Ҳижобофобия - бу мусулмон кийими, жумладан, ҳижоб, чадор, ниқоб ва паранжа кийган аёлларни камситишни билдирувчи атама. Ҳижобофобия исломофобиянинг жинсга хос тури ҳисобланади.
Бир версияга кўра, ҳижобофобия феномени сифатида бошланиши 1989 йилда Францияда l’affaire du voile ("Вуаль иши") билан боғлиқ. Ўшанда давлат мактабларидаги ҳижоблар, муслима аёлларнинг жамиятдаги ўрни, шариат ва мусулмон халқларининг миллий урф-одатлари ўртасидаги тафовутлар ҳақида саволлар туғилди. Франция жамиятига "исломий таҳдид" ва исломофобия, шунингдек, давлат институтларининг қатъий дунёвийлиги ҳақидаги баҳслар ҳам шу ерда қўшилди.
Сиёсатшунос Винсент Гейссернинг фикрича, ҳижобофобия 11-сентябрь хуружларидан кейин кенгайиб кетган, буни жамоат жойлари ва давлат идораларида ҳижоб кийишни тартибга солувчи ва чекловчи қатор қонунлар тасдиқлайди.
Америка фуқаролик эркинликлари иттифоқи маълумотларига кўра, ҳижоб кийган аёлларнинг 69 фоизи, ҳижобсиз мусулмон аёлларнинг 29 фоизи камида бир марта камситилиш ҳолатларини қайд этган.
Ҳижобли аёллар кўзга кўринарлилиги туфайли кўпинча мусулмонларга қарши ҳужумларнинг асосий нишони бўлишади. Кундалик даражада ҳижобофобия мусулмон аёлларни ҳақорат қилишда, рўмолларини йиртиб ташлашда намоён бўлади. Шунингдек, рўмол ўрашлари тақиқланади, таъқиб қилинади, ишдан бўшатилади, жамоат жойларига кириш тақиқланади ва камситилади. Талабалар ва ўқувчи қизларга таълим муассасалари ҳудудида рўмол ўраш тақиқланади. Буларнинг барчаси баъзи аёлларнинг қўрқувдан ёки танишларининг босимидан қочиш учун исломий либос кийишни тўхтатишига олиб келади. Шу билан бирга, кўплаб мусулмон аёллар, ҳатто ўзини ҳимоя қилиш учун буни қилишга чақирилганда ҳам, ҳижобдан воз кечмайди.
Аммо муаммо шундаки, ҳижобофобия давлат сиёсати даражасига кириб боради ва бир қатор мамлакатларда мусулмон аёлларнинг кийим танлаш ҳуқуқларини чекловчи қонунлар аллақачон қабул қилинган.
Ғарбда ҳижоб ва аёллар ҳуқуқлари масалаларида икки томонлама стандартлар
2017 йил 14 мартдаги Европа Адлия судининг қарори иш берувчиларга ҳижоб каби "ходимларга кўринадиган диний рамзларни кийишни тақиқлаш" имконини берди. Натижада, ўша йили Франция ва Бельгиядан келган икки аёл ҳижобларини ечишдан бош тортгани учун ишдан бўшатилди.
Баъзи ҳолларда жамоат жойларида исломий либослар тақиқланган. Бурқа 2010 йилда Испанияда маҳаллий қонунлар билан тақиқланган эди, аммо бу қонунлар 2013 йилда Испания Олий суди томонидан бекор қилинишни бошлади. 2011 йилда Францияда қабул қилинган юзни яширишга тақиқ қизғин муҳокамаларга сабаб бўлди. 2018 йилда Австрияда юзларини ёпиш тақиқланди, бу ҳатто тутун ва чанғи ниқобларини кийгани учун одамларга жарима солишга мажбур бўлган полиция томонидан ҳам танқидга сабаб бўлди.
2018 йил октябрь ойида Австрия болалар боғчасидаги болалар учун рўмол ўрашни тақиқлади. Ташаббускорларнинг сўзларига кўра, тақиқ болаларни оилавий босимдан ҳимоя қилиш билан боғлиқ. Квебекда давлат ходимларига, шу жумладан ўқитувчиларга иш жойида кипа, ҳижоб ёки салла каби диний кийим кийиш тақиқланади.
Ҳижобофобиянинг яна бир мисоли ФИФА томонидан 2011-2014 йиллардаги бош кийимлар учун тақиқдир. Бу бир қатор ҳолларда спортчи аёлларнинг рўмол ўрашлари сабабли спорт мусобақаларида қатнашиш ҳуқуқидан маҳрум бўлишига олиб келди. Футбол бўйича Эрон аёллар терма жамоаси 2012-йилги Олимпиада ўйинларидан ҳижоб кийган футболчилари туфайли дисквалификация қилинган эди.
