Тарих (510)
«Бу мисралар Вавилондаги форсларнинг филини ўлдирган Мусаннага бағишланади».
Фараздок,
Мўтаз биллоҳ Муҳаммад ёки Зубайр Абу Абдуллоҳ ибн Мутаваккил ибн Мўътасим ибн Рашид. Туғилган йили 232 (847-46). Онаси - румлик жория, исми Қабиҳа бўлган. 252 йили Мустаин истеъфога чиқиши олдидан унга байъат берилди. Ёши 19 да эди. Илгари ҳеч ким унинг ёшида халифа бўлмаган.
Ал-Мўътазид биллоҳ - Аҳмад Абул Аббос Ибн валийюлахд (шаҳзода) ал-Муваффақ Толҳа ибн ал-Мутаваккил ибн ал-Мўътасим ибн ар-Рашид. 242 йил зулқаъда ойида туғилган. Ас-Сувлий 243 йил рабиул аввал ойида туғилган дейди. Онаси -канизак, исми Савоб ёинки Хирз ёки бўлмаса, Зирор бўлган. Унга 279 (892-93) йили амакиси Мўътамиддан кейин байъат берилди.
Мўьтамид алоллоҳ Абул Аббос ёки Абу Жаъфар Аҳмад ибн Мутаваккил ибн Мўътасим ибн Рашид, у 229 йили туғилган. Онаси румлик, исми Фитён.
Мутаваккил Алоллоҳ Жаъфар ибн Мўътасим ибн Рашид, онаси эса канизак (уммувалад) исми Шужо.
Муҳтади биллоҳ - солиҳ халифа. Муҳаммад Абу Исҳоқ ёки Абу Абдуллоҳ ибн Восиқ ибн Мўътасим ибн Рашид, онаси канизак, исми Умму Варда. Икки юз ўн нечанчи йили - бувасининг даврида туғилган. У 255 йили ражаб ойидан бир кеча қолганда байъат олган. Мўтаз олиб келиниб халифаликни ўзи унга топширмагунга (ўзи шахсан) қадар ҳеч ким унга байъат беришни хохдамади.
Мўътасим биллоҳ, Абу Исҳоқ Муҳаммад ибн ар-Рашид, 180 (796-797) йили туғилган. Бу Заҳабийнинг сўзи. Ас-Сувлий эса 178 йили шаъбон ойида туғилган дейди.
Амин Муҳаммад Абу Абдуллоҳ ибн ар-Рашид. У отасининг валиаҳди эди, шунинг учун халифа бўлди. Амин жуда ҳам хушсуврат, оппоқ, баланд бўйли, чиройли, ҳаддан ташқари кучли ва қўрқмас йигит бўлган. Айтишларича, у бир гал ўз қўли билан арслонни ўлдирган. У, фасоҳат, балоғат (таъсирли нутқ), адаб (назм) ва фазилатлар соҳиби бўлган. Лекин у бетадбир, исрофгар, ақлсиз, калтафаҳм ва раҳбарликка ярамайдиган одам эди. Халифалик байъатини олган куннинг эртасига биринчи қилган иши Мансур саройи ёнига тўп ўйнаш майдони қуриш бўлди.
Хорижийларнинг асосий қисми Наҳравон жангида тугатилган бўлса-да, жон сақлаб қолганлари турли вилоятларда ўз жамоаларини шакллантириш ҳаракатини бошлади. Улар халифага ҳам, Муовия розияллоҳу анҳуга ҳам бўйсунишни истамас эди.
Ҳоди Абу Муҳаммад Мусо ибн ал-Махди ибн ал-Мансур. Унинг онаси барбар аёли, умму валад (чўри) эди, исми ал-Хайзурон бўлган.
Бу сулҳ ҳижрий олтинчи йилнинг охири, зулқаъда ойида тузилган. Унинг сабаби: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккага умра қилиш учун кетаётганларини мусулмонларга эълон қилдилар. Натижада тақрибан бир минг тўрт юз кишилик муҳожир ва ансорлардан иборат катта жамоат у зотга эргашди. Одамларга жанг қилиш учун эмас, Байтуллоҳни зиёрат қилиш учун кетаётганларини билдириш учун йўлда умра учун эҳром боғлаб, Маккада сўйиш учун олган ҳадя - қурбонлик чорваларини олдиларида ҳайдаб бордилар.
Унинг сабаби, Ибн Саъд ва бошқаларнинг ривоятига кўра, мусулмонларга савдогарлар орқали румликлар катта қўшин тўплагани ва ударга румнинг қўл остида бўлган Луҳам ва Жузом қабилаларидан иборат насроний арабларнинг ҳам қўшилганлиги хабари етиб келди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам эса уларга қарши чиқишга амр қилдилар. Табароний ривоят қилишича, Рум лашкарининг адади қирқ мингта бўлган. Бу ғазот ҳижрий тўққизинчи йилида бўлиб, ёз фасли эди. Ҳарорат жуда баланд эди. Мадина мевалари ғарқ пишган палла эди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам одатда ғазотга чиқишдан олдин бошқа томонга чиқмоқчи эканликларини эълон қилар, амалда эса кўзлаган томонга юрар эдилар. Бу гал одатларига хилоф равишда одамлар яхшироқ тайёргарлик кўришлари учун айни чиқиладиган тарафни эълон қилдилар.