Балконда салқинлаб турган мандарин ва тирик арча дарахти ҳиди, бокалларда шампан виноси ва қувноқ қўшиқлар, оливье салати ва шоколадларининг таъми. Совет Иттифоқида Янги йилни қандай нишонлаганини эслаган ҳар бир киши бу ҳис-туйғуларни яхши билади.
Расмий равишда, Янги йил байрами Совет фуқароларига фақат 1935 йилда қайтарилган ва фақат 20 йилдан кейин кенг тарқалган. 1 январь фақат 1947 йилдан дам олиш кунига айланди ва шундан кейингина СССР аҳолиси уни муносиб нишонлаш имкониятига эга бўлди.
Совет даврида тўкин дастурхон ҳар қандай байрамнинг ажралмас атрибути бўлганлиги сабабли, Совет Иттифоқининг аксарият фуқаролари карта тизими ниҳоят бекор қилинганда ва дўконларда етарли миқдорда озиқ-овқат пайдо бўлгандан кейингина чинакам нишонлай бошладилар.
Бундан ташқари, Совет Янги йили, аслида, шаҳар байрами эди. Бу тушунарли: қишлоқ аҳолиси учун 31 декабр ва 1 январ кунлари бошқа қиш кунларидан фарқ қилмайди. Мажбурий кундалик қишлоқ ишларини бажаришдан бош тортиш мумкин бўлса ҳам, бу йиллик байрам учун эмас, балки жуда камдан-кам ҳолларда, масалан, тўй ёки бола туғилиши муносабати билан бўларди.
Шу боис Янги йилни нишонлашнинг умумхалқ анъанаси ҳақида фақат 1960-йилларнинг бошидан бошлаб, мамлакатда шаҳар аҳолисининг салмоғи қишлоқ аҳолиси улушидан ошиб кетганидан сўнг гапириш мумкин. Бундан ташқари, 60-йилларда, Хрушчевнинг "илиқлик" даври бошланиши билан шахсий ҳаёт ва шахсий байрамлар ҳуқуқи нафақат тан олинди, балки расмий мафкуранинг бир қисмига айлана бошлади. Янги шаҳарлар ва фабрикалар қуришга шошилган ёш мутахассислар оқими эса ўзлари билан Янги йилни нишонлаш анъанасини олиб келди.
Ушбу анъананинг биринчи таркибий қисми биринчи миллий каналда эфирга узатилган «Голубой огонек» кўрсатувчи Янги йилнинг ажралмас қисми эди. 1964 йилдан бери у ҳар йили янги йил дастурига айланди ва йигирма йил давомида ушбу теледастурнинг қўшиқлари ва ҳазиллари Совет Янги йил байрамига ҳамроҳ бўлган.
1976 йилдаги иккинчи анъана "Тақдир ҳазили ёки қушдай енгил бўлинг" фильми эди. Элдар Рязановнинг комедияси нафақат Янги йил байрами билан мустаҳкам боғланган (у ҳар йили намойиш этилган), балки янги йил учун уйни безашнинг баъзи анъаналарининг манбаи бўлиб хизмат қилган.
Учинчи анъана янги йил дастурхонига қўйилган таом - "буюртма" деб аталадиган нарса эди. Умумдавлат миқёсида Янги йил байрамини нишонлашнинг гуллаб-яшнаши 70-йилларнинг ўрталарида уларнинг етишмаслиги билан содир бўлганлиги сабабли, маҳсулотларнинг асосий манбаи иш жойида чиқарилган "буюртмалар" эди. Анъанага кўра, "буюртма" таркибига бир ёки икки банка шпрот, бир қути шоколад, бир шиша "совет шампани", дудланган колбаса, «филли» ҳинд чойи, «Лимонные дольки» мармелади ва баъзан бир банкача қизил икра кирарди. Шу билан бирга, мандаринлар янги йил лаззати сифатида қабул қилина бошлади: СССР бу меваларнинг асосий қисмини Марокашдан экспорт шаклида олиниб, ҳосилнинг асосий қисми у ерда ноябрь-декабрь ойларида пишиб етиларди.
Совет ҳукумати фақат 1935 йилдан кейин янги йил учун уйда жонли арча ўрнатиш одатимини яна тарғиб қила бошлади. Сотиш учун арчалар махсус ўстирилганлиги сабабли, улар ҳам нисбатан кам эди ва шунинг учун улар қулай вақтда эмас, балки биринчи имкониятда сотиб олинди. Янги йилга бир ярим-икки ҳафта қолганда, тантанали равишда сотиб олинган, ип билан боғланган арчаларини метрога кўтариб юрган одамлар шаҳарларда одатий ҳол эди.
