АҚШ ва унинг иттифоқчилари ўтган ой Хитойга қарши биринчи қарор лойиҳасини БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича олий органига тақдим этиб, ҳеч бўлмаганда Шинжондаги босимни муҳокама қилишни сўраган эди.
Бу ҳаракат БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича собиқ раҳбари Мишел Бачелет Шинжон бўйича узоқ вақтдан бери кечиктирилган ҳисоботини эълон қилганидан сўнг, Шинжондаги уйғурлар ва бошқа мусулмон озчиликларга қарши инсониятга қарши жиноятлар содир этилиши мумкинлиги тилга олинганидан сўнг амалга оширилди.
Ғарб давлатлари, агар улар шунчаки натижаларни муҳокама қилишдан нарига ўтмасалар, ҳеч бўлмаганда уни кун тартибига қўймаслик учун етарлича ёрдам тўплашлари мумкинлигига ишонишди. Аммо маълум бўлишича, ҳатто бу қарор ҳам ўта олмайди, бунинг учун аҳолисининг кўпчилиги мусулмон бўлган давлатлардан "миннатдор" бўлиши керак.
Драматик бир лаҳзада Женевадаги кенгашга аъзо 47 давлат Шинжонда инсон ҳуқуқлари бўйича мунозара ўтказиш учун овоз беришди. 17 давлат ёқлаб, 19 давлат қарши овоз берган, 11 давлат бетараф қолган.
Amnesty International овоз беришни фарс деб атади, Human Rights Watch эса овоз бериш шафқатсиз муносабат қурбонларига хиёнат қилганини айтди.
АҚШнинг БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашидаги элчиси Мишел Тейлор твиттердаги саҳифасида "Қўшма Штатлар Шинжон масаласи муҳокама қилинишига тўсқинлик қилувчи бугунги овоз беришни қоралайди".
Ҳаракатсизлик "баъзи мамлакатлар назоратдан холи ва жазосиз инсон ҳуқуқларини бузиши мумкинлигидан шармандали тарзда ишора қилади".
Ғарб саъй-ҳаракатларига катта зарба бўлган ҳолда, аксарият мусулмон давлатлари (ҳатто АҚШ ҳамкорлари!) Покистон, Қатар, Судан ва Бирлашган Араб Амирликлари каби дебатларга қарши овоз беришди.
Хитойнинг узоқ ғарбий минтақасидаги мусулмонлар билан тил, маданий ва диний алоқаларга эга бўлган Қозоғистон ва Ўзбекистон каби Марказий Осиёнинг туркий мусулмон давлатлари ҳам бу қарорга қарши овоз берди. Малайзия ва Ливия бетараф қолди.
"Бу таклифга қарши овоз берган ва шу тариқа Хитойнинг Шарқий Туркистондаги кўпчилик туркий мусулмонларга нисбатан ваҳшийликларини уялмасдан қўллаб-қувватлаган мусулмонлар кўп бўлган давлатларнинг хиёнатидан ниҳоятда ҳафсаламиз пир бўлди", деди муҳожирликдаги Шарқий Туркистон ҳукумати бош вазири Солиҳ Худаяр.
Муҳожирликдаги Шарқий Туркистон ҳукумати 2004 йилда Вашингтонда ташкил этилган ва Шинжонда мустақил давлат қуриш тарафдори. Улар АҚШ томонидан расман тан олинмаган.
Уларнинг веб-сайтига кўра, ҳукумат аъзолари уйғур ва Шарқий Туркистон диаспорасига мансуб ўндан ортиқ турли ташкилотлар вакилларидан иборат.
Хитой ҳукумати дастлаб ҳисоботга шундай жавоб берди:
"Айбдорлик презумпциясига асосланган бундай баҳолаш ўзининг асосий манбалари сифатида Хитойга қарши кучлар томонидан уйдирилган нотўғри маълумотлар ва ёлғонлардан фойдаланади, Хитой ҳукумати томонидан тақдим этилган нуфузли маълумотлар ва объектив материалларни атайлаб эътибордан четда қолдиради, Хитой қонунлари ва сиёсатини ғаразли тарзда бузиб кўрсатади ҳамда унга қарши курашни қоралайди. Шинжондаги терроризм ва экстремизмга қарши курашади ва Шинжондаги барча этник гуруҳлар вакиллари биргаликда инсон ҳуқуқлари соҳасида эришилган улкан ютуқларга кўз юмади".
Пайшанба кунги овоз бериш Пекин учун ғалаба эди. Хитойнинг БМТдаги доимий вакили Чэн Сюйнинг айтишича, бу масалани муҳокама қилишга БМТнинг "Хитойнинг ички ишларига аралашиш" учун "фойдаланиши" туртки бўлмоқда.
"Қарор лойиҳаси инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга эмас, балки сиёсий манипуляцияга қаратилган", деди у кенгашда.
"Бугунги нишог Хитой, эртага бошқа ҳар қандай ривожланаётган давлат нишон бўлиши мумкин."
Қарор лойиҳаси АҚШ, Австралия, Канада, Франция, Германия, Норвегия, Швеция ва Туркия каби давлатлар томонидан илгари сурилган.
Ғарб дипломатларидан бири, натижадан қатъи назар, Шинжонга эътиборни қаратиш учун "биринчи рақамли мақсадга эришилганини" таъкидлади.
Бачелетнинг 31 август куни муддати тугашига бир неча дақиқа қолганида эълон қилинган ҳисоботида кенг тарқалган қийноқлар, ўзбошимчалик билан ҳибсга олиш, диний ва репродуктив ҳуқуқларнинг бузилиши ҳақидаги "ишончли" айбловлар таъкидланган.
Индонезиянинг БМТдаги элчиси Фебриан Раддъярд: "Дунёдаги энг йирик мусулмон давлати ва динамик демократик давлат сифатида биз мусулмон биродарларимиз ва опа-сингилларимизнинг тақдирига кўз юма олмаймиз", деди.
Аммо Хитой бунга рози бўлмагани учун мунозара "мазмунли тараққиётга олиб келмайди", шунинг учун Индонезия "йўқ" деб овоз берди.
Бу фикрни Қатар элчиси Ҳенд ал-Муфтоҳ ҳам қўллаб-қувватлади.
Хитой Бачелет ҳисоботини рад этиш учун кенг кўламли ҳужумни бошлади.
Кузатувчиларнинг таъкидлашича, Хитой йирик инфратузилма инвестицияларидан сўнг етакчи кредит берувчи бўлган Африка мамлакатлари айниқса кучли лоббичиликка дуч келган.
Якунда, таклифни ёқлаб овоз берган ягона Африка давлати, шунингдек, ягона мусулмон давлати Сомали бўлди.