Сўнгги пайтларда Путин гўёки Совет Иттифоқини тикламоқчи деган гаплар фаол тарқатилмоқда. Гўё унинг омборида маълум бир "СССР 2.0" лойиҳаси бор. Мана, Сиёсий бюро 2.0, мос равишда, унга қўшимча равишда, бу йиллар давомида у тарбиялаган янги геосиёсий лойиҳа бўлиши керак. Аммо, биласизки, хоҳиш ва имконият ҳар доим ҳам мос келмайди. Путин мисолида бу одатий симуляция лойиҳаси. Путин жамоаси стратегик тоифаларда эмас, фундаментал тушунчаларда эмас, балки бир лаҳзалик манфаатлар ҳақида ўйлагани сабабли тизимли бир жиддий нарсага эга бўла олмайди. Путин бир лаҳзалик сўровларни амалга оширишда ёрдам бериши керак бўлган масалаларни ҳал қилади. Бундай ҳолда, у ўзининг шахсий хавфсизлигини кафолатлаш ва у билан ҳисоблашиш масаласини ҳал қилади.
Биринчидан, СССР – модерн лойиҳасидир. Айтганча, биринчи босқичда Совет Иттифоқига технологик, дипломатик ва иқтисодий ривожланишида фаол ёрдам берган Америка Қўшма Штатлари каби. Агар Америка Қўшма Штатлари Маяковский ва Есенин борган замонавий лойиҳа бўлган. Улар бу мамлакатни, уни муваффақиятли саноатлаштиришдан ҳайратда қолганлар. Бу яхши ҳаёт излаб минглаб Янги Дунёга отланган муҳожирларнинг турли иқтисодий, тадбиркорлик ва сиёсий ташаббусларини амалга ошириш учун платформа эди.
Шу нуқтаи назардан, Москва АҚШга муваффақиятли лойиҳа сифатида қаради. Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин ўсиб улғайган совет ва постсовет одамлари нега АҚШга тушунарсиз жазава билан қарашларини кўпчилик тушунмайди. Ваҳоланки, Россия ва СССР ҳеч қачон Қўшма Штатлар билан тўғридан-тўғри урушмаган. Аксинча, ҳар сафар Америка Қўшма Штатлари ёрдамга келди: Совет ҳокимиятининг бошида, 21-йилда Волга бўйида очарчилик пайтида, Иккинчи Жаҳон уруши пайтида ленд-лиз орқали.
Ҳа, совуқ уруш, дунёни бўлиш тамойилига асосланган қарама-қаршилик бор эди. Лекин бу қарама-қаршилик ҳам анъанавий хусусиятга эга, яъни келишув мавжуд эди. Сталин, кейинроқ Хрушчев ва Брежнев капиталистик ва социалистик дунёлар ўртасида таъсир доираларини тақсимлаш тўғрисида келишиб олдилар. Шунинг учун бу ерда ҳамма нарса унчалик аниқ эмас.
Менимча, буларнинг барчасининг асоси шундаки, Қўшма Штатлар Россия учун шундай альтер-эго ҳисобланади. Ва ҳар қандай альтер-эго сингари, у ўзининг қиёфадоши ёки сиз уни кўзлайдиган нарса - сизнинг кумирингиз билан ички келишмовчиликнинг кескинлигини келтириб чиқаради. Эсингизда бўлса, Жон Леннонни ўлдирган машҳур ақлдан озган Марк Чепмен бўларди. Кўпчилик шундай қилади. Улар қандайдир йўл билан ўзлари топинадиган, севган ва илоҳлаштирган шахсга нисбатан нафрат импульсини яратадилар.
Тахминан худди шундай нарса Россия Федерациясининг ҳозирги сиёсий раҳбарияти билан содир бўлмоқда, улар ўзларининг маълум бир нафратларини АҚШга "сажда қилиш", "илоҳийлаштириш" тамойили орқали ифода этадилар. Қўшма Штатлар гипер-империя бўлганлиги, улар долларни босиб чиқариши сабабли, бу "тепадаги ёруғ шаҳар" ҳисобланади (Инжилдаги бу ибора сиёсий ҳаётда мустаҳкам ўрин эгаллаган).
Европа мураккаброқ макон, у тубдан фарқ қилади. Эски қитъа, тўғрироғи оролда жойлашган Буюк Британия Янги Дунёга нисбатан оналик кенгаши вазифасини бажаради. Аслида, Америка Қўшма Штатларининг проекцияси Британия тожини инкор этишдан туғилган.
Иккинчидан, катта лойиҳа яратиш учун ғоя керак.
Большевикларда шундай ғоя бор эди. Бу Ленин, Троцкий ва радикал большевиклар кун тартибининг бошқа вакиллари томонидан тарбияланган, маромига етказилган ва амалга оширилган ғоядир. Булар сиёсий жиҳатдан тузилмаган, аммо онг ва дунёқараш шакли орқали аниқ ифодаланган Катта Радикал Клуб вакиллари эди.
Чекист либералларда бундай нарса йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас. Путин Ленинни ёмон кўради. Ленин бу - одатий радикал, Путин эса либерал чекист. Бу КГБ тизимини тарк этиб, ўзларининг гибрид мафкуравий ва сиёсий маконини шакллантирган алоҳида турдаги одамлардир.
“Либерал” деганда, бу қандайдир Навалний ёки қандайдир Чубайслар, деб тасаввур қилмаслигимиз керак. Буларнинг барчаси ушбу тартибнинг ҳаётига қаратилган. Либерализм нима? Бу шу ерда ва ҳозир ҳаётни эгаллаш, шунингдек, бу қисқа муддатли ҳаётда инсоннинг барча тамойиллари ва имкониятларини амалга оширишдир.
