Ҳадис ровийларининг айбларини очиқлаш ва бу борада имомларнинг сўзлари
Жарҳ ва таъдил фани ажойиб соҳа ҳисобланади. Бу фан борасида очиқ-ойдин «Аллоҳ таоло муҳаддисларнинг мижозига ҳадис фани юзасидан шунчалар қўполликни солиб қўйганки, уларнинг танқидий сўзлари ўта кескир ва қаттиқдир», дейилади. Улар баъзан ровийлар борасида қуйидаги сўзларни ишлатганлар:
Мусулмон шахс ғийбат ва чақимчиликдан узоқ бўлади
Чунки у Аллоҳнинг Китоби, Расулининг суннатидан иборат олий кўрсатмага бўйинсунади - у буюрган нарсани қилади, қайтаргандан қайтади. У Аллоҳ таолонинг ушбу оятини тиловат қилади:
Чақимчиликнинг гуноҳи кабира эканлиги ҳақида
Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуга бир кишининг чақимчилик қилиши хабари етиб келди. Шунда Ҳузайфа: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Чақимчи жаннатга кирмайди», деганларини эшитганман», деди.
Ғийбатга рухсат берилган ўринлар
Шариатнинг мақсадларини рўёбга чиқариш учун баъзи ҳолатларда бошқаларнинг нуқсонларини зикр қилишга рухсат берилади. Чунки мазкур мақсадларга эришиш учун шундан бошқа йўл йўқ. Улар олти ўриндан иборат бўлиб, бундай ҳолатда ғийбатнинг гуноҳи даф қилинади.
Ғийбатнинг рухсат этилган турлари
Бу бобда ғийбатнинг дуруст, яъни шариат олимлари жоиз деб рухсат берган, ҳатто баъзи ўринларда савобли бўлган турлари баён қилинади.
Ана улар нақдни суярлар
Дунёга динор-дирҳам қуллари бўлган кишилар бор. Улар - ҳақир, пасткаш, қорни ва чўнтагидан бошқа ғами йўқ одамлар. Улар - қўрқоқ, бахил кишилар, тиллари яхшилар ғийбати билан банд, қўллари хайру эҳсондан боғланган, қалблари қаттиқ, адоватга лим тўлган, дунёни севадилар, дунёга садоқат билан хизмат қиладилар, дунё учун кечалари ухламайди, бахилликни ўзларига шиор қилиб оладилар. Шунча йиғсалар ҳам - фақир, бўкиб есалар ҳам - қоринлари оч.
Мусулмон одам ғийбат ва чақимчиликдан узоқ бўлади
Чунки у Аллоҳнинг Китоби, Расулининг суннатидан иборат олий кўрсатмага бўйинсунади - у буюрган нарсани қилади, қайтаргандан қайтади. У Аллоҳ таолонинг ушбу оятини тиловат қилади:
Фосиқ ҳақида ғийбат йўқ
Фосиқ сўзи луғатда қобиқни тешиб чиқиш маъносини англатади. Шаръий истилоҳда эса, Аллоҳ таолонинг тоатидан чиқиб, маъсиятларни яширмай очиқ-ойдин бехижолат қиладиган одамга фосиқ, дейилади.
Султон ва ҳокимлар наздида ўз обрўсини ошириш
Баъзи кишилар султон ва ҳоким ҳузурида бошқаларни ёмонлаш эвазига обрў қозониш ниятида ғийбатчига айланади.
Хира пашшалар галаси
«Аллоҳ чивин ёки ундан-да ҳақир нарсалар ҳақида масал айтишдан ҳеч тортинмайди» (Бақара сураси, 26).