ПАCЭ 2024 йилги сайловлардан кейин Путиннинг ноқонунийлиги ҳақидаги резолюцияни қабул қилди. Бунинг оқибатлари қандай бўлиши ҳақида сиёсатшунос Александр Морозов изоҳ беради.
Европада 2024 йилги сайловлардан кейин Владимир Путин Россиянинг қонуний президенти ҳисобланмаслиги мумкин. Европа Кенгаши Парламент Ассамблеяси шундай чақириқ билан резолюция қабул қилди. Ассамблея Путин билан тинчликка эришиш учун гуманитар алоқалардан ташқари барча алоқаларни тўхтатишга чақиради. Қарорда айтилишича, мамлакатни 2000 йилдан бери президент ёки бош вазир сифатида бошқариб келаётган Владимир Путиннинг назоратсиз президентлик ҳокимияти Россияни диктатурага айлантирган.
Россия Ташқи ишлар вазирлиги ПАСE резолюциясига жавоб берди. Россия ташқи ишлар вазирининг махсус вакили Геннадий Аскалдович шундай деди: «Маргинал ПАCЭ» «ҳокимиятнинг олий органларининг, шу жумладан президентлик органларининг қонунийлиги халқаро ташкилотларнинг буюртма қилинган хулосалари билан эмас, фақат уларни сайлаган халқнинг хоҳиш-иродаси билан белгиланишини тушунмайди».
Россиялик сиёсатшунос Александр Морозов ПАCЭ резолюцияси нимани англатишини «Настоящее время» эфирида тушунтирди.
– Путиннинг амалдаги президентлик муддати тугаганидан кейин уни ноқонуний деб тан олишга чақирувчи ПАCЭ ташаббусини қандай тушунасиз?
– Парламент ассамблеяси учун жуда мантиқий. Дарҳақиқат, янги сайловлар ёки ҳеч бўлмаганда Путиннинг янги каденцияга ўтиши яқинлашмоқда. Ва Парламент Ассамблеяси ушбу резолюция билан 2024 йилги сайловлар аллақачон Россия Федерацияси Конституцияси Кремл томонидан бузилган ва унга Владимир Путиннинг чексиз ҳукмронлиги ёзилган бир вазиятда ўтаётганига ва шунингдек, 2024 йилги сайловлар билан боғлиқ вазият муаммо эканлигига, чунки уруш охир-оқибат диктатура сифатида Путин бошқарувининг қиёфасини шакллантирганига эътибор қаратади.
Бу ерда бошқача нарсани тасаввур қилиш ҳам қийин бўлар эди. Шуни ҳам эслатиб ўтиш керакки, Конституцияни қайта ёзиш даврида бу масала охирги Венеция комиссияси томонидан ҳам кўриб чиқилган: бу Конституция у билан содир бўлганидан кейин қанчалик қонуний бўлади ва бу Путиннинг мақомига қандай таъсир қилади. Уруш ва Европа Иттифоқи билан муносабатлар, менимча, Кремл тажовуз натижасида ривожланиб, бу резолюцияни жуда мантиқий қилади.
Россия Европа Кенгашидан чиқди, у Европа Иттифоқи билан турли соҳаларда имзолаган барча: ижтимоий сиёсат ва ҳатто маҳаллий халқларнинг аҳволи бўйича конвенциялардан чиқди. Россия Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа суди юрисдикциясидан чиқди. Шундай қилиб, бу ерда ҳеч қандай алоқалар ёки ҳатто алоқалар истиқболлари йўқ. Шунинг учун, менимча, диктатура сифатидаги малака бериш жуда тўғри. Путиннинг ҳокимиятни тортиб олганлиги шубҳасиз ҳақиқатдир.
- Ушбу резолюция ва Путиннинг ноқонуний деб тан олиниши Россия учун қандайдир оқибатларга олиб келадими? Лукашенко 2020 йилдан бери Беларуснинг қонуний президенти сифатида тан олинмаяпти, бироқ ҳеч нарса ўзгармаганга ўхшайди.