Анъанавийлик тарафдорлари бошқача фикрлайди. Улар қандайдир тарзда қўшилиб, “сингиб кетиш” мумкин бўлган буюк Борлиқ мавжудлигига ишонишади (сўфийлар орасида буни “фано” – сингиб кетиш; баъзи мистик насроний оқимлари буни – “диссолюция” деб аташади). Яъни улар воқеликни мистик тарзда идрок этадилар.
Бу ҳаётнинг афзалликларини кўзайдиган одамлар - бу либераллардир. Классик либераллар борки, улар Адам Смит, Миль, Дьюи (Дьюи прагматизм фалсафий йўналиши вакили) анъаналарига амал қиладилар. Либерал чекист эса бу янада паст даража, чунки уларнинг вазифаси қўриқчи маконини, Гулагни яратиш бўлиб, бу ерда шунчаки одамларни қамоққа ташлаш ва уларнинг қандайдир «қаймоғи»ни олиш мумкин.
Учинчидан, катта лойиҳа фақат глобал инқироз шароитларида бўлиши мумкин.
Ушбу лойиҳа Совет Иттифоқи сифатида амалга оширилиши учун бир қанча сабаблар бирлашиши керак. Агар Биринчи жаҳон уруши натижаларидан кейин жаҳон тизими қулаб тушмаганида эди, унда бу содир бўлмаган бўларди, бироқ эслатиб ўтмоқчиманки, бир вақтнинг ўзида бир нечта йирик империялар, жумладан: Россия империяси, Австрия-Венгрия империяси, Усмонийлар салатанати ва Германия империяси қулаган. Ва бу тузилмалар харобаларида янги сиёсий институтлар пайдо бўлган.
Ҳозир шунга ўхшаш нарса йўқ. Ҳақиқатан ҳам инқироз бор. Аммо бу ўтиш инқирози, тизим бир формациядан иккинчисига, бир цивилизация ва технологик тартибдан иккинчисига, янгисига - олтинчига ўтади. Шу маънода, Россия ўчоққа ташлаш учун, сўйиш учун берилган жуда заиф бўғин бўлиб қолмоқда. Бу ерда, шартли қилиб айтганда, чўян зарб қилиш учун сизга маълум миқдорда энергия керак бўлади, ўша кўмир кокси керак бўлади. Бу кучли эриш нуқтасини шакллантиради.
Россия у ерга ташланган, лекин бу жуда "қурбонлик" бўлгани учун эмас, балки Путин, аслида, чиқинди материал эканлиги ва уни тизими цивилизациядан чиқариб ташлаши сабабли. Албатта, у буларнинг барчасини у тушуниб турибди, шунинг учун ҳам тепинади. У СССР 2.0 ни қайта тиклашни хоҳлаётгани ҳақидаги ғоя улар жуда яхши кўрадиган реквизитлар, махсус операциялар режимидир: парда, симулякр яратиш ва кейин уларни ташқи ва ички аудиторияга "едириш".
Ўз вақтида Путин тартибсизлик ва вайронагарчиликни, яъни можарони “сотиш”га қарор қилган эди. Чунки у бошқа ҳеч нарсани "сота олмайди", чунки нефт, газ ва бошқа ҳамма нарса энди бир-бирини алмаштириши мумкин. Ҳозирда бу масала устида катта Тизим фаол ишламоқда.
Ва биз биламизки, олтинчи технологик укладга ўтиш, бошқа нарсалар қатори, янги иқтисодий воқеликнинг пайдо бўлишини англатади, биринчи навбатда, бу яшил энергиядир. Энергия ресурсларининг анъанавий ва классик шаклларидан воз кечиш учун инқироз керак. Одамларда шок, катарсис-фалокат шакллантириш керакки, улар бунга руҳан тайёр бўлсин.
Атроф-муҳит муаммолари, аслида, бир диндир. Бу худди ўша янги дин, лекин у замонавий инсоннинг руҳига мос келади. У кўпроқ ўзи, психоментал, жисмоний ва генетик саломатлиги ҳақида қайғуради.
Путин эса жуда ифлос, "индустриал" ҳамма нарсани ўзида мужассам этган: 19-аср, крепостнойлик, нефт, кўмир, ўрмонларни кесиш ва бошқалар. Шунинг учун унга керак. Ва ҳеч ким, Достоевский каби, "чақалоқнинг кўз ёшларини тўка олмайди". Албатта, Путин ўзини тутиб, шундай демоқчи: «Йўқ, йўқ, мен ажойиб лойиҳани, мутлақ "адолат" ҳудудини қайта яратмоқчиман».
Аммо сиз буни қайта тиклай олмайсиз, чунки сиз Лениндан нафратланасиз, матбуот котибингиз Песковнинг оғзидан биз учун идеал бошқарув шакли Николай даври, Биринчи ёки Иккинчи Николай даври эканлигини таъкидлайсиз. Уларнинг иккаласи ҳам яхши якун топмади - биринчиси Қрим урушидаги мағлубият билан, иккинчиси эса Биринчи жаҳон урушидаги мағлубият, тахтдан воз кечиш ва қатл этиш билан якун топди. Шунинг учун, бу ерда қуйидагиларни тушуниш керак: бу гапларнинг барчаси қуруқ гап, ҳеч қандай асоссиз.
Россиянинг нормал ҳолатга кириши учун ягона имконият - бу радикал, инқилобий кун тартиби. Аммо Путинсиз.
РУСЛАН АЙСИН
Абу Муслим таржимаси
