Владимир Зеленский Туркияга уруш пайтида ва нисбатан қисқа вақт ичида иккинчи марта ташриф буюрди ва бу ҳозирги қийин вазиятда ҳар икки томон учун бу алоқалар муҳимлигини яна бир бор таъкидлайди. Охирги марта олти ойдан сал кўпроқ вақт олдин, 2023 йил 7 июлда бўлган. Ва фақат кун тартибидаги фарқдан, бу вақт ичида вазият қанчалик ўзгарганлиги ҳақида хулоса чиқариш мумкин.
Бу жуда узоқ вақт олдин бўлганга ўхшайди, лекин президентларнинг ўша учрашувидан сўнг Россия ҳужумларидан ҳимояланаётган Мариуполда сўнгги мудофаа позицияларидан сўнг асирга тушиб қолган «Азов» полкининг командирлари Украинага қайтишди. Бу ҳолат ўша пайтдаги рус тарғиботчиларини қаттиқ ғазаблантирди.
Ўшанда Эрдўған «Украина, албатта, Натога аъзо бўлишга лойиқдир» деганди. Бу ташкилотда жуда алоҳида мавқега эга бўлган НАТО аъзосининг муҳим баёноти эди. Ва, албатта, Украинада машҳур «Байрактар»ларни ишлаб чиқарадиган завод қуриш тўғрисидаги келишувнинг мустаҳкамланиши ҳарбий-техник ҳамкорликнинг таъсирчан ҳақиқати эди.
Украинага қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини денгиз орқали экспорт қилишга имкон берадиган дон коридорини қайта тиклаш алоҳида муҳим мавзу бўлди. Биз аллақачон билганимиздек, Россия бу масалани Анқара билан муҳокама қилишдан бош тортди ва Украина Россия қора денгиз флотини акваториянинг ғарбий қисмидан қувиб чиқарган денгиз ҳужуми дронлари ёрдамида уни мустақил равишда ҳал қилишга мажбур бўлди.
Маълум бир маънода, бу ташриф аввалгисининг мантиқий давоми бўлди. Зеленский Истанбул кемасозлик заводига ташриф буюрди ва у ерда Украина учун қурилаётган иккита корветни кўздан кечирди ва шу тариқа тобора кучайиб бораётган Туркия билан мудофаа ҳамкорлиги мавзусини давом эттирди. "Қора денгиз хавфсизлиги ҳар икки мамлакат, бутун минтақа ва глобал озиқ-овқат хавфсизлиги учун умумий муаммодир", деб ёзди Украина президенти учрашувдан олдин Х тармоғида.
Кўпчилик, айниқса Россиядагилар Эрдўған ва Зеленский матбуот учун ёпиқ учрашувда нима ҳақида гаплашганини билишни хоҳлашади, аммо фақат Туркиянинг ҳарбий асирлар ва ҳибсга олинган тинч аҳолини, шу жумладан Қрим Татарларини озод қилишда ёрдами ҳақида саволлар яна кўтарилганлиги очиқ айтилган. Бу одамлар рўйхати Эрдўғанга топширилди.
Шунингдек, Туркия президенти яна бир бор Россия таклиф қилинадиган тинчлик саммитини ташкил этиш ва ўтказишда ёрдам беришга тайёрлигини билдирди. Украина президентининг бу борадаги позицияси маълум ва у учрашувдан сўнг шундай деди: «Тинчлик формуласини тўлиқ амалга ошириш учун давлатингиз раҳбариятининг тинчлик саммитида кўрсатилишига Туркиянинг алоҳида ўрни муносибдир», — дея Зеленский катта ҳамкасбига ҳурмат кўрсатди, аммо аниқлик киритди: «Биз ҳамма нарсани тўсиб қўядиган, йўқ қиладиган ва ўлдирадиган одамларни қандай таклиф қилишингиз мумкинлигини кўрмаяпмиз. Биз натижаларга эришмоқчимиз. Натижа - Украина учун адолатли тинчлик. Шунинг учун, аввало, цивилизациялашган давлатлар режа ишлаб чиқади ва шундан кейингина адолатли дунёни хоҳлайдиган Россия вакилларини жалб қилади».
Қизиғи ва муҳими шундаки, Владимир Зеленскийга бу сафарда Мудофаа вазири лавозимида асли мусулмон ва қрим-татар Рустем Умеров ҳамроҳлик қилган. Умеровга таржима керак эмас эди, вазир гапирадиган беш тил орасида туркча ҳам бор. Мудофаа вазирликлари томонидан давлатлараро даражада бир қатор ҳужжатлар имзоланди ва алоҳида компаниялар даражасида келишувларга эришилди.
Бундан ташқари, Украина ва Туркия ўртасидаги иқтисодий ҳамкорликни осонлаштирадиган қарорлар қабул қилинди.
Россия Украинада уруш бошлаганидан кейин миллионлаб одамларнинг бошига тушган улкан бахтсизликни тўхтатиш учун кўплаб давлатларнинг ўта саъй-ҳаракатлари талаб қилиниши ва Туркия бунда муҳим роль ўйнашни хоҳлаши ва ўйнаши мумкинлиги ҳаммага аён. Президентларнинг сўнгги учрашуви, албатта, ютуқ бўлмади ва уфқда кутилган тинч ечим учун Туркияда ҳам, бошқа мамлакатларда ҳам бундай учрашувлар яна қанча кераклигини ҳеч ким айта олмайди. Бу истиқбол йўлида эзгулик кучларини бир дақиқа ҳам тўхтатмаслик керак.