Нур Муҳаммадий (форс. нур-и мухаммадий — «Муҳаммад нури») — Ислом таълимотида Пайғамбар Муҳаммад (с.а.в)нинг руҳига нисбатан илгари сурилган мафкуравий таълимот бўлиб, бу руҳ яратилишдан олдин мавжуд бўлган «ёнувчи нурли нуқта» шаклида тасаввур этилади. Ушбу нуқта барча тақдир этилган руҳларнинг манбаи сифатида қаралади. Бу таълимот Қуръони Каримнинг Нур сураси, 35-оятидан («нур ояти») келиб чиққан бўлиб, илоҳий нур (нур) тушунчаси билан боғлиқдир.

Нур Муҳаммадийнинг пайдо бўлиши

Нур Муҳаммадий ғояси илк бор VIII асрдаги «ғоят шиалар» (ғулот) муҳитида шаклланган. Улар «пайғамбар нури»ни руҳ сифатида тушунган ва бу руҳнинг бир авлоддан иккинчисига ўтишини таъкидлаганлар. Бу руҳий нур Али ибн Абу Толиб наслининг ичида тарқалган деб ҳисобланган. Баъзи таълимотчилар эса «Али авлоди» тушунчасини кенгайтириб, унга Алининг отаси авлодидан бўлган барча талибларни (Абу Толибийларни) қўшган.

Бу таълимот имомий шиалар, исмоийлар ва нусайрийларнинг дунёқарашида мустаҳкам ўрин олган.

Сунний муҳитида Нур Муҳаммадий

Сунний муҳитида Нур Муҳаммадий ғояси аввал IX асрдаги тасаввуфчилар ўртасида пайдо бўлган ва кейинчалик барча суннийларнинг ибодат амалиётига кириб борган. Масалан, машҳур суфий файласуф Ибн Арабий Нур Муҳаммадийни «Муҳаммад ҳақиқати» (ҳақиқат-и мухаммадийа)нинг азалий мавжудлиги концепцияси билан боғлаган.

Нур Муҳаммадийнинг халқ мифологиясидаги акс эттирилиши

Диний-мифологик манбаларда Пайғамбар Муҳаммаднинг тана қисми жаннат тупроғидан ва жаннатнинг Тасним манбаи суви билан яратилган деб ҳисобланган. Шу сабабли, унинг тана қисми марварид каби ёрқин ва нурли сифатида тасвирланган.

Шиалар ва суннийлар ўртасидаги умумийлик ва фарқлар

1. Шиалар муҳитида:  
   - Нур Муҳаммадий руҳ сифатида бир авлоддан иккинчисига ўтиш концепциясида кўринади.  
   - Бу нур, асосан, Али авлоди ва унинг авлодлари билан боғланган.  

2. "Сунний"лар муҳитида:  
   - Нур Муҳаммадий Муҳаммад ҳақиқатини яратишдаги асосий тушунча сифатида қабул қилинган.  
   - Суфийлар бу нурни азалий ҳақиқат ва жамолнинг ифодаси сифатида ўрганган.

Хулоса

Нур Муҳаммадий концепцияси, исломнинг шиалар ва суннийлар динидаги маънавий дунёқарашлари ўртасида муҳим алоқа нуқтаси ҳисобланади. Бу ғоя Аллоҳ нурининг инсонлар орасидаги ифодаси сифатида Пайғамбар Муҳаммаднинг камолот ва маънавий қиёфасини ёритиш учун хизмат қилади. Нур Муҳаммадий доктринаси ислом дунёсида нафақат диний, балки ирфоний, адабий ва фалсафий маданиятнинг ҳам муҳим бир қисмига айланган.

Абу Муслим тайёрлади