Ўзбекистон мусулмонлари идораси асосчиси
(1858-1957)

Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон103 1858 йилда Тошкент шаҳрининг Ҳазрати Имом (Ҳастимом) маҳалласида таваллуд топган. Отаси Абдулмажидхон ибн Юнусхон эшон кўп йиллар Тошкентдаги Мўйи Муборак мадрасасида мударрислик
қилган. Эшон Бобохон саводини отасининг қўлида чиқаради, сўнг
амакиваччаси, Бекларбеги мадрасаси мударриси Баҳодирхон махдум ибн Муҳаммадхон эшон қўлида таҳсилини давом эттиради. Уни олти яшарлик пайтида, онасининг вафотидан сўнг, бобоси Юнусхўжа эшон ўз қарамоғига олади (1864 й.). Кейинчалик бефарзанд аммаси Бибисорага фарзанд қилиб беради. Ўн икки ёшга тўлганида уни Бухорога, Мир Араб мадрасасида ўқишга юборишади. Мадрасадаги таҳсили давомида унинг дунёқараши таниқли олим, нақшбандия тариқати шайхи Мулла Икромча таъсирида шаклланди. Бу ерда у одоби, билими билан назорат текшируви мақсадида Тошкентдан юборилган халқ судьяси Муҳиддинхўжанинг назарига тушади. Таҳсил муддати охирлагач, Эшон Бобохон Муҳиддинхўжанинг тавсияси билан Тошкентдаги Кўкалдош мадрасасида ўқишни давом эттиради. У ўзига талабчан,
103 Бобохоновлар оиласининг уч вакили: Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон, Зиёвуддинхон ибн^Эшон Бобохон, Шамсиддинхон Бобохонов Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний назоратининг раиси бўлишгани маълум. Мустақиллик йилларида бу оила вакилларининг қаёти ва фаолияти ҳақида ватанимизда ва хорижда бир неча китоб ва мақолалар ёзилган. Кигобимизда уларнинг таржимаи ҳолини беришда, асосан, шу оила вакиллари Ш. Бобохоновнинг "Шайх Зиенуддинхон ибн Эшон Бобохон” ва А. Усмонхўжаевнинг "Динимиз фидойилари” » китобларда келтирилган маьлумотларга таяндик
тартибли бўлганидан мадраса фанларини мукаммал ўрганиб, тезда аълочи талабалар сафидан жой олади. Кўп йиллар давомида Эшон Бобохонни кузатиб юриб, синашта бўлган Муҳиддинхўжа мадрасани, тамомлаганидан сўнгунга қизи Тўхтахонни никоҳлаб беради.У 1896 йилда.учинчи фарзандини дунёга келтираётиб, оламдан ўтган. Бирмунча вақтдан сўнг Эшон Бобохон Тошкентнинг кўзга кўринган кишиларидан бўлган Сиддиқхўжанинг қизига уйланади.
Эшон Бобохон ўтган асрнинг бошларида Тилла Шайх масжидида имом-хатиб бўлиб ишлайди. Шунингдек, Мўйи Муборак мадрасасида дарс беради.У 1912 йилда қайнотаси ва ўғли Саидкамолхон билан биринчи бор ҳажга борган. Октябрь инқилобидан сўнг Эшон Бобохон ҳанафий олим сифатида мўътадилликни сақлаб,янгича шароит билан ҳисоблашиш, қисман мослашиб бўлсада,халқни ношаръий ишлардан қайтариб туриш зарур, деб ҳисобловчи уламоларга ҳамфикр бўлди. Шунга қарамай,ҳукмрон тузум таъқибига учрайди.“Социализм сари олға юришда синфий курашнинг кескинлашуви” шиори остида олиб борилаётган ҳаракатлар вақтида Эшон Бобохонга қайнотаси Муҳиддинхўжа ҳадя қилган Яланғоч мавзесидаги ерлари ва мол-мулки мусодара қилинади (1928 й.). Фарзандлари ҳам мактабдан ҳайдалади.У оиласи билан Ҳазрати Имом маҳалласидаги ҳовлисидан мажбуран кўчирилиб, ўзига катта солиқ солинади.Улар Эшон Бобохонга онасидан мерос қолган Қорасаройдаги Қўрғонча деб аталган дала-ҳовлига кўчиб ўтишади. Кейинги икки йил давомида ҳам Эшон Бобохон мунтазам милиция кузатуви остида бўлади.
1937 йили Эшон Бобохон билан ўғли Зайниддинхон диндан сабоқ беришда айбланиб, қамоққа олинади. Шахсий кутубхонасидан кўплаб қимматбаҳо китоблар, арабча қўлёзма асарлар олиб кетилади. Бир оз вақтдан сўнг уни қўйиб юборадилар, ўғли Зайниддинхон эса Бурятиядаги СССР ИИХК лагерида вафот этади (1938 й.). 1941 йилда Эшон Бобохон яна ҳибсга олинади, бироз ўтиб “жиноий таъқибнинг тўхтатилиши” ҳукми билан қамоқдан озод қилинади.Маълумки, 1942 йил охирида ҳукумат томонидан Россиянинг турли шаҳарларида диний марказлар очилишига рухсат берилади. Бироқ бу диний марказларнинг Ўрта Осиё ва Кавказорти ўлкаларидан минглаб чақирим узоқда экани ва шунга кўра минтақадаги имконияти чекланган мусулмон жамоаларнинг тарқоқлиги, улар ўртасида алоқалар узилиб қолганини ҳисобга олиб.ушбу ҳудудларда алоҳида диний марказ ташкил этиш эҳтиёжи туғилади. Шутариқа ҳукуматнинг махсус рухсати билан 1943 йилда Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний назорати иш бошлайди. Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон диний назорат раиси, муфтий этиб тайинланади. Шу йил охирларидан Ўрта Осиёнинг турли бурчакларидан таниқли уламолар муфтий Шайх Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон бошчилигида энг муҳим диний масалаларни муҳокама қилиш учун Тошкентга тўпланадилар. У кексайиб қолганига қарамай, мамлакат бўйлаб кўп сафар қилган. Халқлар ўртасида тинчлик ва дўстликни мустаҳкамлашга қўшган ҳиссаси учун ҳамда табаррук 95 ёшга тўлиши муносабати билан ҳукумат томонидан Қизил Байроқ ордени билан тақдирланган.
Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний назорати асосчиси, бешта республиканинг биринчи муфтийси сифатида кўп миллатли мусулмон халқлар хотирасида муҳрланиб қолган Шайх Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон 1957 йил 5 июнь куни вафот этган. Жаноза намозини ўғли Шайх Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон ўқиган. Ўзбекистон ҳукуматининг қарори билан Қаффол Шоший қабрининг ёнбошига дафн қилинган.Тошкент шаҳри Шайхонтоҳур тумани Ҳувайдо маҳалласидаги кўчалардан бирига ва шу ердаги жоме масжидга Эшон I Бобохон номи берилган.

Хайдархон Йулдошхўжаевнинг
"Ўзбекистон уламолари" китобидан