Энди Украина ATACMS ракеталари билан Россияга зарба бера олади: ушбу қурол ҳақида маълумот

Душанба, Нояб 18 2024
Муаллиф Абу Муслим

Узоқ масофали қуроллар – Украина алоҳида эътибор қаратаётган йўналишлардан биридир. Бундай қурол душман орқа фронтидаги объектларни самарали йўқ қилиш учун зарур. Бу фақатгина босқинчиларнинг Украина ҳудудида бўлишини улар учун «дўзах»га айлантириш эмас, балки фронт чизиғида душман қўшинларини заифлаштириш учун ҳам керак.
Шу сабабли Украина 2022 йилдан бери АҚШдан ATACMS узоқ масофали ракеталарини сўраб келади. Улар илк бор 2023 йил кузида чекланган миқдорда Украинага етказилди. Шунда украин жангчилари бу ракеталар ёрдамида вақтинча босиб олинган Бердянск ва Луганскдаги аэродромларга зарба берди. Бу ҳужум натижасида душман техникасининг кўп қисми, жумладан, вертолётлар йўқ қилинди.
ATACMS ракеталари ёрдамида яна бир нишон – вақтинча босиб олинган Қримдаги Жанкой аэродроми бўлди.
АҚШ Украинага ҳарбий ёрдам масаласини ҳал қилгандан кейин Вашингтон ушбу қуролларни мамлакатимизга етказишга тайёргарликни бошлади. 24 апрел куни Вашингтон Украинага янги партия узоқ масофали ракеталарни махфий тарзда етказганини Пентагон тасдиқлади.
Украина узоқ вақт давомида АҚШдан ушбу ракеталарни Россия ҳудудида қўллашга рухсат сўраб келади, аммо президент Жо Байден бунга рухсат бермади. Сабаби, бу ҳаракат кескинликни янада ошириши мумкин эди. Аммо 2024 йил 5 ноябрдаги президентлик сайловларида республикачилар номзоди Дональд Трамп ғалаба қозонганидан сўнг, Байденнинг қарорлари ўзгарди. АҚШнинг The New York Times нашри ёзишича, Байден Украинага бу ҳаракатни амалга ошириш учун ўз розилигини берди.

Американинг узоқ масофали ракеталари хусусиятлари

ATACMS ракеталари Украина олган бошқа ракеталардан қандай фарқ қилади, улар ҳимоя кучларига қандай ёрдам бериши мумкин, буни 24 Канал таҳлил қилди.

Эътибор беринг:
АҚШ ATACMS узоқ масофали ракеталарини махфий равишда Украинага етказганини тасдиқлади.

Украина ATACMS ракеталарини қабул қилди
2023 йил кузида Украина қуролли кучлари биринчи марта Американинг кассетали суббоеприпасларга эга узоқ масофали ATACMS ракеталарини Бердянск ва Луганск аэродромларига зарба бериш учун қўллади. Жанкой аэродромига зарба берилгунга қадар бу ракеталар ҳақида бошқа маълумот берилмаган эди.

Барчаси ўз ўрнига тушди. 24 апрел куни Reuters нашри хабар беришича, АҚШ Конгресси Украинага ёрдам кўрсатишни маъқуллашидан бир неча ҳафта олдин Жо Байден маъмурияти махфий равишда Украинага ATACMS ракеталарининг янги партиясини етказган.

Пентагон бу маълумотни тасдиқлади. Нашрнинг таъкидлашича, АҚШнинг бундай қарор қабул қилиш сабаби – россияликларнинг Украинага зарба бериш учун шимолий корея баллистик ракеталардан фойдалана бошлаганидир.
Шу сабабли ATACMS ракеталари 2024 йил 12 март куни президент Жо Байден томонидан эълон қилинган 300 миллион долларлик ёрдам пакетидан махфий равишда ўрин олган. Апрель ойи бошида бу ракеталар Украинага етказилди.
Бу партиядаги ракеталар билан 17 апрел куни Украина қуролли кучлари Жанкой аэродромига зарба берди. Ҳужум натижасида қуйидагилар йўқ қилинди:

- 4 та С-400 ҳаво ҳужумидан мудофаа тизими пусковой қурилмаси;
- 3 та радиолокация станцияси;
- ҳаво ҳужумидан мудофаа воситалари бошқарув пункти;
- ҳаво ҳудудини кузатиш учун "Фундамент-М" аппаратураси.