- Албатта, ПАCЭ резолюцияси ва Европа Комиссияси, Европа Кенгаши ва бошқаларнинг ҳар қандай қарори Россиянинг ички сиёсатига бевосита таъсир кўрсата олмайди. Улар, асосан, европалик сиёсатчиларнинг ўзларига, турли мамлакатларнинг Европа миллий ҳукуматларига ва умуман парламентларга қандайдир йўл-йўриқ, вазиятга умумий баҳо беришга қаратилган. Бу жуда муҳим, чунки у Европа Иттифоқи мамлакатлари ҳукуматларига тўғри йўл топишга ёрдам беради.
Аммо, шу билан бирга, биз яхши биламизки, ПАСЕ резолюцияси ва Европа парламенти резолюцияси ҳар доим Кремл томонидан жуда оғриқли қабул қилинган. Европарламентнинг Иккинчи жаҳон урушининг замонавий оқибатларини, нацизм ва сталинизмни улуғлашга йўл қўйилмаслигини баҳоловчи резолюцияси Москвада шунчаки туғёнга сабаб бўлганини ва бу Путинни янги тарихий сиёсатга олиб келганини айтиш кифоя.
Эслатиб ўтамиз, ПАCЭ 2006 йилдаёқ тоталитар режимларни баҳолаш бўйича резолюцияни қабул қилиш учун овоз берган эди, бу ўша пайтда барча Европа давлатлари, шу жумладан Европа Иттифоқининг янги давлатлари учун жуда муҳим эди ва ўша пайтда Россия учун Европа билан ўзаро алоқанинг элементи сифатида ҳам катта аҳамиятга эга эди ва ўшанда Франко режимини қоралаш билан бир қаторда Кремл коммунистик режимнинг қораланишига бир оз қаршилик кўрсатди, чунки Испания ва кўплаб халқлар учун франкизмга берилган баҳо ҳали ҳам муҳим эди.
- Агар Путин ноқонуний деб тан олинса, ПАСЕнинг ҳозирги резолюциясини Россия элитасига: «Агар сиз Путинни қўллаб-қувватлашда давом этсангиз, Россияда ҳеч нарса ўзгармаса, Россия ва сизнинг келажагингиз йўқ» деган сигнал деб ҳисоблаш мумкинми?
- Менимча, Россия элитаси Европа Иттифоқи ва Европа билан алоқалар бўйича ўз хулосасини бир йил олдин қилган: 2022 йилнинг ёзида, уруш бошланганидан бир неча ой ўтганида, Европа Иттифоқи билан узил-кесил узилиш бўлиши аниқ бўлди. Бу девор, тўсиқ бўлади. Ўйлайманки, ушбу резолюцияда 2024 йилги сайловлар истиқболларини баҳолаш элита учун унчалик муҳим бўлмаслиги мумкин, аммо бу, албатта, низолар нуқтаи назаридан, масалан, Россия жамиятида 2024 йилги сайловларда қандай ҳаракат қилиш кераклиги тўғрисида муҳим аҳамиятга эга.
Айтиш керакки, Европа ва нафақат Европа давлатлари бу сайловларга ноқонуний, диктатурадаги «сайловлар» сифатида қарашади, бу ҳолда эса, албатта, бу сайловларда иштирок этиш стратегиялари ўзгаради.
- Улар қандай ўзгаради?
– Бу сайловларда иштирок этиш, менимча, бундай баҳолаш натижасида умидсиз ва сиёсий самарасиз бўлиб қолади.
- Бу нима дегани? Хўш, Россияда одамлар сайловга боришлари керакми ёки йўқми? Ёки шунчаки сайловларни ҳеч ким тан олмайдими?
– Сайловга бориб, овоз бераётганлар шуни англаши керакки, бу сайловлар натижаси энди дунё ҳамжамияти томонидан сайловга борган бу одамлар фикрининг ифодаси сифатида тўлиқ қабул қилинмайди. Шундай қилиб, бу сайловларда иштирок этишдан маъно йўқ.