«Кийимда ювишдан бошқаси жоиз бўлмайди. Гарчи нажосат қуриган бўлса ҳам. Чунки кийим (матосининг ораси) очиқ (юпқа) бўлгани сабабли нажосатнинг жуда кўп қисми унга сингади. Шу туфайли нажосатнинг қисмлари фақат ювиш билангина кетказилади».
Шарҳ: Агар нажосат матодан тикилган кийимларга тегадиган бўлса, гарчи у қуруқ бўлса ҳам, ювмаса, пок бўлмайди. Чунки нажосатнинг маълум қисми унинг ичига кириб кетган бўлиб, уларни фақат сув ва сув каби бошқа суюқ нарсалар воситасида чиқариш мумкин бўлади. Негаки матоларда қаттиқлик ва зичлик бўлмайди, балки улар бўш ва ғовак ҳолатда бўлади. Шу сабабдан нажосатнинг жузлари унга ниҳоятда мустаҳкам ўрнашади. Уларни кетказиш учун эса сув ва бошқа суюқликлардан фойдаланилади.
Маний нажосатдир. Агар у нам бўлса, уни ювиш вожиб бўлади. «Агар у кийимда қуриб қолса, уни ишқалаб ташлаш кифоя қилади». Бунга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Оиша розияллоҳу анҳога: «Агар (маний) нам бўлса, уни ювгин. Агар қуруқ бўлса, уни ишқалагин», деб айтган сўзлари далил бўлади.
Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ манийни пок деб айтади. Биз юқорида ривоят қилган ҳадис у кишининг хилофига ҳужжат бўлади.
Шунингдек, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кийим беш нарса сабабли ювилади», дедилар ва улар орасида манийни ҳам зикр қилдилар.
Агар маний баданга тегса, машойихларимиз наздида у ҳам ишқалаш билан пок бўлади. Чунки (манийнинг кийимга тегишидан кўра баданга тегиши кўпроқ) содир бўлади.
Имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллохдан нақл қилинган бир ривоятда маний фақат ювиш билан пок бўлиши айтилган. Чунки баданнинг ҳарорати (суюқликни ўзига) тортиб олувчидир. Шунга кўра (тери ичига кириб қолган нажосат қисмлари бадан ташқарисида қуриб қолган манийнинг) жуссасига қайтиб чиқмайди. Баданни эса ишқалаб бўлмайди.
Шарҳ: Фуқаҳолар ўртасида манийнинг пок ёки нопок экани борасида ихтилоф мавжуд. Ҳанафий уламолар наздида инсоннинг манийси нопокдир. Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ наздида эса инсоннинг манийси пок саналади.
Бошқа жониворлар орасида ит ва тўнғизнинг манийси билижмо нажас саналади. Лекин улардан бошқа ҳайвонларнинг манийси борасида уч хил қавл мавжуд:
Биринчиси - ит ва тўнғиздан бошқа гўшти ейиладиган ва ейилмайдиган барча ҳайвонларнинг манийси пок.
Иккинчиси - гўшти ейиладиган ва ейилмайдиган барча ҳайвонларнинг манийси нопок.
Учинчиси - гўшти ейиладиган барча ҳайвонларнинг манийси пок, гўшти ейилмайдиган барча ҳайвонларнинг манийси нопок бўлади.
Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ инсон манийси пок эканига Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни далил сифатида келтиради:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан кийимга теккан маний ҳақида сўрадилар. Шунда у зот: «У бурун балғами ва тупук кабидир. Уни бирор латта ёки изхир (ўсимлик) билан артиб ташлашинг сенга кифоя килади», деб жавоб бердилар».
Ушбу ҳадисда маний буруннинг балғами ва тупукка ўхшатилди. Албатта, бу икки нарса пок ҳисобланади. Демак, бу ташбехдан маний ҳам пок экани маълум бўлади.
Шунингдек, Оиша розияллоҳу анҳодан қуйидаги ҳадис ҳам ривоят қилинган:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиб турган пайтларида у зотнинг либосларидан манийни ишқалаб ташлардим» (Имом Абу Довуд ривояти).
Ушбу ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг маний теккан кийимда намоз ўқиганлари айтилмокда. Бу нарса манийнинг пок эканига далолат қилади. Чунки маний пок бўлмаганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай кийим билан намоз ўқимаган бўлар эдилар.
Бу масалада Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳнинг ақлий далили шуки, маний инсон пайдо бўлишининг асоси ҳисобланади. Пайғамбар алайҳиссаломлар ҳам шу нарсадан яратилганлар. Улардек улуғ зотлар нопок нарсадан яратилмайдилар.