Бу ҳужум фронт чизиғидан 165 километр узоқликда содир бўлди. Эҳтимол, бу яқин масофали ракеталар ҳақида гап кетмоқда.
Шунингдек, Америка ОАВ маълумотларига кўра, ATACMS ракеталари 1 миллиард долларга яқин бўлган янги ёрдам пакетида ҳам бор. Бу ёрдам яқин вақт ичида Украинага юборилади. Аммо, ҳозирча ракеталарнинг қайси масофада зарба бериш имконига эгалиги маълум эмас. Бундан ташқари, 2024 йил феврал ойида АҚШ 300 километр масофага зарба бера оладиган ракеталарни Украинага бериш ҳақида ўйлаб кўрган эди.

ATACMS ракеталарининг ривожланиши: асосий модификациялар

ATACMS дунёдаги энг эски узоқ масофали ракеталардан бири бўлиб, улар ҳанузгача қўлланиб келинмоқда. Уларнинг тарихи 1970-йиллардаги ғоялардан бошланган бўлиб, биринчи ракеталар 1988 йилда ишлаб чиқарилган. Уларни ишлаб чиқаришга олти компания жалб қилинган бўлиб, ҳар бири ракетанинг алоҳида қисмини яратиш учун масъул бўлган.
Бу узоқ масофали қуроллар биринчи марта 1991 йилда АҚШ томонидан «Чўлдаги бўрон» операцияси давомида қўлланилган. Ўшанда Ироқнинг нишонларига 32 та ATACMS ракетаси отилган. Аммо бу ўша 1988 йилда ишлаб чиқарилган биринчи версиялар эди. Ҳозирга келиб, ракеталарнинг тўртта асосий модификацияси мавжуд, шунингдек, бекор қилинган ёки режалаштирилган лойиҳалар ҳам бор. Қуйида мавжуд модификацияларни кўриб чиқамиз.

1. ATACMS Block I
   Бу ракета 950 та М74 кассетали суббоеприпасларини сақлаш имконига эга. Ҳар бир суббоеприпас 15 квадрат метр майдонни ёпади. Уларнинг зарба бериш масофаси 165 километрга етади, нишондан ташқари 250 метргача. Улар аэродромларга, душман ПВО тизимларига, қўмондонлик пунктига, техника ва шахсий таркиб тўпланмаларга зарба бериш учун мос келади, аммо бронетехникага қарши унчалик самарали эмас.

2. АTACMS Block IA
   Бу модификация биринчи ракета ишлаб чиқарилгандан 10 йил ўтгач пайдо бўлган. Кассетали суббоеприпаслар сони сезиларли даражада камайтирилиб, 300 тага туширилган, бу ракета вазнини камайтирган ва масофани оширган. Бу ракета 290 километргача бўлган масофадаги нишонларни йўқ қилиш қобилиятига эга. Янгиланган навигация ва бошқарув тизими туфайли, Block IA нишонларга 25 метргача аниқликда зарба беради.

3. ATACMS Block II
   Бу версияда ракета унификацияланган ҳарбий қисмга эга бўлиб, ўн учта ўзини ўзи бошқарадиган BAT боевий элементлари билан жиҳозланган. Унинг масофаси 140 километргача етади.

4. ATACMS Block IVA
   Бу энг янги модификация бўлиб, уни бошқа версиялардан ажратиб турадиган жиҳати – бутунлай унификацияланган ҳарбий қисмга эгалигидир. Бу ракета 227 килограмм оғирликка эга бўлиб, фортификация қурилмаларини ёки бункерларни йўқ қилиш учун қулайдир. Кассетали суббоеприпасларнинг йўқлиги атрофга зарар етказишни камайтиради. ATACMS Block IVA ҳар қандай об-ҳаво шароитида 300 километргача зарба бера олади.

ATACMS ракеталарининг умумий хусусиятлари

Турли модификацияларга қарамасдан, ATACMS ракеталарида қуйидаги умумий хусусиятлар сақланиб қолган:

- Ишлаб чиқарувчи: Lockheed Martin корпорацияси;
- Ишлаб чиқариш даври: 1988 йилдан ҳозиргача;
- Ракета вазни: 1 200 – 1 670 килограмм (модификацияга қараб);
- Ҳарбий қисм вазни: 560 килограммгача;
- Ҳарбий қисм тури: кассетали суббоеприпаслар, ўзини ўзи бошқарадиган элементлар ёки унификацияланган қисмлар;
- Ракета узунлиги: 3,96 – 4 метр;
- Қанот ёйилиши: 1,4 метр;
- Ракета диаметри: 0,61 метр;
- Зарба бериш масофаси: 140 дан 300 километргача;
- Тезлиги: соатига 3 600 километргача.

