуноҳкорларни тўлиқ таҳорат қилдирган Иордан дарёси бўйида одамларга зоҳир бўлгунга қадар кунларини шундай ўтказган.
Матто Яҳё пайғамбарнинг Исога бўлган муносабати ҳақида ҳеч нарса айтмаса-да, Луқо Исонинг ҳаётига гувоҳ бўлмаган ва ҳатто унинг оиласи ҳақида ҳам, шогирдларининг ҳикоялари бўйича ўз Инжилини ёзган ҳолда, иккаласи ҳам оналари қорнида бўлганларида Яҳё пайғамбарнинг Исога саломини жуда батафсил келтирган (Луқо 1:39-46). У Исони бошқа ҳар қандай одам каби Иордан дарёси сувларида ювди ва ўзини "эгилиб, Исонинг оёқ кийимининг боғичини ечишга нолойиқ" (Марк 1.7) деб тан олди ва тўртинчи Инжилда қайд этилганидек, у (Яҳё пайғамбар) Исони "Дунёнинг гуноҳини ўзига олувчи Худонинг Қўзиси" (Юҳанно 1:29) деб хитоб қилади. Ажабланарлиси шундаки, Яҳё пайғамбар Исони Иорданияга келганида танимайди, лекин улар амакиваччалар! Луқо яна уларнинг она-сингиллари суҳбатидан жуда батафсил иқтибос келтиради.
Шунга қарамай, кўп воқеалар ва Иордания таҳоратидан сўнг, қамоққа тушиб қолган Иоанн ундан: "Келиши керак бўлган бу сенми ёки бошқасини кутишимиз керакми?" деб сўраш учун шогирдларини амакиваччаси олдига юборади (Мф 11:3). Яҳё пайғамбар қамоқда қийноққа солинган, чунки у акасининг хотинига уйланган бузуқ шоҳ Ҳирод Гуга танбеҳ берган. Шу тариқа, евангелистларнинг фикрига кўра, ахлоқий соф ва муқаддас пайғамбарнинг ҳаёти тугади.
Яҳудийлар Яҳё пайғамбарни пайғамбар деб қабул қилишмагани ғалати. Қуръони карим Яҳё пайғамбарнинг "Яҳё" номи билан мўъжизавий тарзда туғилишига ишора қилади, лекин унинг тўлиқ чўқинтириб юриши ҳақида бир оғиз сўз айтмайди, бу насронийлар талқинида ҳатто "сувга чўмиш" турига айланган, ваҳоланки, ҳатто юнончада ҳам хоч ҳақида ва Исо ва бошқа имонлилар Иордан дарёси сувига чўмдирилганда сувга чўмиш ҳақида Инжилда ҳеч нарса айтилмаган.
Маттто Инжилининг учинчи бобида Яҳё пайғамбар ваъзининг баёни берилган. У Осмон Шоҳлиги яқинлашаётганини ва имонлиларни сув билан эмас, балки "олов ва муқаддас руҳ билан" ювадиган Худонинг буюк элчиси ва пайғамбарининг келишини эълон қилди. Бироқ, агар Яҳё пайғамбар Исо Масиҳ олдидан йўл тайёрлаш учун Худо томонидан тайинланган элчи бўлса, агар унинг хабарчиси бўлса, нега у Масиҳ пайдо бўлганидан кейин ҳам дарё сувларида оломонни чўқинтиришда давом этди ва шогирдлари билан шуғулланди? - Ахир, у эълон қилган Исонинг бундай миссияси ва ўзининг "хабарчи" роли билан у дарҳол Исога қўшилиб, уни кўриши ва таниган заҳоти унга эргашиши керак эди! Бироқ, у бундай иш қилмади.
Инжилларда фойдаланиладиган юнонча «баптизо» сўзи «сув остига тушириш» маъносини англатади, диний маънода «мамудит», Мусо қонуни бўйича «ювиниш, ғусл қилиш» ва Муҳаммад шариати бўйича арабча «ғусл»га мос келади – таҳр. изоҳи.
Аммо дарвеш – ҳайвон терисини кийган зоҳид деб таърифланган пайғамбар йўлида "адон" ва "Аҳд фариштаси"ни учратиб, унга эргашмаган ва содиқ қолмаган, бундан ташқари, унга шогирдларини юборганда унинг миссиясига шубҳа қилган дейиш - юмшоқ қилиб айтганда, ақл бовар қилмайди! Агар у кўчадаги нотинч одам эмас, Худодан келган пайғамбар бўлса, буни аниқ билиб, "Адон"нинг ҳар қандай амрини бажариши керак эди! Пайғамбарни Худо томонидан фақат кучлироқ пайғамбарнинг келишига йўл тайёрлаш, сўнгра бутун ҳаётини чўлда ҳайвонлар орасида ўтказиш учун юборилганига ишониш, бизга унинг катта йўллар, кўприклар ёки темир йўллар ва бошқаларни одамлар учун эмас, балки ҳайвонлар ва жинлар учун қурганини айтишга ўхшайди.