Шу билан бирга, айрим мамлакатларда расмийлар ҳижоб кийишни истаган аёлларга норасмий босим ўтказаётгани ҳақида хабарлар бор. Қозоғистонда бундай кийим кийишга расман тақиқ йўқ, бироқ расмийлар бундай кийинган муслима аёлларни камситиш учун бир қатор чораларни қўллайди.
Аёллар кийимлари ҳақида гап кетганда, ҳар кимнинг ўз фикри бор – мода дизайнерларидан тортиб қайноналар, йигитлар, сиёсатчилар, кўчадаги тасодифий одамларгача, деб ёзади Мониа Мазиг.
Бу фикрлар китоблар, фильмлар, қонунлар, қизғин оилавий мунозаралар, кўчадаги ҳақоратлар ва ҳатто 2015 йилда Канадада ўтказилган федерал сайлов кампанияларининг мавзусига айланиши мумкин. Агар ҳали ҳам шубҳангиз бўлса, 2016 йил ёзида Францияда буркини (леггинс ва капюшонли кўйлакдан иборат чўмилиш костюми) кийган мусулмон аёлларга пляжларга ташриф буюриш тақиқланган "буркини тақиқланиши" ҳақида ўқишингиз мумкин. Аммо ҳижоб (рўмол) ёки ниқоб (юз пардаси) кийган аёллар ҳеч ким уларга қандай кийинишни ўргатишини хоҳламайдилар.
Квебек, Канада, Франция ёки бошқа жойларда қайд этилган сиёсий қарорлар иккита асосий далил билан оқланади. Бу "муқаддас" дунёвийлик ёки аёлларни озод қилиш ва феминизмнинг эзгу мақсади.
"Дунёвийлик афсонаси" ва бу Ғарб жамиятларида аёлларга қандай қилиб кўпроқ ҳуқуқ келтирганига келсак, мен буни Джоан Уоллах Скоттга қолдираман, у бу мавзуда кўп ёзган ва яқинда нашр этилган «Секс и секуляризм» китобида дунёвийлик аргументини йўқ қилади.
Феминистик далилларга келсак, шахсий тажрибам ва фикрларим билан ўртоқлашаман.
Мусулмон аёллар уларга нисбатан зулм қилинмаётганлигини, ҳижоб ёки ниқоб кийиш ўз танлови эканлигини қаттиқ ва баланд овозда эълон қилсалар ҳам, улар жиддий қабул қилинмайди ёки умуман эшитилмайди.
Шахсан мен ўзимга нисбатан, айниқса аёллардан кўплаб шарҳларни тинглашимга тўғри келган. Менга зулм қилинганимни, мен буни ўзим кўрмаётганим ёки патриархал исломчилар (отам, акам ва/ёки эрим) миямни ювгани ва мен буни сезмаганимни айтишди (эҳтимол, ўша пайтда мен докторлик диссертациясини ёзиш билан банд эдим).
Бугунги кунда, "Вақт тугади" ва #MeToo ҳаракати даврида, ўзларининг салбий тажрибалари ҳақида айтиб берадиган аёлларнинг ҳикояларига ишониш вақти келди. Аёлларнинг ақл-идрокига ва уларнинг қарорларига ишониш билан боғлиқ муаммолар, ҳатто улар маълум бир мамлакатда умумий қабул қилинган меъёрларга риоя қилмаса ҳам, бизда ҳали ҳам мавжуд эмас. Биз иккиюзламачилик даврида, икки томонлама стандартлар кенг тарқалган даврда яшаяпмиз. Улар, айниқса, феминизмни улар учун фойдали бўлганда ишлатадиганларни яхши кўрадилар.
2018 йилнинг февралида 29 аёл Эронда кўчада туриб, ҳижобларини ечишга қарор қилишди. Шу тариқа улар 1979 йилги Ислом инқилобидан кейин аёллар учун мажбурий бўлган ҳижобга қарши норозилик билдиришди.
Ижтимоий тармоқларда бу аёлларни "қаҳрамонлар", норозиликларини эса "жасорат" деб аташган."Мен ушбу таассурот уйғотадиган спектаклни Ғарб бошқарганига қатъий ишонганимга қарамай, мен бу ҳаракатларни жасоратли деб биламан. Бироқ, бошқа томондан, Зунера Исҳоқ Канада ҳукуматини ниқобда фуқаролик қасамёдини қабул қилишга чақирганида, уни ижтимоий тармоқларда "жасоратли" деб аташмаган. Аксинча, Канаданинг ўша пайтдаги Бош вазири Стивен Харпер, унинг ҳукумати энди бундай амалиётга йўл қўймаслигини ва ниқоб кийиш "шаффоф эмас", жамият учун очиқ эмас ва аслида аёлларга қарши маданиятга асосланган" деб айтди.
