Хотиралар ҳақида гап кетганда, биз одатда ҳамма нарсага биринчи навбатда ўз халқимиз нигоҳи билан қараймиз. Яқинда Иккинчи Жаҳон уруши мисолида ўтказилган тадқиқот бу нимага олиб келиши мумкин эканлигини кўрсатади: ким ўзини ғолиб деб, ким эса мағлуб деб билади.
Жон Кеннеди бир пайтлар қуйидаги сўзларни айтган дейишади: "Ғалабанинг отаси юзта, мағлубият эса – одатда етимдир". Ушбу фикр қанчалик тўғри эканлигини Вашингтон университети вакилларининг Иккинчи Жаҳон урушига бағишланган яқинда ўтказилган тадқиқот натижалари кўрсатади.
Олимлар Гитлерга қарши коалиция таркибига кирган саккиз мамлакатда улар Адольф Гитлер Германияси устидан қозонилган ғалабага қўшган ҳиссасини фоиз нисбатида қандай баҳолаши ҳақида сўров ўтказдилар. Эслатиб ўтамиз, коалиция таркибига АҚШ, Буюк Британия, СССР, Франция, Канада, Австралия, Янги Зеландия ва Хитой кирган. Агар уларнинг ғалабага қўшган ҳиссасини сарҳисоб қилсак, 300 фоиздан ортиқ кўрсаткичга эга бўламиз.
Ўз мамлакатининг урушдаги муҳим роли ҳақида кўпроқ Россия аҳолиси гапиради: уларнинг фикрига кўра, СССРнинг ғалабага қўшган ҳиссаси 75% ташкил қилган. Бироқ, инглизлар ва америкаликлар ҳам ўз мамлакатларига 50% дан кўпроқ улуш беришади. Дарҳақиқат, ғалабанинг отаси юзта бўларкан.
Бироқ мағлубиятнинг ҳам отаси юзта бўлиши мумкин
Бундан ташқари, тадқиқотчилар олти йил давомида Иккинчи Жаҳон уруши давомида нариги томонда урушган Германия, Италия ва Япония аҳолисидан ўз мамлакатларининг урушга қўшган ҳиссаси ҳақида ўхшаш савол беришди. Бу ҳолатда гап ютқазганлар ҳақида борганлиги сабабли, бошқача натижа кутиш мумкин эди, чунки одатда ҳеч ким мағлубият учун жавобгарликни ўз зиммасига олишни хоҳламайди. Бироқ, ютқазганлар ҳам ўз мамлакатларининг ролини юқори баҳоладилар: уларнинг учаласи улуши 140%ни ташкил этди. Шундай қилиб, Иккинчи Жаҳон урушидаги мағлубиятни "етим" деб аташ шарт эмас.
Тадқиқотчилар ушбу ҳодисани таъкидлаганидек, қандай қилиб бу "жамоавий миллий нарциссизм" ўринга эга бўлиши мумкин? Умуман олганда, одамлар ўзларини ва ўз гуруҳларини ғолиб деб билишга мойил бўлади. Тарихий воқеалар ҳақида гап кетганда, бунга шуни ҳам қўшиш мумкинки, ҳар бир халқ кейинчалик келажак авлодларга етказилиши керак бўлган маълум бир нуқтаи назарни қабул қилади.
Инсон хотираси нимадир таъкидланадиган, бошқаси борасида сукут сақлаб ўтиладиган маълум бир шахсий воқеага асосланади - ва шу билан маълум бир айнан ўхшашлик пайдо бўлади. Муайян бир одамнинг хотиралари ўзига хос нуқтаи назар билан боғланганлиги сабабли, бутун халқ ҳам жамоавий хотиралар тузоғига тушиб қолишади, эксплуататсия ҳақида гапиришдан хурсанд бўлишади ва ёқимсиз дақиқалар ҳақида сукут сақлашади, оғир кунларни шараф билан бошдан кечирган ёки бу оғирликлар орқали етказилган ҳиссий жароҳатлардан азият чеккан ўғлиларининг бардошлилигига қойил қолишади. Шундай қилиб, ўз айбини тан олишда қисман эгоцентрик элемент ҳам бўлади.
Ғарб мамлакатлари америка нуқтаи назарини қўллаб-қувватлайди
Тадқиқотнинг яна бир натижаси бизнинг шахсий нуқтаи назаримиз бизга қанчалик таъсир қилишини кўрсатади: ғарб мамлакатлари аҳолиси америкаликларнинг ғалаба учун қўшган ҳиссасини Совет Иттифоқи ҳиссасига қараганда анча юқори баҳолайдилар. Бунда икки мамлакатнинг йўқотишлари бунинг аксидан далолат беради: АҚШ Иккинчи Жаҳон урушида 400 мингдан сал ортиқ аскар йўқотди, СССР эса – қарийб 10 миллион кишини. Национал-социализмга карши курашда туб бурилиш нуқтаси бўлган битта Сталинград жангининг ўзида америкаликлар бутун уруш давомида йўқотган аскарлардан деярли икки баравар кўп совет аскарлари ҳалок бўлди. Тадқиқот натижалари шуни исботламоқда: гап ғалаба ҳақида ёки мағлубият ҳақида бўлишидан қатъи назар, барчамиз "нарцисс" бўламиз - ҳар бир киши ўзини асосий деб ҳисоблайдиган юзта отадан бири.
Манба: (Frankfurter Allgemeine Zeitung, Германия)
