Сўнгги ўн йилликларда эркакларнинг репродуктив қобилияти кескин пасайиб кетди. Бир неча минг тадқиқотларнинг таҳлили сперма сифатининг ёмонлашиши учун энг катта хавф туғдирадиган омилларни аниқлади.
Эркакларнинг туғилиши бўйича сўнгги тадқиқотларга кўра, сўнгги 50 йил ичида сперматозоидлар сони икки баравар камайган ва 2000 йилдан бери пасайиш икки баробарга ошган.
Венгриядаги Семмелвейс университети тадқиқотчилари сперматозоидларнинг сифатсизлигининг асосий сабабларини аниқлаш учун 27 000 га яқин тадқиқотларни кўриб чиқдилар ва атроф-муҳитнинг ифлосланиши, чекиш, ёш ва соғлиқ энг катта таъсир кўрсатганини аниқладилар.
Тадқиқот натижалари Репродуктив биология ва эндокринология журналида чоп этилди.
Сперматозоидларнинг функсионаллиги ДНК парчаланиш тести ёрдамида текширилади, бу ҳозирда ушбу кўрсаткични аниқлашнинг ягона илмий асосланган усули ҳисобланади, дейди Земмельвейс университетининг урология кафедраси Андрологик марказ раҳбари Жолт Копа.
"Эркак жинсий ҳужайралари ДНКсининг яхлитлиги текширилмоқда. ДНК парчаланиш даражаси қанчалик юқори бўлса, уруғлантириш қобилияти шунчалик паст бўлади; Бундан ташқари, ҳомиладорлик хавфи ортади ", дейди Копа.
Тадқиқот эркакларнинг репродуктив қобилиятининг кескин пасайиши ҳақидаги ташвиш ортиб бораётгани фонида ўтказилди. Ўтган йил охирида Human Reproduction Update журналида чоп этилган тадқиқот шуни кўрсатдики, сўнгги беш ўн йилликда бутун дунё бўйлаб сперма сони икки баравар камайган.
Тадқиқот муаллифларидан бири доктор Хагаи Левин буни жиддий огоҳлантириш деб атади ва "агар ҳал қилинмаса, инсониятнинг омон қолишига таҳдид солиши мумкин бўлган жиддий муаммо" борлигини қўшимча қилди.
Ёши, атроф-муҳитнинг ифлосланиши, турмуш тарзи
Земмельвейс олимлари илгари чоп этилган тадқиқотларнинг учта халқаро маълумотлар базасини қидириб топдилар, 26 901 та мақола топдилар ва 190 тасини мета-таҳлил учун ишлатдилар. Уларнинг барчаси 2003 йилдан 2021 йилгача, асосан Европа, АҚШ ва Осиёда, шунингдек, Африка ва Австралияда нашр этилган.
Улар туғилиш клиникаларида даволанган минглаб эркаклар маълумотларини таққосладилар ва баъзи натижалар ҳатто олимларни ҳам ҳайратда қолдирди.
“Аввалги тадқиқотларга асосланиб, биз 40 ёшдан кейин сперма сифати сезиларли даражада ёмонлаша бошлашини кутган эдик, бироқ бизнинг мета-таҳлилларимиз шуни кўрсатадики, бу ёш анча юқори бўлиши мумкин”, — деди нашр муаллифларидан бири доктор Анетте Сзабо.
"Аммо, албатта, бу оиланинг пайдо бўлишини кутиш керак дегани эмас, чунки бошқа муҳим кўрсаткичлар ҳам ёш билан ёмонлашиши мумкин", деб тушунтиради у.
Тадқиқотчиларнинг аниқлашича, чекиш ДНК парчаланишини ўртача 9,19 фоизга ошириши мумкин.
Атроф-муҳитнинг ифлосланиши сперма сифатига аниқ салбий таъсир кўрсатади. Кўриб чиқилган тадқиқотларнинг иккитаси Италиянинг атроф-муҳит ифлосланиши юқори бўлган минтақаларидан бирида сперматозоидларга салбий таъсир кўрсатди, иккинчиси эса гавжум чорраҳада транспортни бошқараётган политсия ходимларига худди шундай таъсир кўрсатди.
Мета-таҳлил шуни кўрсатдики, ҳавонинг ифлосланиши, пеститсидлар ёки инсектицидлар таъсири каби турли омиллар сперма ДНК парчаланишини ўртача 9,68 фоизга оширди.
Саломатлик ҳолати муҳим омил ҳисобланади
Сперматик шнурдаги томирларнинг кенгайиши бўлган варикосел парчаланишни ўртача 13,62 фоизга оширади. Глюкоза бардошлилигининг бузилиши ҳам худди шундай даражада таъсир қилади.
Ўсмалар эса парчаланишнинг 11,3 фоизга ошишига олиб келиши мумкин.
Хламидиоз ва ҲПВ каби инфекциялар сперма сифатига путур этказмайди, аммо бактериал ва бошқа СТИлар парчаланишнинг бироз ошишига олиб келади.
"Сўнгги йилларда классик миқдорий ва сифат хусусиятларидан ташқари, функционал, объектив параметрлардан фойдаланган ҳолда эркакларнинг туғилиш қобилиятини ўлчашга бўлган эҳтиёж ортиб бормоқда", деди Копа.
"ДНКнинг парчаланиши муҳим бўлиши мумкин ва бу тест 2021 йилдан бери расмий равишда халқаро тавсияларга киритилган. Бироқ, бепуштлик ва туғилиш қийматлари учун ҳали ҳам расмий стандартлар мавжуд эмас", дея қўшимча қилади у.
"Қоидага кўра, 25 фоиздан паст бўлган парчаланишни оптимал деб ҳисоблаш мумкин; бу кўрсаткичдан юқори бўлса, спонтан контсептсия эҳтимоли камаяди. 50 фоиздан юқори ИВФ муваффақияти ҳам камаяди ", дейди Копа.
Чекишни тўхтатиш, спорт билан шуғулланиш ва соғлом овқатланиш фарзанд кўришни режалаштираётганлар учун яхши бошланиш бўлиши мумкин, дейди экспертлар.
