Туркияда яқинда рўй берган зилзила пайтида кўплаб биноларнинг қулашига олиб келган қурилиш қоидаларига риоя қилмаслик юзасидан норозилик кучаймоқда. Би-би-си табиий офат пайтида қулаган янги қурилган бинолар ҳақидаги маълумотларни текширди.
Малатядаги уйлардан бирининг қурилиши ўтган йили якунланган, ижтимоий тармоқларда "бино энг сўнгги зилзила хавфсизлиги стандартларига мувофиқ қурилган" деган эълон тарқалди.
Шунингдек, эълонда ишлатилган барча материаллар ва маҳорат "юқори синф" эканлиги айтилган.
Эълонни энди топиб бўлмайди, бироқ бир неча киши рекламанинг ўзи ва видеоси скриншотларини олишга муваффақ бўлди ва уларни Интернетга жойлаштирди. Скриншотларда кўрганингиз компания веб-сайтидаги ўхшаш рекламалар услубига мос келади.
Порт шаҳри Искендерунда яна бир турар-жой биноси жиддий шикастланган.
Унинг ишлаб чиқарувчиси 2019-йилда қуриб битказилган қурилишни акс эттирувчи расмни жойлаштирди. Би-би-си қулаган бино сурати компания томонидан олинган блокнинг реклама суратидаги жойлашувга мос келишини тасдиқлади.
Биз изоҳ олиш учун қурилиш компанияси билан боғландик ва ҳозирча жавоб олмадик.
Би-би-си томонидан ҳам тасдиқланган яна бир расмда Антакядаги яна бир уй 2019 йилда қуриб битказилган.
Биз ушбу турар-жой мажмуасининг 2019 йил ноябрь ойида бўлиб ўтган очилиш маросими видеосини топдик, унда қурилиш компанияси эгаси шундай дейди: "Гуклу Бахче" лойиҳаси жойлашуви ва қурилиш сифати жиҳатидан бошқаларга нисбатан ўзига хосдир".
Мутахассисларнинг фикрича, охирги зилзила кучли эканлигига қарамай, барча қоидалар бўйича қурилган бинолар омон қолиши керак эди.
"Ушбу зилзила пайтидаги силкинишларнинг максимал кучи ҳалокатли эди, аммо бу яхши қурилган биноларни вайрон қилиш учун етарли бўлганлигини аниқ айтиш мумкин эмас", дейди Лондон Университет коллежининг фавқулодда вазиятларни режалаштириш ва бошқариш профессори Девид Александер.
"Кўп жойларда силкинишлар максимал даражадан камроқ бўлган, шунинг учун биз қулаган минглаб биноларнинг деярли барчаси зилзила содир бўлган тақдирда ҳеч қандай оқилона кутилган қурилиш қоидаларига бардош бера олмайди, деган хулосага келишимиз мумкин", деб қўшимча қилади Александер.
Қурилиш меъёрларига риоя қилмаслик
Туркия 1999 йилда Измитда 17 минг кишининг ҳаётига зомин бўлган кучли зилзиладан сўнг қатъий хавфсизлик стандартларини жорий қилди. Улар табиий офатлардан кейин ҳам, охирги марта 2018 йилда кучайтирилди.
Охирги қоидаларга кўра, зилзила хавфи юқори бўлган ҳудудларда қурувчилар темир панжара билан мустаҳкамланган юқори сифатли бетондан фойдаланишлари керак. Устунлар ва тўсинлар ер силкинишидан келиб чиқадиган силкинишларни самарали қабул қилиш учун тақсимланиши керак.
Бироқ, бу қоидаларга тўлиқ амал қилинмайди.
"Муаммонинг бир қисми шундаки, мавжуд биноларни модернизация қилиш жуда кам амалга оширилади, янги биноларда эса қурилиш меъёрлари яхши амал қилинмайди", дейди профессор Александр.
Мисол учун, Японияда - зилзила хавфи юқори бўлган бошқа мамлакатда - жуда қаттиқ қурилиш меъёрлари амал қилади. Қурилиш хавфсизлиги талаблари бинонинг ишлатилишига ва унинг зилзила хавфи юқори бўлган ҳудудларга яқинлигига қараб фарқланади.
Нега меъёрларга яхши амал қилинмайди?
Туркия ҳукумати вақти-вақти билан қурилиш амнистияларини эълон қилади. Моҳиятан, бу хавфсизлик стандартлари сертификати бўлмаган биноларни қуриш учун жарима тўлашдан қонуний озод қилишдир.
Бундай амнистиялар 1960-йиллардан бери жорий қилинган (охирги марта 2018 йил).
Ҳукумат танқидчилари узоқ вақтдан бери бундай амнистиялар катта зилзила содир бўлган тақдирда ҳалокатга олиб келиши ҳақида огоҳлантириб келади.
Туркия жанубидаги зилзиладан жабр кўрган ҳудудларда 75 мингта бино қурувчилари шундай амнистияга эга бўлдилар, деди Туркия муҳандислар палаталари иттифоқи ва архитекторлар ва шаҳарсозлик палатаси Истарбул бўлими раҳбари Пелин Пинар Гиритлиоғлу.
Охирги фалокатдан бир неча кун олдин турк оммавий ахборот воситалари парламент янги қурилган бинолар қурувчиларига янада кўпроқ имтиёзлар берадиган янги қонун лойиҳасини маъқуллаш арафасида эканлигини хабар қилди.
Жорий йилнинг бошида геолог Жалол Сенгор тектоник плиталар ёриқлари туфайли парчаланиб кетган мамлакатда бундай қурилиш амнистияларини жорий этиш жиноятга тенг эканлигини айтди.
2020 йилда Измир вилоятида содир бўлган ҳалокатли зилзиладан сўнг ББC Турк хизмати журналистлари Измирдаги 672 минг бино амнистияга олганини аниқлади.
Худди шу мақолада журналистлар Туркия Атроф-муҳит ва урбанизация вазирлигининг Туркиядаги биноларнинг ярми - деярли 13 миллиони қоидаларни бузган ҳолда қурилгани ҳақидаги изоҳига иқтибос келтирган.
Охирги зилзилалардан кейин Туркиядаги қурилиш стандартлари бўйича изоҳ олиш учун Атроф-муҳит ва шаҳарсозлик вазирлиги билан боғландик ва қуйидагича жавоб олдик: "Маъмуриятимиз томонидан қурилган битта бино ҳам қулагани йўқ. Тезлаштирилган зарарни аниқлаш ишлари жойларда давом этмоқда".