Феминизмни ўзларига фойдали бўлганда қўллайдиганлар иккиюзламачилигининг яна бир мисоли, соч учун воситалар сотиш бўйича L’Oréal кампаниясида биринчи бўлиб ўранган мусулмон модели Амина Хоннинг мисолидир. Бир неча соат ўтгач, у Исроил ва унинг фаластинликларга нисбатан сиёсатини қаттиқ танқид қилган эски твитлари қайта пайдо бўлгач, ишдан бўшатилди. Ҳижоб кўп миллатли корпорациялар томонидан қўлланилиши ва шу тариқа, масалан, l’Oréal ёки H & M учун мижозларни жалб қилиш ва даромад олиш учун бошқа маркетинг воситасига айланганига шубҳа қилсам ҳам, феминизм ҳақидаги катта сўзларга қарамай, мен ҳайратда қолдимки, Ғарбда аёл ўз фикри учун жим қолишга мажбур бўлди.
Эрон ёки Саудия Арабистонида (аёллар боши ва танасини ёпишлари шарт бўлган бошқа давлатлар) аёллар ўзларининг ҳижоб, рўмол ёки ниқобларини ечишга қарор қилганларида, улар ўз эркинликларини йўқотиб, ниқобларини йўқотишлари ва уларнинг ҳаёти хавф остида қолиши мумкин деб менга эътироз билдирилиши мумкин. Буюк Британиядаги Амина Хон шунчаки ишдан ёки автобусга чиқиш ва Квебекдаги жамоат кутубхонасига ташриф буюриш имкониятидан маҳрум бўлди. Қўшиламан. Биз олмани апельсин билан эмас, балки олма билан солиштиришимиз керак. Аммо шуни ҳам унутмаслигимиз керакки, оқибатлар биз яшаётган демократик давлатлар ҳолатига боғлиқ ва агар аёллар ташқи кўриниши учун ишдан бўшатилса ва жамоат жойларидан ҳайдалса, бу уларнинг ижтимоий ва иқтисодий маргиналлашувига олиб келади, бу эса иккинчи даражали ҳақиқат эмасдир.
90-йилларда мен ўсган мамлакат Тунисда аёллар ҳижоб кийгани учун таъқибга учраган. Улар полиция ходимлари томонидан зўрланган, оғзаки ва жисмоний тажовузга учраган, қамоққа тушган ва баъзилари ҳатто вафот этган. Ўтган йили Ҳақиқат ва қадр-қиммат комиссияси баъзи омон қолганларнинг даҳшатли ҳикояларини тинглади. Бу йиллар давомида бу аёлларнинг азоблари ошкор этилмади. Ўша пайтда Тунис режимининг асосий иттифоқчилари ва тарафдорларидан бири бўлган Франция бу аёлларни ҳеч қачон "мард" ёки "қаҳрамон" деб атамаган ёки уларни ҳимоя қилиш учун феминизмдан фойдаланмаган. Улар ўз ҳолатига ташлаб қўйилганди.
Канадалик-еронлик ижтимоий-маданий антрополог ва Монреалдаги Конкордия университетининг антропология бўйича фахрий профессори Ҳома Худфар ислом инқилобигача Эрон аёллари Шоҳ диктатураси остида қандай яшаганлиги ҳақида ёзади. У шоҳ ҳижобни "замонавийлаштириш" учун тақиқлаганида қанча эронлик аёллар жабр кўрганини айтади. Кўпчилик аёллар кўчага чиқишни тўхтатдилар, чунки улар боши очиқ бўлишни хоҳламадилар. Улар мулоқот қилишни тўхтатдилар ва жамоат ҳаммомлари каби жойларни зиёрат қила олмадилар, уйдан ташқарида ишлай олмадилар, шунинг учун ижтимоий ва иқтисодий мавқеини йўқотдилар.
Мақсадим у ёки бу танловдан бирини танлашни ҳимоя қилиш ёки ҳижобни ечишдан кўра қийинроқ ёки дадилроқ деб баҳслашиш эмас. Ҳар икки ҳаракат йўналиши аёллар яшайдиган мамлакатларга қараб қийин ва хавфли қарорлардир. Бироқ, худди ўша "феминизм" баъзи ҳаракатларни оқлаш ва бошқаларни қоралаш учун қандай қўлланилиши мени жуда хавотирга солади. Мен аёлларнинг қарорлари ва ҳикояларини жиддий қабул қилиш вақти келди деб ўйлайман. Биз қайси аёлларни тинглашга арзийдиган ва кимнинг ҳикоялари бошқаларга қараганда жасурроқ эканини танлай олмаймиз.
