Муовия ва Абу Зарр Ғифорий ўртасидаги ихтилоф воқеаси
Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу халифалигининг иккинчи ярмида Куфа, Басра ва Мисрда халифа сиёсатидан норози бўлган фитначи гуруҳлар пайдо бўлди. Улар халифа Усмон розияллоҳу анҳуга бир неча ишларда айб қўйдилар. Шундай айбловлардан бири машҳур саҳобий Абу Зарр Ғифорий розияллоҳу анҳу билан боғлиқ эди. Фитначилар халифани Абу Зарр Ғифорийни Рабзага сургун қилганликда айблаганлар.
Ихтилоф ҳақидаги ҳадис
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Бир куни жуда иссиқ вақтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бордим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир оят устида тортишаётган икки кишининг овозини эшитиб, олдимизга чиқиб келдилар. У зотнинг юзларида ғазаб билиниб турарди. Шунда у зот: «Сизлардан олдингилар айнан Китобда ихтилоф қилганлари сабабли ҳалок бўлишган эди» (Имом Муслим ривоят қилган).
Ихтилафун-Ихтилоф
Таърифи
1. Ихтилоф сўзи луғатда [ихталафа] феълининг ўзаги бўлиб, иттифоқнинг зиддидир. "Лисонул араб" китобида бу борада келган қавлларнинг хулосаси шуки: "Икки иш ихтилофли бўлди" дегани "Бири-бирига қарама-қарши бўлди" маъносини англатади. Тенг бўлмаган нарсаларнинг барчаси ихтилофлидир.
Ихтилоф одоби
Фақиҳлар орасида ихтилоф бўлиши табиий иш экани юзасидан уларнинг орасида чиқадиган хилофлар одоб билан йўлга қўйилиши зарур бўлади. Ихтилоф одобига риоя қилиш юксак одоблардан бўлиб, унинг қадрини қадри юксак кишиларгина тушуниб етадилар. Шу боис қадимги уламоларимиз бу масалада ҳам илмий изланиш олиб борганлар ва керакли китобларни ёзганлар. Уларда асосан ихтилоф одоби қоидаларини баён қилганлар. Мисол учун, қуйидаги қоидаларни зикр ва шарҳ қилганлар:
Рафъул-ядайн
Бу масала ҳам кўплаб тортишувларга сабаб бўлгани ҳаммамизга маълум. Авваллари ҳамма Ҳанафий мазҳабига амал қилар ва ҳеч ким намозни бошлаш пайтидаги такбири таҳримадан бошқа пайтда икки қўлини кўтармас эди. Ҳамма номозхонлар тинчгина, қўлдан келганича ўз намозларини адо этиб юрар эдилар.
Аҳли сунна ва жамоатни тарк қилиш тойилиш ва азобдир
Биз жамоатни ҳақ ва тўғри деб, тафриқани тойилиш ва азоб, деб биламиз.
«Омийн»ни намозда овоз чиқармай айтиш афзалми ёки овоз чиқариб айтишми?
Ушбу сарлавҳа қилиб олинган масала ўзаро ихтилофларнинг энг машҳурларидан бири десак, муболаға қилмаган бўламиз. Албатта, бизда бу масала айни шу тарзда ўртага қўйилгани йўқ. Балки намозда «омийн»ни овоз чиқариб айтиладими ёки йўқми, тариқасида қўйилди.
«Омийн»ни намозда овоз чиқармай айтиш афзалми ёки овоз чиқариб айтишми?
Ушбу сарлавҳа қилиб олинган масала ўзаро ихтилофларнинг энг машҳурларидан бири десак, муболаға қилмаган бўламиз. Албатта, бизда бу масала айни шу тарзда ўртага қўйилгани йўқ. Балки намозда «омийн»ни овоз чиқариб айтиладими ёки йўқми, тариқасида қўйилди.
Ихтилоф илми
Шариат рухсат берган ихтилофлар ҳам ўз-ўзидан юзага келавермаган. Ҳар ким бу борада хаёлига келган нарсани айтиб, қилавермаган. Бу ишларнинг барчаси тартиб-қоида билан, одоб-ахлоқ билан йўлга қўйилган. Бора-бора уламоларнинг фиқҳдаги хилофлари бўйича алоҳида илмий йўналиш пайдо бўлди.
Хилофий масалаларга амал қилиш
Муқаллид ихтиёр ва таҳаррий ўртасида бўлиши