10 март куни Visa ва Mastercard халқаро тўлов тизимлари Россия банклари томонидан чиқарилган карталарига хизмат кўрсатишни расман тўхтатди.
Уч кундан бери дунёдаги енг йирик тўлов тизимларининг Россия карта эгалари улар орқали пул тўлай олмади ёки пул ололмади. Тўғри, фақат чет элда.
Босқинчи мамлакатда янги Visa ва Mastercard карталари чиқарилиши тўхтатилди. Муддати ўтган картани қайта расмийлаштириш ҳам мумкин эмас.
Катта умидларга қарамай, ушбу тўлов тизимларининг Россия бозоридан чиқиши диктаторлик мамлакати иқтисодиёти учун иқтисодий апокалипсисга айланмади.
Биринчидан, Россияда ушбу тўлов тизимларининг карталари билан тўлаш мумкин. Иккинчидан, руслар Хитойнинг UnionPay тўлов тизимидан фойдаланган ҳолда чет элда карталар билан тўлашлари мумкин.
Хитой тўлов тизими ҳақиқатан ҳам Путин режими тарафдорлари учун ҳаёт йўлими?
Visa ва Mastercardсиз ҳаёт
6 март куни дунёдаги энг йирик икки тўлов тизими - Visa ва Mastercard террористик давлат ҳудудида фаолиятни тугатганлигини эълон қилди.
"Биз ушбу қарор Россияда хизмат қилаётган ҳамкасбларимиз, мижозларимиз, шерикларимиз ва карта эгаларига таъсир қилишидан афсусдамиз. Бироқ, бу уруш ва тинчликка таҳдид бизнинг қадриятларимизга мувофиқ ҳаракат қилишимизни талаб қилади", деди Visa Бош Ижрочи директори Эл Келли.
Visa баёнотидан бир неча соат ўтгач, Mastercard шунга ўхшаш қарорни эълон қилди. Расмий равишда, Россия Федерациясида дунёдаги иккита энг йирик тўлов тизимининг сўнгги иш куни 10 март эди.
Бироқ, Россия банклари томонидан чиқарилган иккита тўлов тизимининг карталари босқинчи мамлакат Украина Қримини босиб олганидан ва Донбассда уруш бошланганидан кейин амалга оширган санкцияларга тайёргарлик туфайли мамлакат ичида хизмат кўрсатишда давом этади.
"Путин режими узоқ вақтдан бери изоляцияга тайёрланмоқда. 2014 йилда ЖСТ қоидаларига зид равишда у Миллий тўлов карталари тизимининг операцион ва тўлов клиринг марказини яратди.
Яъни, улар хориждан барча карта транзакцияларни мажбуран Москвага ишлашга ўтказишди" – изоҳ беради Олий Рада Молия қўмитаси раисининг ўринбосари Ярослав Железняк.
Ушбу карталар билан ички операцияларни босқинчилар ўзи амалга оширганлиги сабабли, уларнинг эгалари бу карталардан фойдаланишлари мумкин, аммо фақат Россияда.
Улардан бири Visa ёки Mastercard картаси билан чет элда, хорижий онлайн-дўконда тўлашни ёки Россия Федерациясида мавжуд бўлган хорижий хизматларнинг хизматлари учун тўлашни хоҳласа, бундай тўлов амалга оширилмайди.
Visa ва Mastercard – босқинчи давлат билан ҳамкорликни тўхтатган ёлғиз тўлов тиззимлари эмас. American Express ҳам Путин режими ва унинг вассалига бокот эълон қилди. Япон JCB Россия бозорини 14 марта тарк этади.
Россияда ишлашни давом эттираётган ягона глобал савдо тизими бу – Хитойга тегишли бўлган UnionPay. Хитой вакиллари террорчи давлат аҳолисига хизмат кўрсатишни давом эттириши тахмин қилинади.
Кўринишидан, хитойликлар тижорат манфаатларига амал қиляпти. Юқорида айтиб ўтилган тўлов тизимлари чиқарилгандан сўнг, UnionPay Россия Федерациясининг тўлов бозорида монополистга айланади. Бошқа сабаблар ҳам бор.
Нима бўлганда ҳам, тажовузкор мамлакатдан деярли барча тўлов тизимларининг олиб қўйилиши сабабли, руслар орасида муҳокама қилинадиган энг машҳур мавзулардан бири UnionPay картасини қаерда ва қандай чиқариш эди.
Парадоксал равишда диктатор Путин тарафдорлари дунё билан молиявий алоқаларини ва цивилизация афзалликларини йўқотишни хоҳламайдилар.
Кимга уруш, кимга эса даромад
UnionPay Россия бозорида биринчи йил ишлаётгни йўқ, бироқ, Путин режимининг "катта оға" Хитой билан ноз-карашма қилишига қарамай, у кенг тарқалмаган. Россиянинг 333 та банкидан атиги 10 таси Хитой тўлов карталарини чиқаради.
Mastercard ва Visa ишини тўхтатганидан сўнг, ушбу муассасалар русларнинг исталган жойда ҳисобланиши мумкин бўлган картага эга бўлиш истаги туфайли ҳақиқий шов-шувга дуч келишди.
Масалан, Газпромбанк 9 март куни 1 мингта жисмоний карта ва 3,7 минг виртуал карта чиқарган, гарчи Россиянинг Украинага ҳарбий босқини олдидан у ҳар ой ўртача 400 та UnionPay картасини чиқарган бўлсада.