Ракета модификацияларидан қатъий назар, уларнинг узунлиги, қанот ёйилиши ва диаметри ўзгармасдан қолади. Буни тушунтириш осон – ракеталар HIMARS ёки MLRS тизимларидан отилади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ҳар икки установка ўтган йилдан бери Украинага босқинчиларга қарши курашда ёрдам бермоқда ва украин жангчилари қўлида самарали қуролга айланган.

ATACMS ракеталарининг масофаси
ATACMS ракеталарининг аниқ нархи маълум эмас, аммо Америка матбуоти маълумотларига кўра, ҳар бир ракета тахминан 1 миллион доллар атрофида туради.

Нима учун американинг ракеталари Украина учун муҳим?

ATACMS ракеталари Британиянинг Storm Shadow ёки Франциянинг SCALP ракеталарига қараганда қисқароқ масофада зарба беради, аммо уларнинг қуввати бу камчиликни қоплайди. Масалан, Block IA модификацияси 290 километр масофадаги нишонларни йўқ қилиш қобилиятига эга. Яъни, ҳарбий қисмида 300 та кассетали суббоеприпас бўлган ракета Қримдаги аэродромларга зарба беришга қодир ва уларни босқинчилар учун яроқсиз ҳолга келтиради.

Бундан ташқари, турли модификацияларга қараб, бу ракеталар билан Россия мудофаа тизимларини ёриб ўтиш мумкин. ATACMS фортификация қурилмаларини самарали йўқ қилиш қобилиятига эга.

Россия флотига доимий ҳужумлар билан биргаликда аэродромларга зарба бериш душман логистикасини йўқ қилиш стратегиясининг бир қисмига айланиши мумкин. Бу стратегиянинг ҳал қилувчи зарбаси Қрим кўприги йўқ қилиниши бўлади. Бунинг амалга ошиши, айниқса, Украина қуролли кучлари арсеналидаги мавжуд қуроллар ва ATACMS ракеталари билан мумкин.

Денгиз, қуруқлик ва ҳаво орқали таъминлаш йўқотилиши нафақат Қримдаги босқинчиларга, балки Украина материгининг жанубидаги вазиятга ҳам жиддий таъсир кўрсатади. Тўғри, бу режаларни амалга ошириш осон эмас. Бунинг учун кўп иш қилиш ва кўпроқ қурол, жумладан, американинг узоқ масофали ракеталарини олиш керак бўлади.

ATACMS ракеталари бошқа узоқ масофали ракеталардан қандай фарқ қилади?

Украина аллақачон Британиядан Storm Shadow ва Франциядан SCALP ракеталарини қабул қилди. Шунингдек, Германиядан Taurus ракеталарини олиш бўйича музокаралар давом этмоқда. Аммо ATACMS ракеталари тамоман бошқача қуролдир ва кўп жиҳатлари билан бошқа ракеталардан фарқ қилади.

Биринчи ва асосий фарқ – ракеталар тури. Германия, Британия ва Франция ракеталари "ҳаво-ҳаво" синфига мансуб бўлиб, улар қирувчи самолётлардан отилади. Шунингдек, Американинг ATACMS ракеталари "ер-ер" синфига мансуб бўлиб, улар реактив тизимлар орқали учирилади.

Британия, Франция ва Германия узоқ масофали қуроллари ишлаб чиқарилаётган пайтда, АҚШ ўз ракеталарининг тўртинчи модификациясидан фойдаланишни бошлаган эди. ATACMS ракеталари максимал масофа жиҳатидан бошқалардан ортда қолади, чунки Германия, Британия ва Франция ракеталари 500 ва ундан ортиқ километргача масофадаги нишонларни йўқ қилиш қобилиятига эга. Аммо ATACMS ракеталари тезлик бўйича устунликка эга, бу уларни душманнинг ПВО тизимлари учун "тушунарсиз" қилади.
Соатига 3600 километр тезлик билан ҳаракатланувчи ракета (Европа ракеталари учун бу кўрсаткич тахминан 1000–1100 километр атрофида) Россия ПВО тизими учун қўрқинчли тушга айланиши мумкин.