Имом Молик раҳимаҳуллоҳ наздида маний нопок саналади. Лекин Имом Молик ва Имом Зуфар раҳимаҳумуллоҳ наздида маний теккан нарсани поклаш учун ювиш шарт бўлади. Яъни агар у кийимга тегса, ишқалаш билан пок бўлмайди.
Ҳанафий уч имом (Имом Абу Ҳанифа, Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммад раҳимаҳумуллоҳ) наздида агар маний нам бўлса, ювиш билан, агар у қуруқ бўлса, ишқалаш билан пок бўлади. Бунга далил Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган қуйидаги ҳадиси шарифдир:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар (маний) нам бўлса, уни ювгин. Агар қуруқ бўлса, уни ишқалагин», деб марҳамат қилдилар.
Мазкур ҳадис «Сунани Дорақутний» ва «Баззор»да қуйидагича келтирилади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кийимларидаги манийни, агар у қуруқ бўлса, ишқалардим. Агар нам бўлса, уни ювардим».
Мазкур далилларни қувватлайдиган яна бир ҳадис келтирилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳунинг олдидан ўтдилар. У бурун балғами теккан кийимини юваётган эди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сенинг балғаминг, кўз ёшинг ҳамда идишингдаги сувинг ҳам баробардир. Кийим фақатгина беш нарса сабабидан ювилади. Улар: пешоб, тезак, қон, маний ва қусуқ», дедилар».
Ушбу ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам манийни ҳам нажосатлар қаторида санаб ўтдилар.
Юқорида Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ манийнинг пок эканига иккита ҳадисни далил сифатида келтирди. Ҳанафийлар тарафидан бу далилларга қуйидагича жавоб берилади:
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисга жавоб шуки, мазкур ҳадис Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ўзига мавқуф бўлиб, у биз келтирган Оиша розияллоҳу анҳо ва Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳулардан ривоят қилинган марфуъ ҳадиснинг муқобилига ҳужжат бўлолмайди.
Бундан ташқари, «Иноя» соҳиби айтади: «Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳадисида маний бурундан оқадиган балғамга ўхшатилди. Лекин ундаги важҳи шабаҳ (яъни ўхшатилиш жиҳати) поклик эътиборидан эмас, балки шилимшиқ, ёпишқоқ бўлиш ҳамда ичига бошқа нарсани ўтказмаслик эътиборидандир. Яъни бурун балғами шилимшиқ бўлгани учун кийимга теккан вақтда кийимга ундан ниҳоятда кам суюқлик ўтади. Унинг ўзи қотган ҳолича қолади. Шунингдек, маний ҳам кийимга тегса, унинг ниҳоятда кам қисми кийимга ўтади. Маний бурун балғамига мана шу эътибордан ўхшатилган. Лекин шу ўхшашлик сабабли уни пок деб ҳукм қилиш дуруст бўлмайди.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадиснинг жавоби шуки, Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ унда
«Ваҳоланки, у зот (ўша кийим билан) намоз ўқир эдилар» деган лафзни келтиради. Лекин асл ривоятда у «Сўнгра у зот намоз ўқидилар» деган лафз билан келган. Яъни Оиша розияллоҳу анҳо: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кийимларидан манийни ишқалаб ташлар эдим. Сўнгра у зот намоз ўқирдилар», демоқда.
Бошқача қилиб айтганда, аслида бу ҳадис ҳанафийларнинг далили ҳисобланади.
Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ маний борасида келтирган ақлий далилга жавоб шуки, инсоннинг яратилиши фақат манийнинг ўзидан иборат эмас. Балки инсон то туғилгунга қадар алақа, музға каби турли босқичларни бошдан кечиради ва шундан сўнг мукаррам бўлган инсон шаклига келади.
«Ҳидоя» соҳиби айтади: «Агар маний баданга тегса, Мовароуннаҳр машойихлари наздида уни ишқалаш билан бадан пок бўлади. Чунки инсонда манийнинг кийимга нисбатан баданга тегиш ҳолати кўпроқ учрайди.
Имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллохдан нақл қилинган бир ривоятда: «Маний фақат ювиш билан пок бўлади, ишқалаш билан пок бўлмайди», деб айтилган. Чунки баданнинг ҳарорати манийни ўзига тортиб, шимиб олади. Мана шу шимиб олинган нажосатнинг қисмлари тери устида қуриб қолган манийнинг жуссасига қайтмайди. Баданни эса ишқалаб бўлмайди. Шунинг учун уни ювиш лозим бўлади.

Ҳикматуллоҳ Абиевнинг
"Ҳидоя шарҳи" китобидан