Ҳозирча Россия Федерациясида Хитой тўлов тизимининг картасини олиш имкони Москвада Coca-Cola билан бигмак-меню олиш каби, яъни бу мумкин эмас. Буни UninPay картасини чиқаришга ҳаракат қилган Россия оммавий ахборот воситаларининг тажрибаси тасдиқлайди.
Маълум бўлишича, ушбу карталарни чиқариш ҳуқуқига эга бўлган банкларнинг аксарияти уларни чиқармайди. Баъзи муассасаларнинг веб-сайтларида уларни рўйхатдан ўтказиш ҳақида маълумот йўқ. Ушбу карталарни «Почта банк», Совкомбанк, Приморье банкидан олишнинг икони йўқ.
Россиянинг бошқа банклари тўлов карталарининг етишмаслигидан пул ишлашга ва уларни бериш учун катта тўловларни белгилашга ҳаракат қилмоқдалар.
Газпромбанкда Хитой тўлов тизими картасини расмийлаштириш 5 минг рубл (35 доллар атрофида), РСХБ банкида – 7 500 рубл (55 долл), "Санкт-Петербург" банкида – 10 минг рубл (70 долл).
Баъзи рус банклари UnionPay карталарини фақат улар билан иш ҳақи лойиҳалари бўлган мижозларга очадилар. Бошқа институтларнинг таъкидлашича, Хитой тўлов тизимидан картани олиш учун "кўпроқ вақт" керак.
Нима учун русларни Хитой тўлов карталари билан таъминлашда муаммо бор?
Путин режими ҳарбий тажовуз Россиядан энг йирик тўлов тизимларининг олиб чиқилишига сабаб бўлишини кутмаган эди. UnionPay да ҳам бундай "имконият ойнаси" пайдо бўлишини кутишмаган.
Россия Федерациясида инфратузилма ва моддий-техник имкониятларга эга бўлмаган ушбу тўлов тизими аҳолиси 140 миллион киши бўлган мамлакатнинг тўлов карталарини тезда алмаштириши эҳтимолдан йироқ эмас.
Энди тобора кўпроқ Россия банклари UnionPay га қўшилишга ва ушбу тизимнинг карталарини ёки Россиянинг Мир тўлов тизими билан биргаликда карталар чиқаришни ваъда қилмоқдалар.
Бироқ, ҳозиргача энг йирик банклардан атиги ўнтаси бундай имкониятга эга. Бинобарин, россияликлар нормал тўлов карталарини олиш учун кўп вақт ва пул сарфлашлари керак.
Хитой қутқарадими?
Хитойнинг UnionPay тизими дунёдаги энг йирик тўлов тизимларидан биридир. Фойдаланувчилар сони бўйича айрим йилларда дунёда биринчи ўринни банд этди. Бироқ, ушбу карталар эгаларининг аксарияти Хитойда яшайди.
Хитой ташқари, UnionPay карталари билан 179 мамлакатда тўлаш мумкин, шундай экан, назарий жиҳатдан россияликларнинг Хитой тўлов тизимига ўтиши туфайли Visa, JSB ва Mastercard Россия бозоридан чиқиш билан пайдо бўлган барча ноқулайликларни бартараф этиши мумкин.
Бироқ, бу фақат Россия тажовузи туфайли Ғарб санкциялари кенгаймаслиги шарти билан. Ҳозирча бундай эмас.
9 март куни Буюк Британия ташқи ишлар вазири Лиз Трасс Ақш Давлат котиби Энтони Блинкен билан учрашувда Россия Федерациясига қарши қўшимча санкциялар қўллаш режалаштирилганини маълум қилди. Хусусан, Россия банкларини SWIFTдан бутунлай узиш кўзда тутилган.
"Санкцияларимизни икки баравар оширишимиз керак. Бунга тезкор тақиқ ва G7 нинг Россия нефт ва газидан фойдаланишни тўхтатиши киради", деди Трасс.
Россиянинг еттита банки: "Открытие", Новикомбанк, Промсвязьбанк, "Банк Россия", Совкомбанк, Внешэкономбанк ва "ВТБ банк" SWIFTдан узиб қўйилди.
Ушбу муассасаларнинг мижозлари энди санкцияларга қўшилган ҳар қандай мамлакатда ҳатто UnionPay картаси билан ҳам пул тўлай олишини умид қилмайди.
Бошқа Россия банклари тез SWIFTдан узиб қўйилган тақдирда россияликлар хорижда бирон нарса учун тўлаш имконига эга бўлмайди.
"Мамлакат ва эмитент банк номи карта рақамига тикиб қўйилган бўлади, шу сабабли Ғарб молиявий тизимлари Россиядан эмитент банкларнинг UnionPay карталари билан амалга оширилган тўловларни рад этишлари мумкин.
Ғарб бундай қадам олса, бу мамлакатларда россияликлар учун ҳисоб-китоблар блокировка қилинади. Фақат санкцияларга қўшилмаган мамлакатларда тўловларни амалга ошириш мумкин бўлади", - дея изоҳлайди ICU Group молиявий таҳлилчиси Михаил Демкив.
Эҳтимол, шунинг учун баъзи рус иқтисодчилари UnionPay карталарини чиқаришга шошилишни маслаҳат бермайдилар.
Ахир, россияликлар ўз мамлакатларидан учиб чиқа олмасалар ва Ғарб онлайн-дўконлари, оқим ва бошқа хизматлар Европанинг марказида террор содир этган давлатда ишлашни тўхтатсалар, халқаро тўлов тизими карталарининг кимга кераги бор?
