Япония пойтахти 2020 ўйинларини ўтказиш учун номзод шаҳарлар орасида эълон қилинганида, унинг харажатлари 7,3 млрд долларни ташкил этиши тахмин қилинган эди. 2020 йил ёзига келиб, Олимпиада ўйинларини пандемия авжига чиққан пайтда ўтказишга мумкин эмаслиги аниқ бўлиб, келгуси йилга ҳамма нарсани кечиктиришга қарор қилинганида, харажатлар деярли 16 миллиардга баҳоланди. The Wall Street Journal 25 миллиарддан кам бўлмаган маблағ сарфланишини тахмин қилган бўлса ҳам, бироқ айрим мутахассислар бу кўрсаткични 30 миллиард деб айтган эди.
Нима учун Олимпиадани кредит эвазига ўтказиш керак?
Хўш, харажатлар, бу жуда муҳим нуқта бўлса-да, бир йил давомида рақобатнинг кечикиши ва томошабинлар учун қаттиқ карантин чекловлари, ташкилотчиларнинг харажатларни даромад билан қоплаш қобилиятига жиддий таъсир кўрсатди. Олимпия ўйинлари ташкилий қўмитаси маълумотларига кўра, ўйинларни бир йилга кўчириш уч миллиардга тушди. Чипта сотувидан тушадиган 800 миллион долларга яқин тушумдан айрилади, кутилганидан камида учдан икки қисми кам бўлган сайёҳлар армиясининг йўқлиги ҳақиқий фалокатдир.
Томошабинлар мусобақаларни телевизор орқали томоша қилиш имконига эга бўлишларига қарамай, телевизион ҳуқуқлар учун катта маблағлар тўланган бўлса-да, ташкилотчилар барибир спорт иншоотларини қуришлари керак эди, чунки уларнинг расмини чизиб қўйишмайди-ку. Саккизта катта майдон, жумладан, Миллий стадионни қуриш, яна йигирма бешта спорт майдонини капитал таъмирлаш ва қайта қуриш талаб қилинарди. Жами ташкилотчилар мусобақаларнинг 35 спорт тури бўйича ўтказилишини таъминлашлари керак, бу ерда эса ҳеч қандай пулни тежашга йўл йўқ.
Олимпия ўйинларининг лойиҳа кўрсаткичларига нисбатан қимматлашуви муаммоси Токиода илк бор намоён бўлгани йўқ. Британиялик иқтисодчи Бент Фливбьерг хулоса қилишича, 1960 йилдан бошлаб ўртача Олимпиадани ўтказишнинг реал харажатлари дастлаб кутилганидан 172 фоизга фарқ қилган. Бунинг сабаблари кўп ва улар ҳар доим ҳам ташкилотчиларнинг нотўғри ҳисоблашлари ва коррупция билан боғлиқ бўлмаган, гарчи, албатта, маълум даражада бу билан ҳам боғлиқ бўлса-да. Натижада, Олимпия шаҳарлари жуда катта миқдорда қарз олишади. Масалан, 1976 ўйинларда 760% ортиқча харажатларни қоплаш учун Монреалга ўттиз йил керак бўлди, 2004 йилда Афина Олимпиадаси учун қарзлар Грециянинг қарз инқирозида ўз ролини ўйнаган муҳим омил бўлди.
Балки асосларга қайтиш керакдир? Греция Олимпиадаси, 1896 йил
Албатта, ўйинларнинг фойдаси фақат соф даромад билан ўлчанмайди, билвосита жиҳатлар ҳам рол ўйнайди: инфратузилмани ривожлантириш, мамлакатнинг сайёҳлик брендининг капиталлашуви, инвесторлар қизиқишининг ўсиши ва бошқалар. Аммо, бошқа томондан, ташкилотчилар балансида ўйинлар тугагандан сўнг, асосан, керак бўлмаган нарсалар қолади. Бу қишки ва ёзги Олимпиада ўйинлари ўтказиладиган жойларни қатъий белгилаб қўйиш, у ерда спорт ва туризм учун тегишли инфратузилмани барпо этиш таклифларини яна бир бор жонлантиради. Буни ўйинларнинг бузилиши хавфини камайтириш учун жаҳон иқтисодиёти конъюнктурасига боғлиқ бўлмаган бой мамлакатларда ўтказиш ва бу объектлар олимпиадалар оралиғида ишлатилиши мақсадга мувофиқ. Аммо бу кўпроқ сиёсий масала, ривожланаётган давлатлар ўз манфаатларини камситилган деб ҳисоблашлари мумкин.
Агар шундай бўлса, бизни яна хонавайроқ қиладиган ўйинлар кутиб турибди. Қолаверса, ҳозиргиси ҳам ҳали якун топганича йўқ.
