Ислом (875)
«Бугунги кунда сизга динингизни мукаммал қилиб бердим. Сизга неъматимни батамом қилдим. Ва сиз учун Исломни дин деб рози бўлдим». (Моида сураси)
Подкатегории
Бу исм юқорида шарҳланган ал-Алий маъносидадир. Лекин бунда бир оз зиёда олийлик маъноси бор.
Фулайҳ ибн Сулаймон Нофеъдан, у Ибн Умардан ривоят қилади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Ким таҳорат ҳилса ва икки кўли билан бўйнига масҳтортса, ҳиёмат кунида кишандан саҳланади”.
Юқорида айтиб ўтилган маълумотларга биноан Аллоҳ таолонинг нарсалардан таркиб топмагани ўз исботини топгач, Уни маълум бир сурат, дейиш мумкин эмас. Чунки сурат нарсалардан таркиб топгандир. Шунингдек, суратлар турлича бўлиб, бири иккинчисига қарама-қарши бўлгани ва Аллоҳ таолода ҳудусга далолат қилувчи нарсалар йўқлиги учун Аллоҳ таолода уларнинг жамланиши муҳолдир. Бир қисм иккинчи қисмдан афзал эмас. Чунки ҳар иккиси мақтов ва мазамматни ифодалашда бир-бирига тенгдир.
"Ишораи саббоба" - бу намозда ташаҳхуднинг "Лаа илааҳа иллаллооҳу" калимасини айтиш чоғида ўнг қўлнинг кўрсаткич бармоғини юқорига кўтаришга айтилади. Кўрсаткич бармоқ араб тилида "саббоба" дейилади.
Имом Аҳмад ва Абу Довудлардан нақл қилинган ривоятда Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Етмиш икки тоифа дўзахда ва бир тоифа жаннатдадир. Ва бу тоифа жамоатдир. Албатта, тезда менинг умматим орасида шундай қавмлар чиқадики, уларга бу бидъат-хурофотлар (тарқалиб) сингиб кетади. Бу худди қутуриш дардига чалинган инсонда ушбу дард унинг бирорта томиру бўғинини қолдирмай кириб боришига ўхшайди».
Изоҳ: Бу бобда Имом Муслим раҳматуллоҳи алайҳ учта ҳадис келтирган.
У махлуқотнинг ишларини тадбир қилиб, эгалик қилувчи, яъни бошқариб турувчи Зотдир. Валоят сўзи тадбир, қудрат ва феълни бажариш маъноларини англатади. Модомики шуларнинг барчаси жамланмаса, Унга ал-Волий исми қўлланилмасди.
Бу икки сифат ҳам нисбийдир. Албатта, зоҳир ҳам бир нарсага, ботин ҳам бирор нарсага нисбатан бўлади ва айни бир нарса бир жиҳатнинг ўзидан ҳам зоҳир, ҳам ботин бўлмайди. Балки, бир жиҳатдан, зоҳир бўлса, иккинчи томондан, ботин бўлади. Албатта, зоҳир бўлиш ва ботин бўлиш идрок этишга нисбатан қўлланилади.
Юқорида зикри ўтган ўхшашлик маъносини билиш билан Жаҳм Ибн Сафвоннинг «Аллоҳ таолони нарса деб бўлмайди. Чунки Аллоҳдан бошқа нарсалар нарса бўлатуриб, Аллоҳ таоло ҳам нарса бўлса, ўртадаўхшашлик бўлиб қолади», деган сўзининг ботил экани маълум бўлади.
Абу Ҳанифа (раҳимаҳуллоҳ) ва ҳанафий мазҳабига таъна қиладиганлар бу мазҳабни асосан учта нарсада айблайди( Зафар Ахмад Усмоний Таҳонавий. Фавоид фий улумил фиқҳ // Эълоус сунан. XIX жуз. - Байрут:Дорул фикр, 2001,- Б. 9101-9106.). Уларнинг барчаси ҳанафий мазҳаби вакилларини “Аҳли раъй”, мазкур мазҳабни эса “Раъй мактаби” деб аташдан келиб чиққан:
Билгилки, аввал бир нарсага нисбатан аввал бўлади, охир ҳам бир нарсага нисбатан охир дейилади. Бу икки сўз қарама-қарши маънода бўлиб, бир нарса иккинчи нарсага нисбатан ҳам аввал, ҳам охир бўлиши тасаввурга сиғмайди.
Жамоатнинг фойдалари ва унинг ҳикматлари ҳақида кўпчилик уламолар ёзишади. Шундай манбаларнинг энг гўзалларидан бири аллома Шайх Валиюллоҳ муҳаддис Деҳлавий ҳазратларининг баён қилганларидир. Аслида у зотнинг каломларини ҳеч қандай ўзгартиришсиз нақл қилиб келтиришим лозим эди, лекин мухтасар қилиш мақсадида, унинг хулосасини зикр қиламан:
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Ким Аллоҳнинг китобини ўрганиб, сўнгра ундаги нарсаларга эргашса, Аллоҳ уни дунёда залолатидан ҳидоятга йўллайди ва Қиёмат куни ёмон ҳисоб-китоб қилинишдан сақлайди», дедилар. Бошқа бир ривоятга кўра эса: «Ким Аллоҳнинг китобига эргашса, дунёда адашмайди ва охиратда бахтсиз бўлмайди», дедилар ва ушбу: «Ким Менинг ҳидоятимга эргашса, у йўлдан озмас ва бахтсиз бўлмас»,(Тоҳо сураси, 123-оят.) оятини тиловат қилдилар (Розийн ривоят қилган).