Жамият (980)
Ҳақ субҳанаҳу ва таоло одатда бандаларнинг айблари сир бўлиб қолишини, бандалари орасида яхши хабарлар тарқалишини хуш кўради. Шунинг учун ҳам бандаларга бир-бирларининг айбларини очишни, кўпчилик ичида тарқатишни ҳаром қилган.
Аллоҳ таоло Нур сурасида марҳамат қилади:
Рубаййъ бинти Муъаввиз ибн Афро розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига товоқ хурмо ва тукли тарра олиб бордим. У зот менга кафтлари тўла тақинчоқ ёки тилло бердилар ва: «Қизгинам, ушбуни тақинчоқ қилиб ол», дедилар». (Термизий («Шамоил»да), Аҳмад, Табароний ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилган)
Ҳозирги пайтда бутун дунё ичкилик балосига мубтало бўлган. Базм-давраларда, тўй-гаштакларда қўлларидаги шароб тўла қадаҳни бир-бирларининг соғлиғи учун кўтараётганлар ёнғин ичига кириб салқинламоқчи бўлган кимсаларга ўхшамайдими?
Ҳай, санга гапнинг пўскалласини айтадиган бўлсам, маҳалламиздан бир муштумзўр зўравон чиқиб қолган. Отини ҳам ҳеч ким билмайди, шунинг учун уни осонгина Муштумзўр деяверай. Ўзи асли ношудгина, қўрқоққина, иши ҳам унча юришмаган, менга ўхшаган сўтак бир одам эди.
Яқинда бир илм мажлисда қатнашишга тўғри келди. У билмаганларимизни билиш, билганлардан ўрганиш мақсадида ташкил этилганди. Аммо даврага “адашиб кириб қолган” бир “сўзамол доно”нинг бир соатча бефойда валақлашидан суҳбатнинг тамоман файзи кетди, умидлар чилпарчин, ҳафсалалар пир бўлди. Бир соатли “чиройли суҳбат”дан ҳеч нарса ололмадик, аксинча ташлаб келган юмушларимиз, исроф бўлган қимматли вақтимизга ачиниш ҳисси билан тарқалдик.
Қуръони Каримда олдинга сурилган ғоялардан бири, ўзгаларни ҳурмат қилишдир. Чунки бу нарса жамиятнинг бирлигини сақлашда, унинг аъзолари орасида муҳаббатни кучайтиришда, душманлик ва келишмовчилик сабабларини йўқотишда катта аҳамият касб этади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай дейди:
Кимдир илм ва мунозара мажлисларида оқил олимга эътироз билдирганида, унинг мунозарадан мақсади тортишув, риё ва енгиш экани маълум бўлса, ўша киши билан мунозара қилиш ярашмайди. Чунки, ўша киши унинг гапини рад этишини ва ўз мазҳабига (оқимига) ёрдам бермоқчилигини оқил олим яхши билади.
«Эй Оиша, мулойим бўл. Шубҳасиз, мулойимлик не нарсада бўлса, албатта, уни зийнатлаган ва уни не нарсадан суғуриб олинган бўлса, албатта, уни айблаган», дедилар». (Абу Довуд ва Муслим)
Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўконғичлар гувоҳ ҳам, шафоатчи ҳам бўла олмайдилар», дедилар».( Муслим, Абу Доруд ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилган).
Фақиҳлар орасида ихтилоф бўлиши табиий иш экани юзасидан уларнинг орасида чиқадиган хилофлар одоб билан йўлга қўйилиши зарур бўлади. Ихтилоф одобига риоя қилиш юксак одоблардан бўлиб, унинг қадрини қадри юксак кишиларгина тушуниб етадилар. Шу боис қадимги уламоларимиз бу масалада ҳам илмий изланиш олиб борганлар ва керакли китобларни ёзганлар. Уларда асосан ихтилоф одоби қоидаларини баён қилганлар. Мисол учун, қуйидаги қоидаларни зикр ва шарҳ қилганлар:
Интернетда бир-бирини ҳақорат қилиши мунозара эмас, бу домла чиқиб, наригисини умри давомида қилган камчиликларини топиб, жосуслик қилиши – фақатгина фитна. Иккита уламо шундай қилиб турса, уларнинг мухлислари ҳам бир-бирлари билан шундай жанжаллашяпти, устозлари қандай ҳақорат қилган бўлса, бир-бирини шундай ҳақорат қиляпти. Мен интернетда мунозара қилаётган ҳаммани инсофга чақираман, дейди муфтий Нуриддин Холиқназаров аҳли илмларга қилган мурожаатида.
Инсоннинг ўз юртига ва ўз халқига хиёнат қилиши оғир гуноҳдир. Баъзи бир кимсалар юртини ҳимоя қилиш у ёқда турсин, ҳатто мўмин-мусулмонлар орасида турли ихтилофларни чиқариб, уларни бир-бирларига қарши қилиб қўядилар. Юртнинг тинч, халқнинг осуда ҳаётини кўра олмай, ҳар хил фитна-фасодларни қўзғайдилар. Ўтган йилларда юртимизнинг бир неча минтақаларида содир этилган машъум воқеъалар барчамизнинг эсимизда.
"Ўзингиз учун бут ясаманг" - биз қайсидир шахсга ҳаддан ташқари қизиқиб, ишқивоз бўлиб қолган одамга шундай маслаҳат берамиз. Уни идеаллаштиради, тақлид қилишга интилади ёки унга хизмат қилишга тайёр бўлади. Танишлардан бири ёки тарихий шахс бундай бутга айланиши мумкин.