У мартабаси устида бирор мартаба бўлмаган Зотдир. Барча мартабалар ундан пастдир. Сабаби, агар «Алий» сўзи олийлик калимасидан олинган бўлса, олийлик пастликнинг муқобилидадир. Бу эса даража, тарақиёт каби ҳис этиладиган ҳолатлар ва барча бир-бирининг устига қўйилган нарсаларда билинади. Аммо ақлий мартабаларда ўзгача тартиб бор: маконда устунлиги бўлган ҳар бир нарсада маконий олийлик ҳам бўлади ва мартабада устун бўлган ҳар бир нарса учун олийлик ичида бир олийлик бўлади. Ақлий даражалар ҳам ҳиссий даражалар каби мавҳум тушунчадир.
Ақлий даражага мисол қилиб сабаб ва мусаббиб, фоил ва мафъул, қобил ва мақул, комил ва ноқис ўртасидаги тафовутни келтириш мумкин.
У озгина тоат учун кўплаб даражалар берадиган Зотдир. Саноқли кунларда (беш кунлик дунёда) қилинган амалга охиратда чексиз неъматлар ато этади.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳақда собит турди, у собитлик туфайли халқнинг муҳаббати ва Ҳақ таборака ва таолонинг ёрдами келди. У зот роҳимаҳуллоҳ “Қуръон махлуқлиги” масаласидаги миҳна ҳаракатларида ушланиб, ҳибсга олинди ва оёқларига кишан урилди. У ҳибсга ҳам, қилич билан ўлдирилишига ҳам парво қилмади. Лекин у ўз жисми қамчи зарбидан бўлган азобни кўтара олмай, ҳақиқатга бўлган сабри заифлашишидан қўрқди. Унга ҳақ узра собит туриш, Аллоҳ таоло йўлида бало ва азобга сабр қилиш ҳақида ҳеч ким ўйламаган кишилар тарафидан қўллаб-қувватлаш ҳақида сўзлар келди.
Маййитни қабрида Мункар ва Накир фаришталар саволга тутиши ҳақдир. Банданинг жасадига қабрида руҳининг қайтарилиши ҳақдир. Қабрнинг қисиши ҳақдир. Ҳамма кофирларга ва баъзи гуноҳкор мусулмонларга қабр азоби ҳақдир, бўлажакдир.
Маъмун - Абдуллоҳ Абул Аббос ибн ар-Рашид 170 (786-87) йили рабиул аввалнинг ўртасида жума кечаси туғилган. Шу кеча (амакиси) ал-Ҳоди вафот топиб, отаси халифа бўлган кеча эди. Онасининг исми Марожил умму валад бўлган (чўри). Уни туғиб, нифосида вафот этган. Ёшлигидан илм ўқиди. Ўз отасидан, Ҳушайм, Убайд ибн ал-Аввом, Юсуф ибн Атийя, Абу Муовия аз-Зарир, Исмоил ибн Улайя, Ҳажжож ал-Аъвар ва бошқалардан ҳадис эшитган.
Каломуллоҳни дилига жо қилганлар оддий мусулмонлардан маънавиятининг юксаклиги билан ажралиб туриши лозим. Қори шакл-шамойили ва феъл-атвори юқори савияда бўлиши, виқорли, оғир, сокин, сабр-бардошли бўлиши керак. Қуръони карим бўйруқларига амал қилиб, унда тақиқланган ишлардан ўзини узоқ олиб юриши зарур.
Шайх Юсуфхонтўра Шокиров 1926 йилда Қирғизистоннинг Тўқмоқ шаҳрида диндор, зиёли оилада таваллуд топган. Унинг йигитлик даври II Жаҳон уруши йилларида кечган. У урушнинг сўнгги ва урушдан кейинги тикланиш йилларида жамоа хўжалигида тракторчи бўлиб ишлаган. Илмли инсонлар фарзанди бўлган Юсуфхонтўра болаликдан диний илмларни ўрганишга рағбатли эди.
Барчамизга маълумки, ҳадис Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган гаплари ва қилган ишларидир. Шунга кўра, ҳадисларга эътиборли бўлиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган эътибордир. Ҳадисларни эҳтиром килиш Расулуллоҳ алайҳиссаломни эҳтиром қилишдир. Ҳадис илми бошқа илмлардан фарқ қилади. Шу боис, бу илмни ўрганишнинг ўзига хос одоб-ахлоқлари бордир. Муҳаддис уламолар ҳадис ўрганувчилар одобларини алоҳида баён қилиб ўтганлар: Улар қуйидагилардир:
Ғафур Ғаффор маъносида, лекин муболағанинг бир туридан чиқади, Ғаффордан эмас. Чунки Ғаффор қайта-қайта афв этмоқмағфират қилмоқнинг муболаға сийғасидир. Фаъъол сийғаси бир ишни кўп бажаришни ифодалайди. Фаъул вазнидаги сўз эса бир феълнинг янгиланиши, мукаммал бўлиши ва тўлиқ бўлишини ифодалайди. Демак, Аллоҳ таоло шундай Зотки, Унинг ғуфрони (кечиримлилиги) тўла-тўкис, комил бўлган Ғафурдир, токим мағфиратининг энг сўнгги даражасига етади. Бу борада сўз олдин ўтди.
Билгилки, азийм исми дастлаб жисмларга ишлатилган. Масалан, бу жисм азийм - катта, агар ўлчови кенгликда, узунликда, чуқурликда ундан кўпроқ сатҳга эга бўлса, анави жисм бунисидан каттароқ дейилади.
У Зот осийлар маъсиятини мушоҳада этиб, буйруғига хилоф ишлар бўлаётганини кўрса-да, интитрм олишга қодир бўла туриб ғазабланиб шошилмайди. Аллоҳ таоло бу хусусда бундай марҳамат қилган:
У яширин, ботиний хабарлардан ҳам воқиф Зотдир. У Зот мулкида бирор нарса жорий бўлса, бирор зарра ҳаракатга келса ёки тўхтаса, бирор жон изтиробда ёки хотиржам бўлса, шу онда хабардор бўлади.