Яҳё пайғамбар на Илёс пайғамбар, на бошқа пайғамбар бўлган, худди Исо Масиҳнинг ўзи айтганидек. Малаки пайғамбар тўртинчи бобда (5, 6-оятлар) Илёснинг келиши ҳақида гапиради ва бу воқеа, башорат қилинганидек, кутилган элчи пайдо бўлишидан олдин эмас, балки қиёмат кунидан олдин содир бўлиши керак. Агар Исо Масиҳ Яҳё Илёс эканини айтганида ҳам, одамлар уни танимас эди. Ахир, Исо улар бир-бирига ўхшашлигини, чунки улар таркидунё ҳаёт тарзини олиб боришлари, Худога астойдил хизмат қилишлари ҳамда шоҳлар ва иккиюзламачи диний раҳбарларни қоралаш ва танбеҳ беришдан қўрқмасликларини назарда тутган.
Жамоатларнинг Яҳёни "йўл тайёрлаш" учун келган хабарчи сифатида кўриш ҳақидаги ўта заиф ва асоссиз даъвосини муҳокама қилишни давом эттиришни истамайман. Аммо шуни айтишим керакки, бу " Яҳё пайғамбар" Мусонинг Қонунини бир заррага ҳам ўзгартирмаган ва унга ҳеч нарса қўшмаган. "Чўқинтирш" га келсак, бу фақат яҳудийларнинг мамудит ёки ғуслт одатидир. Ювиниш ёки таҳоратнинг ўзи "дин" ёки "йўл" эмас, аммо шунга қарамай, черков аъзолари чўқинтиришнинг машҳур "муқаддаслигини" ўйлаб топдилар.
Агар Малаки башоратида Исо назарда тутилмаган десам, ҳеч ким менинг гапимга тўлиқ эътироз билдира олмайди. Черковлар ҳар доим "йўл хабарчиси" Исо эмас, балки Яҳё пайғамбар эканлигига ишонишган. Яҳудийлар эса, на бирини, на бошқасини қабул қилмадилар. Аммо башоратда башорат қилинган шахс иккита эмас, бир киши бўлгани учун, мен онгли равишда Исо бу одам эмаслиги ва бўлиши ҳам мумкин эмаслигини эълон қиламан. Агар Исо насронийлар ишонганидек, Худонинг Яҳова Саваоф билан моҳиятан бир бўлса, у Яҳова Саваофнинг юзи олдида йўл тайёрлай олмайди. Агар Исо бу ҳақида башорат қилган Яҳова Саваофнинг Ўзи бўлса, унда йўл унинг юзи олдида тайёрланиши керак бўлган бошқа Яҳова Саваофнинг ким эди?!
Агар у танадан ва қондан иборат оддий одам ва Сарвари Оламнинг хизматкори бўлган бўлса, унда бу ҳолатда ҳам даъволар йўқолади: Исо ягона Худонинг одами ва пайғамбари бўлганлиги сабабли, янги "учлик" черковларининг асосчиси бўла олмайди! Христиан динининг қайси тармоғини қабул қилмасак, у православми, католикми, протестантми, квакерми ёки бошқа секта ёки жамоами, уларнинг ҳеч бири Малаки кўрсатган "йўл" ва "дин" бўла олмайди; Исо эса унинг асосчиси ёки тайёрловчиси бўла олмайди. Агар биз Худонинг мутлақ бирлигини рад қилсак, биз хато қиламиз ва Исо бизнинг дўстимиз бўла олмайди ва бизга ёрдам бера олмайди.
Башоратда кўрсатилган шахс учта вазифани ўзида мужассам этган. У диннинг жарчиси, халқнинг раҳнамоси ва аҳд тузувчисидир. Бу Мал. 3: 1 да қуйидагича тасвирланган: "У (адон) тўсатдан маъбадга келади, сиз излаётган ва хоҳлаган киши удир", яъни хоҳлаган (араб. Аҳмад).
Унда инсониятнинг улуғ валинеъмати, ўзининг бутун олижаноблиги билан ягона Аллоҳ ва Унинг дини йўлида хизмат қиладиган бу мард раҳнамо, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлган Аҳмад бўлмаса, ким бўла олади?
Айнан у дунёга беқиёс муқаддас Қуръон китобини тақдим этган, энг оқилона, содда ва манфаатли дин - Исломни шакллантирган ва уларнинг барчасини ягона бутунжаҳон ва дўстона биродарликка айлантириб, Исо ва Яҳё пайғамбар томонидан эълон қилинган ҳақиқий "Худо Шоҳлиги"ни ўрнатиб, бутун Ер шари бўйлаб атрофдаги мушрик халқлардан бўлган миллионлаб ва миллионлаб одамларни динга қайтариш йўлида етакчи бўлиб хизмат қилган. Исо ёки Яҳёни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан солиштириш ҳам жиддий эмас, чунки бу иккисининг ҳеч бири бирорта бутпарастни динга киритишга уринмаган ва ҳатто яҳудийларни ҳам унинг миссиясини тан олишга ишонтирмаган.
Абдул Аҳад Довуднинг "Библияда Муҳаммад" китобидан
Абу Муслим таржимаси
