Дунёга тиббиёт, таълим тизими, гигиенанинг элементар тушунчаларини берган бу улкан жонли макон (ислом цивилизацияси) қандай қилиб асрлар давомида турғунликка ботди.

Ёзувчи Холида Адиб хоним Туркиядаги ушбу илмий турғунликни шундай тавсифлаб берганки, шу жойда уни нақл қилсак мақсадга мувофиқ бўлур эди. У шундай дейди:

Эҳтимол, бу мусулмонлар аниқ жавоб топа олмайдиган саволлардан биридир. Бу савол мусулмонларни, айниқса, илмий инқилоб асрида безовта қилади. Илм-фан ва техникада мусулмон бўлмаган мамлакатларнинг тобора тараққий этиб бораётганини кўриб-туриб шуни таъкидлаш жоизки, нафақат Ғарб мамлакатлари, балки мусулмон бўлмаган Осиё ҳам тараққий этиб бормоқда - мусулмонлар шу аснода қанчалик орқада қолаётганини тобора англаб етмоқда.

Келинг, гапни кўпайтирмай саволни кўндаланг қўяйлик: нима учун мусулмонлар кучсиз? Ижтимоий жабҳада дейсизми, сиёсий ёки иқтисодии масаладами – фарқи йўқ – мусулмонлар аҳволи мақтагудай даражада эмас. Сабаб?  Сабаба битта -  илм. Илм ва фандаги турғунлик!.   Замон шиддат билан ўтиб бормоқда, тараққиёт тасаввурга сиғмас даражада ривожланмоқда. Бунда мусулмонлар ҳиссасига келсак, муаммо бор бўйи билан намоён бўлади...