Ва, албатта, "Бу - Янги йилга!" ибораси. Машҳур иборани СССР давридаги Янги йил анъаналари билан боғлаш мумкин. Худди шу умумий танқислик Совет фуқароларига байрам арафасида эмас, балки лекин имконият пайдо бўлганда керакли нарсаларни сотиб олиш кераклигини ўргатди, уни бир жойда сақлаб турган яхшироқ эди. Озиқ-овқат музлатгичда ёки балконда сақланган, нарсалар шкафларда ёки антресолда, арча эса деразадан ташқарида осилган ёки бир хил балконда сақланган. Деярли барча оила аъзолари байрам учун кимга нима берилишини билишарди, лекин бу қувончни камайтирмади: янги нарсаларни олиш имконияти уларни хурсанд қиларди.
Телевизор экранида "Тақдир ҳазили… " нинг сўнгги титрлари сузмоқда, музлатгичда шампан виноси ўз соатини кутмоқда, столга "буюртма" шпрот ва колбаса, шунингдек, доимий «оливье» ва «пўстин остидаги сельд» салати (тез тайёрланадиган, тўйимли ва кам сонли маҳсулотлардан фойдаланилади) . Меҳмонлар уйда пиширилган пирог, торт ёки бошқа мазали нарсаларни олиб келишади. Ахир, ўтада пул ташлаб безатилган стол ҳам Совет Янги йил анъанаси эди. Байрам одатда кенг дўстлар даврасида нишонланди - бу қулайроқ ва соддароқ эди.
Байрам столидан туриб кўпчилик чой ва торт ичишдан олдин қорбўрон ўйнаш учун кўчага чиқарди. Кўпинча компаниялар уйнинг турли қаватларида айланиб юрарди. Айниқса, уй бирон-бир идорага ёки корхонага тегишли бўлса. Бундай ҳолда, кўпчилик аҳоли бир-бирларини биргаликда ишлашдан яхши билишарди. Бу вақтга келиб, болалар одатда аллақачон ухлаб қолган бўларди: январда Янги йил мактаб таътиллари вақти бўлса-да, болаларга ярим тундан кейин ҳам узоқ вақт ўтиришга рухсат берилмасди.
Худди оливье ва мандарин каби, анъанавий Янги йил "арча байрами" - мактаб ўқувчилари учун декабр ойининг ўрталаридан январ ойининг ўрталарига қадар шаҳар Маданият уйларида ўтказилган театрлаштирилган томошалар ўтказиларди. Спектаклларнинг даражаси ташкилотчилар қандай санъаткорларни топа олишига боғлиқ эди, аммо "арча байрами" га ташриф буюришдан энг муҳим завқ совғалар - нафис картон қутиларга қадоқланган шоколад тўпламлари эди. Энг яхши ва асосий "арча байрами" Кремл Конгресслар саройида ўтказилган дарахт ҳисобланади. Бунинг учун чипталар деярли бепул сотилмайди, лекин корхоналар ўртасида менежерлар ва ишлаб чиқариш раҳбарларига тарқатилди. Ушбу "Рождество дарахти" даги чиқиш даражаси энг юқори, совғалар эса энг бой эди. Ҳар йили улар учун Кремл минораларининг кичик нусхаларини акс эттирувчи ноёб пластик қадоқлаш йўлга қўйилган. Аммо бошқа "арча байрамлари" ҳам болаларни хурсанд қиларди - биринчи навбатда совғалар туфайли. Кўпинча болалар тўпламдан лаззатланишларнинг фақат бир қисмини олишди ва ота-оналар Янги йил арафасигача энг яхши ширинликларни сақлаб қолишди.
Кекса одамлар ҳали ҳам Янги йилни носталгтя билан эслашади. Кеч турғунлик даврида мактаб ўқувчилари бўлганлар Янги йил олдидан кунларни тўлдирган қувончли кутишни яхши эслашади. Ахир, бу танқис овқатларни татиб кўриш, совға сифатида янги нарсаларни олиш ва дўстлар билан ҳеч қандай сиёсий оҳангларсиз (1 май ёки 7 ноябр каби) мулоқот қилиш имконияти эди! Эҳтимол, айнан ўзининг сиёсатдан ташқари эканлиги туфайли Янги йил энг орзу қилинган ва қувончли байрам эди.
Абу Муслим тайёрлади
