Уруш пайтида, яъни Иккинчи Жаҳон урушидан кейин Европадаги энг катта уруш - Россиянинг Украинага қарши уруши пайтида тинчлик учун Нобел мукофоти кимга берилиши керак? Нобел қўмитасининг 7 октябрь, жума куни эълон қилинган жавоби кутилган, кутилмаган ва энг муҳими, муносиб эди.
Россия Федерацияси ва Беларусь Республикасидаги инсон ҳуқуқлари ҳаракати фахрийларига мукофот
Кутилган, чунки лауреатларни танлашда бундай урушни четлаб ўтишнинг иложи йўқ эди. Бундан ташқари, Россиянинг "Мемориал" инсон ҳуқуқлари ташкилоти ва беларуслик ҳуқуқ ҳимоячиси, "Весна" маркази раҳбари Алес Беляцкий узоқ вақтдан бери ҳақли равишда фаворитлар деб ҳисобланган. Булар ўз ватанида ва бутун дунёда танилган, кўплаб нуфузли мукофотлар билан тақдирланган, ўз сафларида сақланиб қолган, энг муҳими, бу борада ўз обрў ва таъсирини сақлаб қолган марҳум ва постсовет давридаги инсон ҳуқуқлари ҳаракати фахрийларидир.
Россия ва Беларусда сўнгги йиллардаги қатағонлар фонида уларнинг энг ишончли эканлиги роли ортди. Айнан шунинг учун Беляцкий Беларусдаги президентлик сайловлари сохталаштирилганига қарши норозилик намойишларидан кейин панжара ортига тушиб қолди. «Мемориал» Россия армиясининг Украинага очиқ босқинидан бир неча ой олдин тақиқланган, афтидан, урушга қарши норозилик намойишлари учун кўчаларга чиққан ёки сафарбарликдан бош тортганларга ҳибсга олиниши ва ҳукм қилинишига ёрдам бериши мумкинлигидан қўрққан. Бугунги кунда иккала ташкилот – «Мемориал» ва «Весна» хориждан ишлашга мажбур.
2007 йилда ташкил этилган анча ёшроқ ва унчалик машҳур бўлмаган Украина инсон ҳуқуқлари ташкилоти – "Центр гражданских свобод" – кучли учликка кириши кутилмаган бўлди. Демократик Украинада ҳуқуқ ҳимоячилари авторитар РФ ва БРдаги ҳамкасбларига қараганда бутунлай бошқача шароитларда ишлайди. Шубҳасиз, танлов, биринчи навбатда, Россия президенти Путин Беларусь ҳукмдори Лукашенко билан яқин ҳамкорликда олиб бораётган уруш билан боғлиқ.
Аммо бу шунчаки вақтга ҳурмат ва тажовуз қурбонини қўллаб-қувватлаш истаги эмас. Нобел қўмитаси урушнинг асосий манбаи сифатида биринчи навбатда Путинга сигнал юборади.
Украинадаги урушдан кейин инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларининг роли ортади
«Мемориал» ташкил этилганидан бери Путин даврида тақлид учун намуна бўлган сталинизм даври жиноятларни ўрганиш билан шуғулланади. Шунинг учун у Россия Федерациясининг амалдаги президенти советлар КГБдан келиб чиққани жуда безовта қилмоқда.
Россия ва Беларусь раҳбарларига энг муҳим сигнал, улар ва уларнинг элиталари жиноятлар, жумладан, ҳарбий жиноятлар учун жавоб беришлари керак. Шунинг учун танлов кўпчилик кутганидек мухолиф сиёсатчиларга жмас, балки ҳозирда ҳокимият жиноятларини ҳужжатлаштириб келаётган мустақил инсон ҳуқуқлари ташкилотларига тўғри келди. Бу муносиб танлов.
Урушдан кейин жиноятчилар судга тортилар экан, ҳуқуқ ҳимоячиларининг иши янада муҳим аҳамият касб этади. Нобел қўмитаси Путинга Тинчлик мукофотини уч мамлакат ҳуқуқ ҳимоячиларига бериш билан айнан шу нарсани эслатади. Аслини олганда, бу Кремл эгасининг юзига уч карра шапалоқ. Тасодифан, бу Россия президентининг 70 ёшга тўлган кунига содир бўлди. Бу аҳамиятини ошириб юбормаслик керак бўлган тафсилот.
Дунёдаги энг нуфузли мукофотни учта постсовет давлати ва Россия Украинага қарши бошлаган урушнинг ҳар икки томонидаги ҳуқуқ ҳимоячиларига бериш қарорининг ўзи ҳам тарихий аҳамиятга эга.